DENİZ TİCARET HUKUKUNDA STARYANIN BAŞLAMASI

Deniz ticaretinde, geminin yükleme ve boşaltma sürecinde geçirdiği süre, ticaretin etkinliği ve maliyeti üzerinde doğrudan etkilidir. Bu bağlamda, “starya” olarak adlandırılan sürenin yönetimi, hem gemi sahipleri hem de yükleyiciler için büyük önem taşır. Starya süresi, geminin yükleme veya boşaltma için limanda ne kadar süreyle beklemesi gerektiğini belirleyen kritik bir faktördür. Türk Deniz Ticaret Hukuku’nda starya süresi, tarafların hak ve yükümlülüklerini düzenleyen önemli bir kavram olarak yer alır. Bu yazıda, starya süresinin başlaması, hukuki düzenlemeleri, tarafların yükümlülükleri ve bu sürecin deniz ticaretindeki önemi detaylı bir şekilde ele alınacaktır.

1. Starya Kavramı ve Hukuki Niteliği

Starya, deniz ticaretinde geminin yükleme ve boşaltma için limanda kaldığı süreyi ifade eder. Bu süre, gemi sahibinin gemisini ticari olarak değerlendirebilmesi ve yükleyicinin yükünü zamanında alıp teslim edebilmesi açısından büyük önem taşır. Starya süresi, Türk Deniz Ticaret Kanunu’nda belirli kurallar çerçevesinde düzenlenmiş olup, taraflar arasındaki ticari ilişkilerin düzenlenmesine hizmet eder.

1.1. Starya’nın Tanımı

Starya, geminin limanda yükleme veya boşaltma yapması için ayrılan süredir. Bu süre, yükleyici veya alıcı tarafından karşılanır ve genellikle taraflar arasında yapılan sözleşmede açıkça belirtilir. Starya süresi, deniz ticaretinde zamanın değerini yansıtan bir unsur olarak öne çıkar.

1.2. Starya Süresinin Hukuki Dayanağı

Türk Deniz Ticaret Kanunu’nun ilgili maddelerinde, starya süresinin belirlenmesi ve uygulanmasına ilişkin hükümler yer alır. Bu düzenlemeler, taraflar arasındaki sözleşme özgürlüğüne saygı göstermekle birlikte, sürecin adil ve etkili bir şekilde yönetilmesini sağlamayı amaçlar. Starya süresi, taraflar arasında yapılan deniz taşıma sözleşmesinin ayrılmaz bir parçası olarak değerlendirilir.

2. Starya Süresinin Başlaması ve Belirlenmesi

Starya süresi, geminin limana varmasıyla birlikte başlar ve belirli bir süre boyunca devam eder. Bu sürenin belirlenmesi, genellikle sözleşmede yer alan hükümlere dayanır. Starya süresi, taraflar arasında yapılan sözleşmede açıkça belirtilmediyse, ticaretin niteliğine ve uluslararası deniz ticareti kurallarına göre belirlenir.

2.1. Starya Süresinin Başlama Anı

Starya süresinin ne zaman başlayacağı, geminin limana varış anına ve limandaki duruma bağlıdır. Genel olarak, gemi limana vardığında ve yükleme veya boşaltma için hazır hale geldiğinde starya süresi başlar. Ancak, geminin limana varması tek başına starya süresinin başlaması için yeterli değildir; geminin yüklemeye hazır olması, gerekli belgelerin tamamlanmış olması ve limanın yükleme/boşaltma işlemleri için uygun hale gelmesi de gereklidir.

2.2. Starya Süresinin Belirlenmesi

Starya süresi, taraflar arasında yapılan sözleşmede açıkça belirtilmiş olabilir. Ancak, sözleşmede böyle bir hüküm yer almıyorsa, starya süresi, geminin yükleme ve boşaltma için limanda geçireceği makul süreye göre belirlenir. Bu süre, genellikle geminin büyüklüğüne, yükün türüne ve limanın kapasitesine bağlı olarak değişir. Uluslararası ticarette ise bu süre, “laydays” olarak adlandırılan günlerle belirlenir ve genellikle uluslararası ticaret kuralları çerçevesinde değerlendirilir.

3. Starya Süresi İçerisindeki Yükümlülükler

Starya süresi boyunca, hem gemi sahibi hem de yükleyici/alıcı belirli yükümlülüklere tabidir. Bu yükümlülüklerin yerine getirilmesi, ticari işlemlerin sorunsuz bir şekilde ilerlemesini sağlar.

