Deniz Taşımacılığında Yük Hasarı ve Kayıpları: Hukuki Başvuru Yolları ve Sorumluluk Tartışmaları

1. Giriş

Deniz taşımacılığı, uluslararası ticaretin omurgasını oluşturan taşıma türlerinden biridir. Büyük hacimli ve yüksek değerdeki yüklerin ekonomik ve etkin bir şekilde sevki için tercih edilen bu yöntem, aynı zamanda pek çok hukuki riski ve uyuşmazlık ihtimalini de beraberinde getirir. Özellikle yükün zarar görmesi, eksik teslimi veya hiç teslim edilmemesi gibi durumlarda, taşıyan ile gönderici arasında sorumluluk tartışmaları gündeme gelir.

Bu yazı, Türk Hukuku (özellikle Türk Ticaret Kanunu) ve uluslararası deniz ticareti uygulamaları çerçevesinde, söz konusu ihtilaflarda hangi tarafın sorumlu tutulabileceğini, hangi şartlarda hukuki başvuru yollarına başvurulabileceğini, navlun sözleşmesi, konşimento, taşıma senetleri, ve kusur dağılımı gibi unsurlarla birlikte detaylı biçimde ele almaktadır.

2. Taşıma İlişkisi ve Temel Belgeler

2.1. Navlun Sözleşmesi

Navlun sözleşmesi, gönderici ile taşıyan arasında yapılan ve yükün deniz yoluyla bir noktadan diğerine taşınmasını öngören sözleşmedir. Bu sözleşme, sözlü veya yazılı olabilir; ancak uygulamada çoğunlukla yazılı şekilde ve taşıma belgeleriyle birlikte düzenlenmektedir. Navlun sözleşmesinde genellikle aşağıdaki unsurlar yer alır:

Taşınacak yükün tanımı,
Yükleme ve boşaltma limanı,
Navlun bedeli,
Teslim tarihi,
Taşıma süresince sigorta, hasar ve sorumluluk hükümleri.

2.2. Taşıma Belgeleri: Konşimento ve Deniz Taşıma Senedi

Konşimento (Bill of Lading): Hem taşıma sözleşmesini ispatlar, hem de taşıma konusu malın mülkiyetini temsil eden kıymetli evraktır. Malın teslimi için asli belgedir.
Deniz Taşıma Senedi (Sea Waybill): Konşimentodan farklı olarak mülkiyet değil, yalnızca taşıma ilişkisini gösterir. Alıcı, kimlik ibrazı ile malı teslim alabilir.

Bu belgelerde yer alan bilgiler (yükün türü, miktarı, yükleme tarihi vs.), hasar veya kayıp iddialarında tarafların sorumluluğunun belirlenmesinde hayati önem taşır.

3. Yük Zararları: Türleri ve Hukuki Sonuçları

3.1. Yükün Zarar Görmesi

Yükün taşıma sürecinde kırılması, bozulması, ıslanması gibi fiziksel zararlar taşıyanın sorumluluğunu doğurur. Ancak bu zararlar:

Yetersiz ambalaj,
Tehlikeli mal bildirilmemesi,
Doğal afetler,
Gemi kaptanının seyrüsefer hatası gibi hallerden kaynaklanıyorsa, taşıyan bu zarar için sorumlu tutulmayabilir.

3.2. Eksik Teslim

Taşıma belgelerinde belirtilen miktardan daha az yükün teslim edilmesi halinde taşıyan, aksi ispat edilmedikçe sorumludur. Ancak eksikliğin:

Gönderici tarafından eksik yükleme,
Tartım hatası,
Belgeye yanlış beyan verilmesi gibi nedenlerden kaynaklandığı ispatlanırsa, sorumluluk göndericiye yüklenebilir.

