Deniz Ticareti Hukukunda Bağlama Limanı

Giriş

Deniz ticaretinde bir geminin kimliği yalnızca adından veya çağrı işaretinden ibaret değildir. Gemilerin uluslararası sularda seyrüsefer yapabilmesi için hukuki kimliklerini belirleyen tamamlayıcı unsurlar da vardır. Bu unsurlardan biri de bağlama limanıdır.

Bağlama limanı, bir geminin hangi ülkeye ve hangi limana bağlı olduğunu gösteren, hem ulusal hem de uluslararası hukuk bakımından önemli sonuçlar doğuran bir kavramdır. Tıpkı bir kişinin nüfus kayıt yerinin onun kimliğinin bir parçası olması gibi, bağlama limanı da geminin sicil ve uyruğunun ayrılmaz bir unsurudur.

---

Bağlama Limanının Tanımı

Türk Ticaret Kanunu’nun 950. maddesi, bağlama limanını şu şekilde tanımlar:
“Her geminin bir bağlama limanı bulunur. Bağlama limanı, geminin seferlerine başladığı ve seferlerini tamamladığı limandır.”

Bu tanımdan hareketle bağlama limanının unsurları şunlardır:

1. Sabit Kimlik Unsuru: Geminin bağlı olduğu limanı gösterir.
2. Sicil Kaydıyla İlişkili: Gemi siciline işlenir ve geminin kayıtlı olduğu yeri belirler.
3. Sefer Bağlantısı: Teoride, geminin seferlerine başlama ve bitirme limanını ifade eder.
4. Bayrak Devleti İlişkisi: Geminin hangi devletin uyruğuna bağlı olduğunu dolaylı olarak ortaya koyar.

---

Bağlama Limanının Hukuki Dayanakları

1. Türk Hukukunda

• TTK m. 950 bağlama limanını zorunlu bir kimlik unsuru haline getirmiştir.
• Gemi siciline tescil sırasında bağlama limanı da kaydedilir.
• Geminin kıç tarafına adı ile birlikte bağlama limanı da yazılmak zorundadır (TTK m. 947).

2. Uluslararası Düzenlemelerde

Uluslararası deniz hukukunda da bağlama limanı önemlidir.

• 1923 tarihli Cenevre Gemilerin Sicili Sözleşmesi ve 1982 BM Deniz Hukuku Sözleşmesi (UNCLOS), geminin uyruğunu belirlemede bağlama limanı ile sicil kayıtlarını esas alır.
• Uluslararası sularda seyrüsefer eden gemilerin kıç tarafında gemi adı ile bağlama limanı yazılıdır. Bu, geminin hangi ülke siciline kayıtlı olduğunun göstergesidir.

---

Bağlama Limanının Belirlenmesi

Geminin bağlama limanı, genellikle donatanın ikametgahı veya şirket merkezinin bulunduğu liman olarak belirlenir. Ancak bu konuda serbesti vardır:

• Donatan, gemiyi farklı bir limana bağlatabilir.
• Bağlama limanı, liman başkanlığı ve sicil müdürlüğü tarafından tescil edilir.
• Bir geminin aynı anda birden fazla bağlama limanı olamaz.

---

Bağlama Limanının İşlevleri

1. Kimlik Unsuru

Bağlama limanı, gemiyi tanıtan resmi unsurlardan biridir. Gemi adı ile birlikte yazıldığında geminin hangi limana bağlı olduğu açıkça anlaşılır.

2. Sicil İşlemleri

• Bağlama limanı, gemi sicilinde kayıtlıdır.
• Sicil kayıtları bağlama limanı esas alınarak tutulur.
• İpotek, rehin ve devir işlemleri bu liman üzerinden yapılır.

3. Yargı Yetkisi ve Uyuşmazlıklar

Bazı uyuşmazlıklarda bağlama limanı mahkemeleri yetkili kabul edilir.

• Örneğin, geminin mülkiyeti veya sicil kaydına ilişkin davalarda, bağlama limanının bulunduğu yer mahkemeleri yetkilidir.

