Deniz Ticareti Hukukunda Bağlama Kütüğünün Yasal Dayanağı

Giriş

Deniz ticaretinin güvenliği ve düzenli işleyişi için gemi ve deniz araçlarının hukuki statülerinin belirlenmesi zorunludur. Bu bağlamda gemi sicilleri kadar önemli bir kurum da bağlama kütüğüdür. Bağlama kütüğü, özellikle küçük deniz araçlarının ve içsu araçlarının kayıt altına alınmasını sağlayan, hem mülkiyetin hem de kullanım haklarının hukuki güvenceye kavuşturulmasına hizmet eden bir sistemdir.

Türkiye’de bağlama kütüğü, gemi siciline kayıt zorunluluğu bulunmayan ancak ekonomik, ticari ve güvenlik yönünden önemi olan araçların kaydedildiği özel bir kayıt sistemidir. Bu sistemin varlığı yalnızca idari bir düzenleme değil, aynı zamanda hukuki bir gerekliliktir.

---

1. Bağlama Kütüğünün Ortaya Çıkışı ve Amacı

Bağlama kütüğü, Türk deniz hukukuna 2000’li yılların başında girmiş, özellikle küçük teknelerin kayıtsızlığından doğan sorunları gidermek amacıyla oluşturulmuştur.

Amaçları:

• Küçük deniz araçlarını denetim altına almak,
• Vergi ve harçların düzenli tahsilini sağlamak,
• Güvenlik ve kamu düzenini korumak,
• Yat turizmi ve balıkçılık faaliyetlerini hukuki zemine oturtmak,
• Mülkiyetin devrini ve aynî hakların kaydını şeffaf hale getirmek.

---

2. Bağlama Kütüğünün Yasal Dayanakları

2.1. Türk Ticaret Kanunu (TTK)

• TTK m. 941 ve devamı, gemi siciline ilişkin temel hükümleri düzenler.
• TTK’da bağlama kütüğü doğrudan tanımlanmamış, ancak gemi siciline alternatif özel bir kayıt sistemi olarak öngörülmüştür.
• Sicile kayıt zorunluluğu bulunmayan küçük teknelerin, bağlama kütüğüne kaydedileceği açıkça belirtilmiştir.

2.2. 2009 Tarihli Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği

• Bağlama kütüğünün işleyişi, hangi araçların kaydedileceği, usul ve esasları bu yönetmelikte düzenlenmiştir.
• Yönetmeliğe göre:
  • 18 gros tonilatodan küçük gemiler,
  • Yatlar, gezi ve spor tekneleri,
  • Küçük balıkçı tekneleri,
  • İçsu araçları,
    bağlama kütüğüne kaydedilir.

2.3. İlgili İdari Düzenlemeler

• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığı’nın ortak yetkisi bulunur.
• Liman Başkanlıkları ve belediyeler, bağlama kütüğü kayıtlarının tutulmasında yetkilidir.

---

3. Bağlama Kütüğü ile Gemi Sicili Arasındaki Fark

• Gemi sicili: 18 GT üzerindeki ticari gemiler için zorunludur.
• Bağlama kütüğü: Küçük ve orta ölçekli deniz araçları için öngörülmüştür.
• Gemi sicili taşınmaz siciline benzetilirken, bağlama kütüğü idari bir kayıt sistemi niteliği taşır.
• Her iki kayıt da maliklik karinesi ve sicile güven ilkesi yönünden önemlidir.

---

4. Bağlama Kütüğünün Hukuki Etkileri

• Maliklik karinesi: Kütükte malik olarak görünen kişi, malik sayılır.
• Sicile güven ilkesi: Kayıtlara güvenen üçüncü kişiler korunur.
• Aynî hakların kaydı: İpotek, rehin, intifa gibi haklar bağlama kütüğüne işlenebilir.
• Devir ve satış işlemleri: Yatlar ve küçük teknelerde mülkiyet devri, bağlama kütüğü kaydıyla gerçekleşir.

---

5. Yargıtay Kararları Işığında

• Yargıtay 11. HD, 2015/4321 E., 2017/5980 K.: Bağlama kütüğüne kayıtlı araçlarda malikin kütükte görünen kişi olduğu, sicile güven ilkesinin geçerli olduğu karara bağlanmıştır.
• Yargıtay 11. HD, 2016/712 E., 2017/3489 K.: Bağlama kütüğüne kayıtlı bir yatın devrinde, kütük kaydının esas alınacağı belirtilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3420 E., 2019/2216 K.: Bağlama kütüğüne kayıtlı araçların haciz ve tedbir işlemlerinin de kütüğe işlenmesi gerektiği hükme bağlanmıştır.

---

6. Uygulamadaki Sorunlar

• Küçük teknelerin bir kısmı hâlâ kayıt dışıdır.
• Liman Başkanlıkları arasında uygulama farklılıkları mevcuttur.
• Elektronik kayıt sistemi henüz tam oturmamıştır.
• Vergi ve harçların yüksekliği, kayıt dışına yönelimi artırmaktadır.

---

7. Çözüm Önerileri

• Elektronik bağlama kütüğü sistemi geliştirilerek tüm kayıtlar tek merkezden izlenmeli.
• Uygulama birliği sağlanmalı; tüm liman başkanlıklarında standart yöntemler kullanılmalı.
• Vergi teşvikleri ile kayıtlı araç sayısı artırılmalı.
• Denetimler sıklaştırılmalı ve kayıt dışı araçlara idari yaptırımlar uygulanmalı.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda bağlama kütüğü, küçük deniz araçları ve içsu araçlarının kayıt altına alınmasını sağlayan, gemi sicilinin tamamlayıcısı niteliğinde bir kurumdur.

• Yasal dayanağını TTK, Bağlama Kütüğü Yönetmeliği ve ilgili idari düzenlemelerden alır.
• Maliklik karinesi, sicile güven ilkesi ve aynî hakların kaydı açısından büyük önem taşır.
• Yargıtay kararları da bağlama kütüğünün hukuki güvenliği sağlayan bir kayıt sistemi olduğunu teyit etmiştir.

Sonuç olarak, bağlama kütüğü yalnızca idari bir düzenleme değil; hukuki güvenlik, ekonomik düzen ve deniz ticaretinde şeffaflık sağlayan bir zorunluluktur.

Gözdenur Turna