Deniz Ticareti Hukukunda Canlı Hayvan Taşıması

Giriş

Deniz ticareti hukukunda taşıma sözleşmelerinin en önemli konularından biri, taşınacak yükün niteliğine göre taşıyanın sorumluluğunun belirlenmesidir. Taşınan yük genellikle cansız eşyadan ibaret olsa da, bazı durumlarda canlı hayvanların taşınması söz konusu olabilir. Canlı hayvan taşıması, olağan yük taşımalarından farklı özellikler gösterir; çünkü canlı varlıkların özel ihtiyaçları vardır ve bu taşıma sırasında öngörülmeyen riskler ortaya çıkabilir.

Türk Ticaret Kanunu (TTK), canlı hayvan taşımalarına ilişkin özel düzenlemeler getirmiştir. Bu düzenlemeler hem taşıyanın sorumluluğunun sınırlarını hem de yükletenin ve alıcının yükümlülüklerini ortaya koymaktadır. Ayrıca uluslararası sözleşmeler ve Yargıtay kararları da bu konudaki uygulamayı şekillendirmektedir.

---

1. Canlı Hayvan Taşımasının Özelliği

1.1. Yükün Niteliği

Canlı hayvanlar, cansız yüklerden farklı olarak:

• Beslenme, sulanma, havalandırma gibi ihtiyaçlara sahiptir.
• Hastalık, stres, yaralanma gibi biyolojik risklere açıktır.
• Yolculuk süresince öngörülmeyen kayıplar yaşanabilir.

Bu nedenle, canlı hayvan taşıması taşıyan açısından artırılmış bir özen yükümlülüğü gerektirir.

1.2. Ticari Önemi

Uluslararası ticarette özellikle:

• Büyükbaş ve küçükbaş hayvan taşımaları,
• Kümes hayvanlarının nakli,
• Yarış atları gibi özel değerli hayvanların taşınması,

denizyoluyla yapılabilmektedir.

---

2. Hukuki Dayanak

2.1. Türk Ticaret Kanunu

TTK m. 1184, canlı hayvan taşımalarına ilişkin özel hüküm getirmiştir:

“Canlı hayvanların taşınmasında taşıyan, hayvanların normal risklerinden doğan zıya ve hasarlardan sorumlu değildir. Ancak taşıyanın kusurundan doğan zararlar bakımından sorumluluğu devam eder.”

Bu hükümle birlikte, taşıyanın mutlak sorumluluğu kaldırılmış, yalnızca kusura dayalı sorumluluk esas alınmıştır.

2.2. Uluslararası Sözleşmeler

• Lahey-Visby Kuralları: Canlı hayvan taşımalarında taşıyanın sorumluluğu, özel riskler nedeniyle sınırlandırılmıştır.
• Hamburg Kuralları: Taşıyanın kusura dayalı sorumluluğunu kabul etmiştir.
• Rotterdam Kuralları: Modern taşımacılıkta canlı hayvan taşımalarını da kapsar, ancak özen yükümlülüğünü artırır.

---

3. Taşıyanın Sorumluluğu

3.1. Genel Esas

Canlı hayvan taşımalarında taşıyan, normal risklerden sorumlu değildir. Örneğin yolculuk sırasında doğal hastalık sonucu hayvan ölürse taşıyan sorumlu tutulmaz.

3.2. Kusura Dayalı Sorumluluk

Taşıyan şu durumlarda sorumlu olur:

• Hayvanlara yeterli yiyecek ve su verilmemesi,
• Uygun havalandırma sağlanmaması,
• Kaptanın veya mürettebatın ihmal veya dikkatsizliği,
• Geminin hayvan taşımaya uygun olmaması.

3.3. Ağır Kusur ve Kasıt

Eğer taşıyanın ağır kusuru veya kastı varsa, sorumluluğunu sınırlayan hükümlerden yararlanamaz. Örneğin hayvanların kafeslere yanlış yerleştirilmesi veya taşıma süresince ilgilenilmemesi halinde taşıyan tam sorumluluk altına girer.

