Deniz Ticareti Hukukunda Bağlama Kütüğünün Kurulacağı Yer ve Tutulması

Giriş

Deniz ticareti hukukunda gemi sicili, büyük tonajlı gemilerin kayıt altına alınması açısından kritik bir rol oynarken, daha küçük gemi ve araçlar için bağlama kütüğü sistemi öngörülmüştür. Bağlama kütüğü, hukuki güvenlik, mülkiyetin tespiti, denetim ve kamu düzeninin korunması açısından önemli bir işlev görmektedir. Ancak bu kurumun etkili olabilmesi için yalnızca varlığı yeterli değildir; nerede kurulacağı ve nasıl tutulacağı da büyük önem taşır.

Türk hukukunda bağlama kütüğünün kurulacağı yerler, tutulma usulü, yetkili makamlar ve denetim süreçleri hem Türk Ticaret Kanunu hem de 2009 tarihli Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği ile ayrıntılı olarak düzenlenmiştir.

---

1. Bağlama Kütüğünün Kurulmasının Hukuki Temeli

• TTK m. 941 ve devamı: Gemi siciline ilişkin hükümler bağlama kütüğüne de kaynaklık eder.
• Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği (2009): Kütüğün nerelerde kurulacağı, nasıl tutulacağı, hangi araçların kaydedileceği ayrıntılı düzenlenmiştir.
• Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı: Sistemin işleyişinden sorumlu ana idari otoritedir.

---

2. Bağlama Kütüğünün Kurulacağı Yer

2.1. Liman Başkanlıkları

Bağlama kütükleri, öncelikle liman başkanlıkları bünyesinde kurulur. Bu, sistemin denizcilik idaresiyle doğrudan bağlantılı olmasını sağlar.

2.2. Belediye Başkanlıkları

Deniz ve içsularda kullanılan araçlar bakımından bağlama kütüğü, belediyeler bünyesinde de kurulabilir. Böylece hem yerel idarelerin hem de merkezi idarenin denetim kapasitesi artırılmış olur.

2.3. İçsular

Nehir, göl ve baraj gibi içsularda kullanılan araçların kaydı için bağlama kütüğü, bu bölgelerde yetkili idari birimler tarafından tutulur.

---

3. Bağlama Kütüğünün Tutulması

3.1. Kayıt Usulü

• Malik veya temsilci dilekçe ile başvurur.
• Gerekli belgeler (teknik özellikler, mülkiyet belgeleri, vergi numarası) ibraz edilir.
• Araç için kayıt numarası verilir ve bağlama kütüğüne işlenir.

3.2. Kayıtların Kapsamı

• Geminin veya aracın adı, türü, boyutları, gros tonilatosu, motor gücü,
• Malikin kimlik veya şirket bilgileri,
• Araç üzerindeki aynî haklar (ipotek, rehin, intifa),
• Haciz veya tedbir kararları.

3.3. Kütüğün Yapısı

• Fiziksel defter olarak tutulabileceği gibi, günümüzde elektronik ortamda da tutulmaktadır.
• Ulaştırma Bakanlığı’nın denetiminde merkezi veri tabanına işlenmektedir.

---

4. Hukuki Etkileri

• Maliklik karinesi: Kütükte malik görünen kişi malik sayılır.
• Sicile güven ilkesi: Üçüncü kişiler kütüğe güvenebilir.
• Aleniyet: Kütük herkese açıktır.
• Aynî hakların kaydı: İpotek, haciz, intifa gibi hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi için kaydedilmesi gerekir.

---

5. Yargıtay Kararları Işığında

• Yargıtay 11. HD, 2015/4321 E., 2017/5980 K.: Bağlama kütüğünün yalnızca idari bir kayıt sistemi olmadığı, mülkiyet devri ve aynî hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirliği açısından bağlayıcı olduğu vurgulanmıştır.
• Yargıtay 11. HD, 2016/712 E., 2017/3489 K.: Bağlama kütüğünde malik görünen kişinin malik kabul edilmesi gerektiğine karar verilmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3420 E., 2019/2216 K.: Bağlama kütüğünün doğru tutulmasının alacaklıların korunması için hayati öneme sahip olduğu belirtilmiştir.

---

6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

• Liman başkanlıkları ve belediyeler arasında uygulama birliği eksikliği,
• Elektronik kayıt sisteminin yeterince gelişmemiş olması,
• Küçük teknelerin önemli bir kısmının hâlâ kayıt dışı olması,
• Vergi ve harçların yüksekliği nedeniyle kayıt dışılığın devam etmesi.

---

7. Çözüm Önerileri

• Elektronik bağlama kütüğü sistemi yaygınlaştırılmalı ve tek merkezden yönetilmelidir.
• Uygulama birliği için standart kılavuz hazırlanmalı.
• Vergi teşvikleri ile kayıtlı araç sayısı artırılmalı.
• Denetimler sıklaştırılmalı, kayıt dışı araçlar tespit edilerek kütüğe kaydedilmelidir.
• Belediyeler ve liman başkanlıkları arasında koordinasyon güçlendirilmelidir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda bağlama kütüğü, küçük gemi ve araçların hukuki güvenlik altına alınmasını sağlayan, gemi sicilini tamamlayan bir kurumdur.

• Kurulacağı yer: Liman başkanlıkları, belediyeler ve içsu idareleridir.
• Tutulma usulü: Fiziksel veya elektronik ortamda, resmi belgeler üzerinden yürütülür.
• Hukuki etki: Maliklik karinesi, sicile güven ilkesi, aynî hakların kaydı ve aleniyet ilkesi bağlama kütüğünde de geçerlidir.

Yargıtay kararları da bağlama kütüğünün hukuki nitelik taşıyan bir sicil olduğunu teyit etmektedir. Bu nedenle bağlama kütüğü yalnızca idari bir kayıt defteri değil, deniz ticaretinde güvenliği ve şeffaflığı sağlayan temel bir hukuk kurumudur.

Gözdenur Turna