Deniz Ticareti Hukukunda Bayrak Çekme Hakkı
Deniz Ticareti Hukukunda Bayrak Çekme Hakkı
Giriş
Deniz ticareti, uluslararası hukukun en çok düzenlediği alanlardan biridir. Gemilerin hangi ülke hukukuna tabi olacağı, bayrak çekme hakkı ile doğrudan ilgilidir. Bayrak, yalnızca bir sembol değil, aynı zamanda geminin tabiiyetini ve üzerinde uygulanacak hukuki rejimi belirleyen unsurdur.
Türk Ticaret Kanunu (TTK) da bu nedenle bayrak çekme hakkını ayrıntılı biçimde düzenlemiştir. Zira bir geminin hangi ülke bayrağını taşıyacağı, hem o geminin uluslararası sulardaki statüsünü hem de gemi maliklerinin ve çalışanlarının haklarını doğrudan etkiler.
1. Bayrak Çekme Hakkının Tanımı
Bayrak çekme hakkı, bir geminin belirli bir devletin bayrağını taşıma ve o devletin hukukuna tabi olma yetkisini ifade eder.
- Tabiiyet işareti: Geminin hangi ülkeye bağlı olduğunu gösterir.
- Egemenlik ilişkisi: Bayrak devleti, gemi üzerinde denetim yetkisine sahiptir.
- Hukuki sonuç: Gemide uygulanacak hukuk, bayrağın çekildiği devlete göre belirlenir.
Bayrak çekme hakkı, yalnızca sembolik değil; aynı zamanda hukuki, siyasi ve ekonomik sonuçlar doğuran bir haktır.
2. Hukuki Dayanak
2.1. Ulusal Hukukta
- TTK m. 940 ve devamı: Bayrak çekme hakkı Türk hukukunda açıkça düzenlenmiştir.
- 4490 sayılı Türk Uluslararası Gemi Sicili Kanunu (TUGSK): Türk bayrağı çekme hakkını uluslararası sicile kayıtlı gemilere de tanır.
2.2. Uluslararası Hukukta
- Birleşmiş Milletler Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS) m. 91-94: Her devletin kendi bayrağını çekme hakkını düzenler.
- Bayrak devleti ilkesi: Gemilerin, bayrağını taşıdıkları devletin etkin denetimi altında olması zorunludur.
3. Türk Hukukunda Bayrak Çekme Hakkı
3.1. Türk Bayrağı Çekme Şartları
TTK’ya göre şu gemiler Türk bayrağı çekebilir:
- Tamamı Türk vatandaşlarına ait gemiler,
- Türk ticaret şirketlerine ait gemiler,
- Türk kamu kurum ve kuruluşlarına ait gemiler,
- TUGS’a kayıtlı olup Türk bayrağı çekme hakkı tanınmış yabancı yapımı gemiler.
3.2. Yabancı Ortaklı Şirketlerde Durum
- Türk ticaret şirketlerinde yabancı ortak bulunması, tek başına geminin Türk bayrağı çekmesine engel değildir.
- Ancak şirketin yönetim ve denetiminde Türk unsuru aranır.
3.3. Geçici Bayrak Çekme
- Yabancı bayraklı bir gemi satın alınıp Türk siciline kaydedilmeden önce, geçici bayrak çekme belgesi ile Türk bayrağı taşıyabilir.
- Bu belge genellikle 3 ay süreyle geçerlidir.
4. Bayrak Çekme Hakkının Sonuçları
4.1. Hukuki Sonuçlar
- Gemi, Türk hukukuna tabi olur.
- Sicil kayıtları ve tescil işlemleri Türk makamlarınca yapılır.
- Türk mahkemeleri ve idari kurumları yetkili hale gelir.
4.2. Uluslararası Sonuçlar
- Geminin, uluslararası sularda Türk bayrağı ile sefer yapma hakkı olur.
- Bayrak devleti olarak Türkiye, gemi üzerinde denetim yetkisini kullanır.
- Uluslararası anlaşmalarda Türk bayrağı taşıyan gemilere tanınan haklardan yararlanılır.
4.3. Ekonomik ve Sosyal Sonuçlar
- Vergi muafiyetleri ve teşvikler (özellikle TUGS kapsamındaki gemilerde).
- Mürettebat için sosyal güvenlik avantajları.
- Türk deniz ticaret filosunun büyümesine katkı.
5. Bayrak Çekme Hakkının Kaybedilmesi
Bayrak çekme hakkı bazı durumlarda sona erebilir:
- Geminin yabancıya satılması,
- Türk vatandaşlığı şartlarının kaybedilmesi,
- Geminin Türk sicilinden terkin edilmesi,
- Geminin fiilen yok olması veya gemi vasfını kaybetmesi.
Bu hallerde gemi artık Türk bayrağı taşıyamaz.
6. Yargıtay Kararları Işığında Bayrak Çekme Hakkı
- Yargıtay 11. HD, 2015/4211 E., 2017/5870 K.: Bayrak çekme hakkı, gemi malikinin tabiiyetine göre belirlenir; gemi Türk siciline kayıtlı değilse, Türk bayrağı çekilemez.
- Yargıtay 11. HD, 2016/712 E., 2017/3489 K.: Geçici bayrak çekme belgesi ile taşınan bayrağın hukuki sonuçlarının, yalnızca belirlenen süreyle sınırlı olduğu vurgulanmıştır.
- Yargıtay 11. HD, 2018/3420 E., 2019/2216 K.: TUGS’a kayıtlı gemilerin Türk bayrağı çekme hakkının, uluslararası deniz hukuku açısından da geçerli olduğu teyit edilmiştir.
7. Uygulamadaki Sorunlar
- Çifte sicil karmaşası: Hem klasik sicil hem de TUGS kaydı bulunan gemilerde uygulama farklılıkları.
- Yabancı sermayeli şirketlerde bayrak çekme belirsizliği.
- Elektronik kayıt sistemlerinin yetersizliği.
- Bayrak kiralama (flag of convenience) uygulamalarıyla rekabet zorluğu.
8. Çözüm Önerileri
- Uygulama birliği sağlanmalı: Sicil müdürlükleri için net yönergeler hazırlanmalı.
- Elektronik sicil sistemine geçilmeli: Dijital kayıtlarla şeffaflık artırılmalı.
- Uluslararası uyum güçlendirilmeli: Türkiye, bayrak devleti olarak denetim yükümlülüklerini etkin şekilde yerine getirmeli.
- Teşvikler artırılmalı: Türk bayrağı çekmenin ekonomik cazibesi artırılmalı.
Sonuç
Deniz ticareti hukukunda bayrak çekme hakkı, yalnızca bir gemi üzerindeki mülkiyet ilişkisinin sembolü değil; aynı zamanda hukuki, siyasi, ekonomik ve uluslararası sonuçlar doğuran temel bir kurumdur.
- Türk bayrağı çekme hakkı, geminin Türk hukukuna tabi olmasını sağlar.
- Sicile kayıt, maliklik karinesi ve sicile güven ilkesi gibi sonuçlar doğurur.
- Yargıtay kararları, bu hakkın yalnızca sicile kayıtlı gemilere tanınacağını ve uluslararası sularda Türkiye’nin egemenliğini temsil ettiğini teyit etmiştir.
Sonuç olarak, bayrak çekme hakkı; Türk deniz ticaret filosunun büyümesi, uluslararası rekabet gücünün artması ve hukuki güvenliğin sağlanması açısından vazgeçilmez bir hukuk aracıdır.
Gözdenur Turna
About Post Author
