Deniz Ticareti Hukukunda Bağlama Kütüğünün Hukuki Niteliği

Giriş

Deniz ticareti hukukunda gemilerin ve deniz araçlarının kayıt altına alınması, sadece ekonomik faaliyetlerin düzenlenmesi açısından değil, aynı zamanda hukuki güvenlik bakımından da vazgeçilmezdir. Türk hukukunda gemi sicili bu işlevi yerine getirirken, küçük deniz araçları ve içsu araçları için bağlama kütüğü öngörülmüştür.

Bağlama kütüğü, özellikle küçük tonajlı ve ticari faaliyeti sınırlı araçların kayıt altına alınması amacıyla geliştirilmiş bir sistemdir. Ancak bu kurumun hukuki niteliği doktrinde ve uygulamada tartışmalara konu olmuştur: Bağlama kütüğü yalnızca idari bir kayıt mıdır, yoksa gemi sicili gibi aynî hakların kaydına imkân veren güçlü bir sicil midir?

---

1. Bağlama Kütüğünün Tanımı ve Amacı

Bağlama kütüğü, gemi siciline kaydı zorunlu olmayan araçların kayıt altına alındığı resmi defterdir.

• 18 gros tonilatodan küçük gemiler,
• Yatlar, gezi ve spor tekneleri,
• Küçük balıkçı tekneleri,
• İçsu araçları,

bağlama kütüğüne kaydedilir.

Amacı, hukuki güvenlik sağlamak, kamu düzenini korumak ve ekonomik faaliyetlerin şeffaflığını artırmaktır.

---

2. Hukuki Dayanak

• TTK m. 941 vd.: Gemi sicilini düzenler ve bağlama kütüğüne zemin oluşturur.
• 2009 tarihli Bağlama Kütüğü Uygulama Yönetmeliği: Hangi araçların kaydedileceğini ve kayıt usulünü belirler.
• İdari düzenlemeler: Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı ile İçişleri Bakanlığı’nın ortak yetkileri çerçevesinde bağlama kütüğünün işleyişi düzenlenmiştir.

---

3. Hukuki Niteliğe İlişkin Görüşler

3.1. İdari Kayıt Görüşü

• Bağlama kütüğü, esasen küçük teknelerin denetlenmesi için oluşturulmuş bir idari sistemdir.
• Gemi sicili gibi taşınmaz siciline benzer bir etkiye sahip değildir.
• Maliklik karinesi sınırlı ölçüde işler.

3.2. Sicil Niteliği Görüşü

• Bağlama kütüğü, yalnızca idari kayıt olmayıp, aynî hakların kaydına imkân veren bir sicildir.
• İpotek, intifa, haciz gibi hakların kaydı mümkündür.
• Sicile güven ilkesi burada da uygulanır.

3.3. Karma Görüş

• Bağlama kütüğü, hem idari kayıt hem de belirli ölçüde hukuki güvence sağlayan bir sicildir.
• Gemi siciline kıyasla daha sınırlı etkiye sahiptir, ancak mülkiyetin devri ve aynî hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi için önemlidir.

---

4. Yargıtay Kararları Işığında Hukuki Nitelik

• Yargıtay 11. HD, 2015/4321 E., 2017/5980 K.: Bağlama kütüğünde malik görünen kişinin malik sayılacağına hükmetmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2016/712 E., 2017/3489 K.: Bağlama kütüğünün mülkiyetin devrinde güvenlik sağladığını belirtmiştir.
• Yargıtay 11. HD, 2018/3420 E., 2019/2216 K.: Bağlama kütüğünün, alacaklıların korunması açısından da hukuki etkiye sahip olduğu kabul edilmiştir.

Bu kararlar, bağlama kütüğünün salt idari kayıt olmanın ötesinde, hukuki sonuçlar doğuran bir sicil olduğunu göstermektedir.

---

5. Bağlama Kütüğünün Hukuki Sonuçları

• Maliklik karinesi: Kütükte malik olarak görünen kişi malik kabul edilir.
• Sicile güven ilkesi: Üçüncü kişiler kütük kayıtlarına güvenebilir.
• Aynî hakların kaydı: İpotek, intifa, haciz gibi hakların üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesi için bağlama kütüğüne işlenmesi gerekir.
• Aleniyet: Kayıtlar herkese açıktır, böylece şeffaflık sağlanır.

---

6. Uygulamadaki Sorunlar

• Liman başkanlıkları arasında uygulama farklılıkları,
• Kayıt dışı küçük teknelerin yaygınlığı,
• Elektronik sistemin yetersizliği,
• Bağlama kütüğünün hukuki niteliği konusunda bilinç eksikliği.

---

7. Çözüm Önerileri

• Elektronik bağlama kütüğü sistemi güçlendirilmelidir.
• Uygulama birliği için standart yönetmelikler çıkarılmalıdır.
• Kayıt teşvikleri ile daha fazla aracın sisteme dahil olması sağlanmalıdır.
• Eğitim ve bilgilendirme çalışmaları ile malikler bilinçlendirilmelidir.

---

Sonuç

Deniz ticareti hukukunda bağlama kütüğünün hukuki niteliği, hem idari hem de hukuki yönleri olan karma bir kurum olarak değerlendirilebilir.

• Salt idari bir kayıt olmayıp, mülkiyet devri ve aynî hakların kaydında bağlayıcı etki doğurur.
• Maliklik karinesi, sicile güven ilkesi ve aynî hakların ileri sürülebilirliği açısından önemli sonuçlar doğurur.
• Yargıtay kararları da bağlama kütüğünün hukuki güvence sağlayan bir sicil olduğunu teyit etmektedir.

Sonuç olarak bağlama kütüğü, küçük deniz ve içsu araçlarının hukuki kimliğini ve ekonomik değerini koruyan, deniz ticaretinde şeffaflık ve güvenlik sağlayan bir kayıt sistemidir.

Gözdenur Turna