Deniz Kazaları, Ortak Avarya ve Sigorta Tazminatı: Aynı Dosyada Üç Halkayı Doğru Bağlamak

Bu makale, deniz kazası sonrası ortak avarya (general average) ilanının şartlarını, müşterek masrafların nasıl dağıtıldığını ve sigorta tazminatı (cargo, H&M, P&I) ile ilişkisini adım adım açıklar. Yük ilgilileri, donatan/işleten ve sigortacılar için pratik kontrol listeleri, örnek senaryolar ve belge akışı yer alır.

---

1) Başlangıç: Neden bu üç başlık aynı dosyada kesişiyor?

Deniz kazaları—çarpışma, karaya oturma, yangın, makine arızası, fırtına—tek başına teknik olay değildir; hemen ardından finansal ve hukuki bir süreç başlar. Gemiyi ve yükü ortak tehlikeden kurtarmak için bilerek yapılan olağanüstü fedakârlık ve masraflar varsa, ortak avarya gündeme gelir. Ortak avarya ilanı, tarafların katkı paylarını belirler; bu katkılar çoğu kez sigorta poliçelerince (yük/cargo ve gövde–makine/H&M) karşılanır. Üç başlık böylece bir zincirin halkaları gibi birbirine bağlanır:

• Deniz kazası → Ortak avarya ihtiyacı doğar (fedakârlık/masraf)

• Ortak avarya → Katkı payı hesaplanır (geminin, yükün, navlun alacağının katkısı)

• Sigorta tazminatı → Bu katkı ve fedakârlıkları hangi poliçe öder?

---

2) Ortak avaryanın (general average) özünü bir paragrafta özetleyelim

Ortak avarya, gemi ve yükün ortak bir deniz tehlikesinden kurtulması için bilerek ve makul görülen olağanüstü fedakârlıklar (ör. yükün denize atılması/jettison, yangını söndürmek için hatch kapaklarının kırılması, römorkör ve kurtarma giderleri, sığınma limanına sapma ve acil onarım masrafları) yapılması halinde devreye girer. Şartlar sağlanıyorsa, geminin, yükün ve varsa navlunun menfaatleri oranında katkı payı doğar. Hesap için çoğunlukla York–Antwerp Kuralları (YAR) sözleşmelerle uygulanır.

Üç temel kriter:

1. Ortak tehlike: Gemi ve yük birlikte gerçek ve yakın bir tehlike altındadır.

2. Bilinçli fedakârlık/masraf: Kasıtlı ve makul bir hareketle ortak güvenlik sağlanır.

3. Başarı: Öngörülen kurtarma amacına ulaşılır (geminin/yükün kurtarılması).

---

3) Deniz kazası–ortak avarya–sigorta üçgeni nasıl çalışır?

3.1. Yük sigortası (Cargo/ICC)

• Ne öder? Yük ilgilisinin ortak avarya katkısını ve kurtarma (salvage) payını; ayrıca yük üzerindeki fedakârlık nedeniyle doğan zararı (ör. jettison).

• Belge hattı: Konşimento, fatura, paket listesi, sigorta poliçesi, Average Bond (yük ilgilisinin katkıyı ödeyeceğine dair taahhüt), Average Guarantee (sigortacının teminat mektubu/LOU’su).

3.2. Gövde–Makine (H&M)

• Ne öder? Gemiye ilişkin ortak avarya fedakârlığı (ör. yangınla mücadelede geminin zarar gören kısımları), sığınma limanı masrafları ve kurtarma giderlerinin gemiye düşen kısmı.

• Pratik nokta: Birçok H&M poliçesi salvage ve GA ödemelerinde hızlı davranır; ama bedeller teknik ekspertiz ve adjuster hesabıyla netleşir.

3.3. P&I (Protection & Indemnity)

• Ne öder? Üçüncü kişilere karşı sorumluluk temelli ödemeler (yaralanma, kirlilik, rıhtım hasarı vb.). Ortak avarya katkısı P&I’ın değil, genellikle H&M ve cargo poliçelerinin alanıdır.

Özet: Yükle ilgili GA/salvage faturaları → cargo; gemiyle ilgili GA/salvage → H&M; üçüncü kişi sorumlulukları → P&I.

---

4) Ortak avarya ilanı ve güvence (security) süreci

Kaptan/donatan, şartlar oluştuğunda ortak avarya ilan eder. Ardından:

1. Average adjuster (hesap uzmanı) atanır.

2. Yük ilgililerinden güvence istenir:

   • Average Bond (katkı taahhüdü)

   • Average Guarantee (genelde yük sigortacısından teminat; banka/LOU de olabilir)

3. Güvence verilmeden teslim yapılmaz (terminal/gümrükte bekleme yaşanır).

4. Adjuster, kontribüsyon değerlerini (contributory values) ve fedakârlık/masraf kalemlerini toplayıp katkı oranlarını hesaplar.

5. Ara ödeme/nihai hesap döngüsü dosyanın karmaşıklığına göre uzayabilir.

İpucu: Uyuşmazlığı önlemek için charter–konşimento metinlerinde YAR (yıl) ve uygulanacak forum açık yazılmalı; güvence metinleri (bond/guarantee) şirkette hazır şablon olarak tutulmalıdır.