3.3. Hiç Teslim Edilmeme

Yükün tamamen kaybolması, çalınması veya yanlış alıcıya teslim edilmesi durumunda, taşıyanın kusursuz sorumluluğu söz konusudur. Ancak taşıyanın, yükün zayi olmasında kontrolü dışında gelişen bir neden olduğunu ispatlaması halinde sorumluluğu sınırlanabilir.

4. Taşıyan ve Gönderici Arasındaki Sorumluluk Tartışmaları

4.1. Taşıyanın Sorumluluğu

TTK m.1180 ve devamı uyarınca taşıyan, yükü uygun biçimde taşıma ve hasarsız teslim etme borcu altındadır. Ancak taşıyan, zararın aşağıdaki nedenlerden kaynaklandığını ispatlarsa sorumluluktan kurtulabilir:

Ambalajlama eksikliği (TTK m.1186),
Tehlikeli madde bildirilmemesi (TTK m.1189),
Mücbir sebep, savaş, deniz kazası,
Seyir ve gemi idaresinde hata.

4.2. Göndericinin Sorumluluğu

Gönderici, taşıyanın zarar görmesine neden olacak davranışlardan (yanıltıcı beyan, yanlış tartım, yükleme hatası, tehlikeli mal gizleme) sorumludur. Ayrıca gönderici:

Yükün doğru beyanı,
Yeterli ambalajlama,
Gerekli belgelerin sağlanması,
Yükleme talimatlarının net olması gibi konularda özen yükümlülüğü altındadır.

🔹 Yargıtay 11. HD., 2018/10769 E., 2020/1526 K.
“Taşımanın ifasında göndericinin ambalajlama kusuru ve yükleme hatası varsa, taşıyanın sorumluluğu ortadan kalkar. Aksi ispat yükü taşıyandadır.”

5. Hukuki Başvuru Yolları ve Süreler

5.1. İhbar Yükümlülüğü

Yük alıcısı, teslim anında zararı tespit etmeli ve açık hasarları derhal, gizli hasarları ise en geç 3 gün içinde taşıyana bildirmelidir. Aksi halde yükün hasarsız teslim edildiği kabul edilir (TTK m.1201).

5.2. Tazminat Davası

Zarara uğrayan gönderici veya alıcı, taşıyana karşı tazminat davası açabilir. Bu dava, yükün piyasa değerinin tazmini talebiyle açılır.

Görevli mahkeme: Asliye Ticaret Mahkemesi.
Zamanaşımı süresi: Teslim tarihinden itibaren 1 yıldır (TTK m.1248). Kesin niteliktedir.

5.3. Sigorta ve Rücu

Yük sigortalanmışsa, zarar sigortacı tarafından karşılanır. Sigortacı daha sonra taşıyana rücu davası açabilir. Bu davada, taşıyan ile gönderici arasında kusur oranı ve yükleme hataları yeniden değerlendirilir.

6. Sonuç ve Öneriler

Deniz taşımacılığı sürecinde yük hasarları ve kayıpları, taşıyan ile gönderici arasında ciddi uyuşmazlıkların doğmasına yol açabilir. Bu uyuşmazlıklarda;

Navlun sözleşmesinin ayrıntıları,
Taşıma belgelerindeki beyanlar,
Yükleme ve ambalajlama sorumluluğu,
Zamanaşımı ve ihbar süreleri büyük önem taşır.

Bu tür ihtilafların önlenebilmesi için;

Taraflar arasında yazılı ve ayrıntılı bir taşıma sözleşmesi yapılmalı,
Konşimento ve taşıma belgeleri dikkatle düzenlenmeli,
Yükün sigortalanması sağlanmalı,
Teslim sırasında hasar tespit tutanakları düzenlenmeli,
Tüm taraflar görev ve sorumluluklarının farkında olmalıdır.

Taşıma sürecindeki herhangi bir zarar durumunda vakit kaybetmeden hukuki danışmanlık alınması ve sürecin uzman bir deniz ticareti avukatı ile yönetilmesi, hak kayıplarını büyük ölçüde önleyecektir.

Single Blog Title