4. Bayrak Devleti İlişkisi

Bağlama limanı, geminin hangi bayrak altında seyrettiğini gösterir. Dolayısıyla bayrak devleti ile gemi arasında hukuki bağ kurar.

---

Bağlama Limanının Değiştirilmesi

Bağlama limanı değiştirilebilir; ancak bu işlem belirli kurallara tabidir:

• Donatanın talebi üzerine sicil müdürlüğü tarafından yapılır.
• Değişiklik sicile işlenmedikçe üçüncü kişilere karşı ileri sürülemez.
• Yeni bağlama limanı, geminin kıç tarafına işlenir ve belgelerde güncellenir.
• Borçlulardan alacaklıları sakınma amacıyla yapılan kötü niyetli değişiklikler geçersizdir.

---

Yargıtay İçtihatlarında Bağlama Limanı

Yargıtay, bağlama limanının hukuki önemine birçok kararında değinmiştir:

• Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, bir kararında bağlama limanının, geminin sicil kayıtlarının tutulduğu yer olması nedeniyle ipotek işlemlerinde belirleyici olduğunu vurgulamıştır.
• Başka bir kararında, gemi alacaklısı hakkının takibinde bağlama limanının yazılı olmaması nedeniyle icra işlemlerinde usulsüzlük doğduğu belirtilmiştir.
• Hukuk Genel Kurulu, bağlama limanının yalnızca teknik bir kavram değil, geminin uyruğunu ve yargı yetkisini belirleyen bir unsur olduğunu ifade etmiştir.

---

Uluslararası Hukukta Bağlama Limanı

Uluslararası deniz hukuku, bağlama limanını bayrak devleti kavramıyla ilişkilendirmiştir:

• UNCLOS m. 91 uyarınca, her devlet kendi gemilerine bağlama limanı atar ve sicilini tutar.
• Bağlama limanı, geminin hangi devletin hukukuna tabi olduğunu gösterir.
• Uluslararası denetimlerde, geminin kıç tarafında yazılı olan bağlama limanı, geminin kimliği için başlıca delildir.

---

Doktrindeki Görüşler

Öğretide bağlama limanının işlevi konusunda farklı görüşler vardır:

• Bir görüşe göre bağlama limanı, yalnızca sicil ve kimlik unsuru olup, hukuki sonuçları sınırlıdır.
• Diğer görüşe göre bağlama limanı, gemi ile devlet arasındaki hukuki bağı gösterdiğinden, yargı yetkisi ve uluslararası hukuk bakımından kritik bir öneme sahiptir.

Uygulamada ikinci görüş daha baskındır; zira bağlama limanı, bayrak devleti bağını somutlaştıran bir araçtır.

---

Bağlama Limanının Ticari ve Ekonomik Rolü

• Sigorta İşlemleri: Sigorta poliçelerinde bağlama limanı, gemiyi tanımlayan unsurlar arasında yer alır.
• Finansman: Bankalar gemi ipoteği verirken, bağlama limanını da kayıt unsuruna dahil eder.
• Ticari İtibar: Bazı limanlar, güvenilirlik açısından daha prestijli kabul edilir; bu durum geminin ticari değerini etkileyebilir.
• Kabotaj Hakkı: Bağlama limanı, geminin hangi ülkenin kabotaj hakkına tabi olduğunu gösterir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda bağlama limanı, geminin kimliğini tamamlayan, onun sicil ve uyruğunu belirleyen temel bir unsurdur. Türk Ticaret Kanunu, her gemiye bağlama limanı atanmasını zorunlu kılmış ve bu bilgiyi sicil kayıtlarının ayrılmaz parçası haline getirmiştir.

Bağlama limanı yalnızca teknik bir kavram değil; aynı zamanda hukuki, ticari ve uluslararası sonuçlar doğuran bir statüdür. Yargıtay kararları da bağlama limanının, gemi sicili, ipotek, sigorta ve yargı yetkisi bakımından belirleyici olduğunu ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, bağlama limanı; gemi adı, çağrı işareti ve IMO numarası ile birlikte deniz ticaretinde hukuki güvenliğin temel taşlarından birini oluşturur.