3.1. Gemi Sahibinin Yükümlülükleri

Gemi sahibi, starya süresi boyunca gemiyi yükleme ve boşaltma işlemlerine uygun hale getirmekle yükümlüdür. Bu, geminin limanda uygun bir pozisyonda tutulmasını ve yükleme/boşaltma işlemlerinin hızlı ve güvenli bir şekilde gerçekleştirilmesini içerir. Ayrıca, gemi sahibi, yükleme veya boşaltma işlemleri sırasında ortaya çıkabilecek gecikmelerden sorumlu olabilir.

3.2. Yükleyicinin/Alıcının Yükümlülükleri

Yükleyici veya alıcı, starya süresi boyunca yükleme veya boşaltma işlemlerinin zamanında gerçekleştirilmesini sağlamakla yükümlüdür. Bu, yüklerin hazır hale getirilmesi, gerekli belgelerin tamamlanması ve işlemlerin hızlı bir şekilde yürütülmesi anlamına gelir. Eğer yükleme veya boşaltma işlemleri starya süresini aşarsa, yükleyici veya alıcı gecikme tazminatı (demuraj) ödemek zorunda kalabilir.

4. Starya Süresinin Aşılması ve Demuraj

Starya süresinin aşılması, deniz ticaretinde sıkça karşılaşılan bir durumdur. Bu durumda, gemi sahibi, starya süresini aşan her gün için yükleyiciden veya alıcıdan demuraj adı verilen bir tazminat talep edebilir.

4.1. Demuraj Kavramı ve Hesaplanması

Demuraj, geminin starya süresini aşan her gün için yükleyici veya alıcıdan talep ettiği tazminattır. Demuraj ücreti, genellikle sözleşmede belirlenmiş olan bir günlük tutar üzerinden hesaplanır. Bu tutar, geminin limanda bekleme süresi boyunca maruz kaldığı maliyetleri ve kayıpları karşılamayı amaçlar. Demurajın miktarı, taraflar arasında yapılan sözleşmede belirtilmemişse, mahkemeler veya tahkim kurulları tarafından, gemi sahibinin maruz kaldığı zararın büyüklüğüne göre belirlenir.

4.2. Demurajın Hukuki Boyutu

Demuraj, deniz ticaretinde taraflar arasındaki ticari ilişkileri düzenleyen önemli bir araçtır. Türk Deniz Ticaret Kanunu’na göre, demuraj talebi, starya süresini aşan her gün için yasal bir haktır. Ancak, demuraj talebi, starya süresinin aşılmasının gemi sahibinin kusurundan kaynaklanmaması şartına bağlıdır. Eğer gemi sahibi, yükleme veya boşaltma işlemlerinin gecikmesine neden olmuşsa, demuraj talep edemez.

5. Starya Süresinin Ticari ve Ekonomik Önemi

Starya süresi, deniz ticaretinde sadece hukuki bir kavram olmanın ötesinde, ticari ve ekonomik anlamda da büyük öneme sahiptir. Bu süre, gemi sahibinin karlılığını, yükleyicinin lojistik planlamasını ve genel olarak deniz ticaretinin etkinliğini doğrudan etkiler.

5.1. Gemi Sahipleri İçin Starya Süresinin Önemi

Gemi sahipleri, gemilerinin limanda geçirdiği süreyi minimize etmek isteyecektir çünkü bu süre, geminin ticari faaliyetlerini sınırlayan bir faktördür. Starya süresinin uzaması, geminin diğer seferler için kullanılamaması anlamına gelir ve bu da gelir kaybına neden olabilir. Bu nedenle, gemi sahipleri için starya süresinin etkili yönetimi, işletme maliyetlerinin kontrol edilmesi açısından kritik bir öneme sahiptir.

5.2. Yükleyiciler İçin Starya Süresinin Önemi

Yükleyiciler için starya süresi, lojistik operasyonlarının zamanında ve maliyet etkin bir şekilde yürütülmesi açısından önemlidir. Starya süresinin aşılması, yükleyicilerin ekstra demuraj ücreti ödemesine neden olabilir ve bu da ticari operasyonların maliyetini artırabilir. Ayrıca, starya süresi, yüklerin zamanında teslim edilmesi ve tedarik zincirinin aksamaması açısından da kritik bir faktördür.

6. Uluslararası Deniz Ticaretinde Starya Süresinin Rolü

Uluslararası deniz ticaretinde starya süresi, genellikle uluslararası denizcilik kurallarına ve ticari uygulamalara göre belirlenir. Bu süre, taraflar arasında yapılan uluslararası taşıma sözleşmelerinde önemli bir yer tutar ve farklı ülkelerin deniz ticareti mevzuatına göre farklılık gösterebilir.