---

4. Yükletenin Yükümlülükleri

Canlı hayvan taşımalarında yalnızca taşıyana değil, yükletene de önemli yükümlülükler düşmektedir.

• Hayvanların sağlık kontrollerinin yapılması,
• Taşıma belgelerinin ve veteriner raporlarının hazırlanması,
• Hayvanların uygun şekilde kafeslenmesi veya bağlanması,
• Yolculuk süresince beslenmeleri için yeterli yem ve suyun gemiye yüklenmesi.

Yükleten bu yükümlülükleri yerine getirmezse, taşıyanın sorumluluğu azalabilir veya ortadan kalkabilir.

---

5. Sigorta Boyutu

Canlı hayvan taşımaları, sigorta açısından da özel düzenlemelere tabidir. Deniz sigortası poliçelerinde:

• Canlı hayvan taşımalarının özel riskler içerdiği belirtilir.
• Sigorta teminatı kapsamına alınabilmesi için ek prim ödenmesi gerekebilir.
• Normal seyir sırasında hayvan ölümleri çoğunlukla poliçe kapsamında değildir.

Sigorta uyuşmazlıklarında, genellikle taşıyanın kusuru ispat edilirse sigortacının sorumluluğu gündeme gelir.

---

6. Yargıtay Kararları Işığında Canlı Hayvan Taşıması

Yargıtay uygulamasında canlı hayvan taşımasıyla ilgili bazı ilkeler oluşmuştur:

• Taşıyan, hayvanların normal risklerinden doğan zararlardan sorumlu değildir.
• Ancak taşıyanın özen borcunu ihlali halinde sorumlu tutulacağı kabul edilmiştir.
• Örneğin, hayvanların yetersiz havalandırma nedeniyle ölmesi durumunda taşıyan sorumludur.
• Hayvanların doğal hastalık sonucu ölmesi veya yolculuk stresinden dolayı kayıp yaşanması halinde taşıyan sorumlu tutulmamaktadır.

Bu kararlar, TTK’daki düzenleme ile paraleldir.

---

7. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

• İspat külfeti: Zararın doğal risklerden mi yoksa taşıyanın kusurundan mı kaynaklandığının belirlenmesi zordur.
• Veteriner raporları: Zararın nedenini tespit etmek için uzman raporlarına ihtiyaç vardır.
• Sigorta uyuşmazlıkları: Sigorta poliçelerinin kapsamı tartışmalı hale gelebilir.
• Uluslararası farklılıklar: Taşımanın hangi ülke hukukuna tabi olacağı önemlidir.

---

8. Değerlendirme

Canlı hayvan taşıması, deniz ticareti hukukunda özel düzenleme gerektiren istisnai bir taşıma türüdür.

• Taşıyanın sorumluluğu, normal riskler bakımından kaldırılmış, yalnızca kusur esasına bağlanmıştır.
• Yükleten de hayvanların sağlıklı taşınması için ciddi yükümlülükler altındadır.
• Sigorta, canlı hayvan taşımalarında tartışmalı bir alan olup poliçelerin özel düzenlenmesi gerekir.
• Yargıtay kararları, taşıyanın özen borcunu sıkı bir şekilde denetlemektedir.

---

9. Sonuç

Deniz ticareti hukukunda canlı hayvan taşıması, klasik yük taşımalarından farklı özellikler taşır.

• Taşıyan, yalnızca kendi kusurundan doğan zararlardan sorumludur.
• Normal risklerden doğan zararlar taşıyanın sorumluluğu dışında tutulmuştur.
• Yükletenin hazırlık görevleri, taşımanın sağlıklı yapılabilmesi için kritik öneme sahiptir.
• Sigorta ve uluslararası kurallar da bu taşımanın ayrılmaz parçasıdır.

Sonuç olarak, canlı hayvan taşımalarında tarafların yükümlülüklerini titizlikle yerine getirmesi, ileride doğacak uyuşmazlıkların önlenmesi açısından büyük önem taşır.