Deniz Kazalarında Kusur ve Tazminat: Taşıyan, Donatan ve Sigortacının Sorumluluğu
GİRİŞ
Deniz taşımacılığı, yüksek risk ve maliyet unsurlarının bir arada bulunduğu, ulusal ve uluslararası hukuk kurallarının iç içe geçtiği bir faaliyet alanıdır. Bu bağlamda, deniz kazaları, hem yük hem de gemi açısından ciddi zararların ortaya çıkmasına sebep olabilir. Kaza sonrası zararların karşılanması ise doğrudan kusur tespiti, sorumluluk rejimi ve sigorta mekanizmalarıyla ilişkilidir.
Bu çalışmada, deniz kazalarında taşıyan, donatan ve sigortacının hukuki sorumluluğu; Türk Ticaret Kanunu, uluslararası deniz hukuku kuralları ve Yargıtay kararları çerçevesinde incelenecektir.
I. KAVRAMSAL ÇERÇEVE
1. Deniz Kazası Nedir?
Deniz kazaları, genel olarak gemilerin çatışması (çatma), batması, yangın, infilak, yükün kaybolması, çevre kirliliği veya can kaybı gibi beklenmedik ve zarara yol açan olayları ifade eder. Türk hukukunda özellikle TTK m. 1261 vd. çatma, kurtarma, yardım ve müşterek avarya gibi deniz kazalarını kapsamaktadır.
2. Kusur Kavramı
Kusur, bir kimsenin dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak zarara sebep olmasıdır. Deniz kazalarında kusur tespiti, sorumluluğun kimde olduğunu ve tazminat yükümlülüğünün ne ölçüde paylaşılacağını belirler.
II. TARAFLARIN ROLÜ VE SORUMLULUKLARI
1. Taşıyanın Sorumluluğu
Taşıyan, yükün taşıma süresince hasarsız, eksiksiz ve zamanında tesliminden sorumludur. TTK m.1178 vd. uyarınca taşıyan, aşağıdaki hususlardan doğrudan sorumlu tutulur:
-
Geminin denize elverişli olmaması,
-
Yetersiz kaptan veya mürettebat seçimi,
-
Seyir hataları ve teknik ihmaller,
-
Yükleme, istifleme ve boşaltmada özensizlik.
Taşıyan, yalnızca kusursuz olduğunu ispat ederse sorumluluktan kurtulabilir. Aksi takdirde tazminat yükümlülüğü doğar.
2. Donatanın Sorumluluğu
Donatan, geminin maliki veya kiracısı olup ticari faaliyeti yürüten kişidir. TTK m.1060’a göre, donatan:
-
Kaptanın ve mürettebatın fiillerinden,
-
Geminin işletilmesinden doğan zarar ve borçlardan,
-
Geminin verdiği zararlardan dolayı üçüncü kişilere karşı sınırsız sorumludur.
Ancak, donatan kusurunu ispat ederse veya sorumluluk sınırlandırma kurallarından yararlanırsa tazminat yükü hafifletilebilir.
3. Sigortacının Sorumluluğu
Deniz sigortaları, taşıyan ve donatanın sorumluluklarını güvence altına almak amacıyla düzenlenir. Uygulamada en çok karşılaşılan poliçeler:
-
P&I Sigortası (Protection & Indemnity): Üçüncü şahıs zararlarını kapsar.
-
Kasko Sigortası: Gemiye gelebilecek fiziksel zararları karşılar.
-
Yük Sigortası: Taşınan malın zarar görmesi hâlinde mal sahibine tazminat öder.
Sigortacı, poliçeye aykırı davranış (örneğin, ihbar yükümlülüğünün ihlali) hariç olmak üzere, sigorta bedeli ile sınırlı olarak sorumludur.
III. KUSUR TESPİTİ VE DELİLLER
1. Bilirkişi İncelemesi
Kazanın meydana geliş şekli ve kusurun kimde olduğu bilirkişi raporları ile tespit edilir. Özellikle çatma olaylarında taraf gemilerin seyir defterleri, GPS kayıtları, radar verileri önemli delil teşkil eder.
2. Kamera ve VDR Kayıtları
Modern gemilerde yer alan Voyage Data Recorder (VDR) cihazları sayesinde kaptanın karar süreçleri analiz edilebilir. Bu veriler, teknik inceleme ile kusur oranını belirlemede kullanılır.
IV. TAZMİNAT HESABI VE UYGULAMA ÖRNEKLERİ
1. Maddi Tazminat
-
Yükün değer kaybı
-
Gemi onarım masrafları
-
Liman giderleri, çekme ve kurtarma ücretleri
2. Manevi Tazminat
Can kaybı veya yaralanma varsa, mürettebat veya yolcu lehine manevi tazminat talep edilebilir (TTK m.1264).
3. Rücu Hakkı
Sigortacı veya donatan, zarar gören tarafa ödeme yaptıktan sonra kusurlu taşıyana rücu edebilir.
V. YARGITAY KARARLARI
Yargıtay 11. HD, 2019/2849 E., 2020/1395 K. sayılı kararında, taşıyanın yük taşıma esnasında meydana gelen deniz kazasında gerekli özeni göstermemesi nedeniyle kusurlu sayıldığı ve donatan ile birlikte müteselsilen sorumlu tutulduğu belirtilmiştir.
Yargıtay 17. HD, 2021/1781 E., 2022/945 K. sayılı kararda ise, P&I sigortacının, poliçede yer alan istisna hükmü nedeniyle kazadan doğan tüm zararları değil, yalnızca üçüncü kişilere yönelik zararları karşıladığına karar verilmiştir.
VI. ULUSLARARASI HUKUKTA DURUM
1. Hague-Visby Kuralları
Bu kurallar uyarınca taşıyan, gemiyi sefere hazırlamak ve denize elverişli kılmakla yükümlüdür. İhlal hâlinde tazminat sorumluluğu doğar.
2. Bunker Convention ve MARPOL
Gemi kaynaklı çevre zararlarında gemi donatanı ve P&I sigortacısı doğrudan sorumlu tutulur. Bu kurallar, çevreye verilen zararın önlenmesi ve tazmin edilmesini düzenler.
SONUÇ
Deniz kazalarında kusur tespiti ve tazminat rejimi, çok aktörlü bir hukuki sorumluluk zincirini beraberinde getirir. Taşıyan, donatan ve sigortacı farklı düzeylerde ama birbirini tamamlayan sorumluluk mekanizmalarıyla sistemin işlerliğini sağlar.
-
Taşıyan yükten doğrudan sorumlu tutulur.
-
Donatan geniş sorumluluk taşır, sınırlı kurtuluş imkânı vardır.
-
Sigortacı ise yalnızca poliçe hükümleri çerçevesinde ve sınırlı miktarda sorumludur.
Bu çerçevede, özellikle ticari faaliyet gösteren gemi işletmecilerinin, deniz sigortalarını eksiksiz yaptırmaları, risk analizi raporlarını güncel tutmaları ve olası zarar durumlarında profesyonel hukuk danışmanlığı almaları büyük önem taşır.
About Post Author