---

5) “Ortak avarya mı yoksa kısmi (particular) avarya mı?” Ayrımın tazminata etkisi

• Ortak avarya: Ortak güvenlik için yapılan, bilerek ve makul fedakârlık/masraflar. Herkes payına düşeni öder.

• Kısmi avarya (particular average): Sadece bir tarafın menfaatine gerçekleşen zarar (ör. belli konteynerin içindeki malın bozulması, geminin makine hasarı). Sadece ilgili tarafın sigortası devreye girer; katkı dağılımı yoktur.

Pratik yansıma: Jettison (yükün denize atılması) → ortak avarya fedakârlığı; normal deniz tehlikesiyle ıslanma ve bozulma → çoğu durumda kısmi avarya.

---

6) Kısa, canlı senaryolar

Senaryo 1 – Yangın ve sığınma limanı (GA + salvage + cargo/H&M)

Ro–ro gemisinde yangın çıktı. Ekip, yangını söndürmek için kapakları kırdı, yangın suyuyla bazı yükler zarar gördü. Gemi sığınma limanına saptı, römorkör ve kurtarma ekipleri devreye girdi.

• Hukuki çerçeve: Bilinçli fedakârlık ve makul masraflar var → ortak avarya.

• Güvence: Yük ilgililerinden Average Bond ve Average Guarantee istendi.

• Sigorta:

  • Yükteki hasar ve yükün GA katkısı → cargo poliçesi öder.

  • Gemideki zarar, römorkör ve liman masrafları → H&M.

  • Üçüncü kişilere verilen zarar/çevre → P&I.

Senaryo 2 – Karaya oturma, yük atımı (GA fedakârlığı)

Kuru yük gemisi karaya oturdu; kurtulmak için yükün bir kısmı jettison edildi.

• Hukuki çerçeve: Jettison = GA fedakârlığı.

• Sigorta: Jettison edilen yükün değeri cargo sigortasından; gemi ve kalan yük de katkı payı verir.

• İş akışı: Adjuster katkı oranı belirler; yük sigortacısı guarantee verir, teslim hızlanır.

Senaryo 3 – Çarpışma, rıhtım hasarı (H&M + P&I, GA ihtimali yok)

Liman manevrasında çarpışma oldu; rıhtım ve vinç hasar gördü. Ortak avarya şartları yok; kısmi avarya ve sorumluluk dosyası.

• Sigorta: Geminin fizikî hasarı → H&M; rıhtım/vinç hasarı ve üçüncü kişi zararları → P&I.

• Not: GA yoksa bond/guarantee aranmaz; ama zamanaşımı ve forum koşullarına dikkat.

---

7) Hesap mantığı

Katkı değeri (contributory value), genellikle varış yerindeki (veya varsayılan varıştaki) ticarî değerden belirli indirimler (örn. hasar sonrası durum) yapılarak bulunur. Yük, gemi, navlun kendi katkı değerleri oranında GA toplamına katılır. Salvage ödemeleri çoğu rejimde GA ile birlikte ele alınır. Hesap sürecini adjuster raporu açıklar; ara taksitler ve nihai kapanış ödemeleri bu rapora göre yapılır.

Basit formül mantığı:
Toplam GA masraf/fedakârlık × (Tarafın katkı değeri / Tüm katkı değerlerinin toplamı) = Tarafın GA katkısı

---

8) Sigorta ve sözleşme metinlerinde “ince ayar” yapılmazsa doğacak 7 sorun

1. YAR yılı belirtilmemiş: Uygulanacak York–Antwerp versiyonu (2004/2016 vb.) yazılmayınca hesap kriterleri tartışma yaratır.

2. Güvence metinleri hazır değil: Average Bond/Guarantee şablonları yok; teslim günlerce bekler.

3. Forum/tahkim dağınık: Charter, B/L ve poliçe farklı forumlara bağlanmış; süreç uzar.

4. Cargo–H&M örtüşmesi belirsiz: Hangi kalemi cargo, hangisini H&M ödeyecek net değil; çifte/eksik ödeme riski.

5. P&I devreye geç çağrılıyor: Üçüncü kişi zararları büyüyor; saha yönetimi zayıflıyor.

6. Delil disiplini yok: AIS/VDR, survey, foto–video ve terminal EDI toplanmamış; müzakere gücü düşüyor.

7. Zamanaşımı kaçırılıyor: GA/Salvage ve rücu taleplerinde kısa süreler var; time extension/standstill unutuluyor.

---

9) Uygulamaya yönelik belge ve süreç kontrol listesi

A) Donatan/işleten için

• GA ilan metni ve olay tutanakları hazırlandı.

• Average adjuster atandı ve taraflara bildirildi.

• Average Bond/Guarantee talep yazıları gönderildi.

• AIS/VDR/ECDIS, logbook, meteoroloji raporları, foto–video arşivi oluşturuldu.

• Charter–B/L–poliçe forum/tahkim uyumu kontrol edildi.

• P&I kulübü erken dahil edildi.

B) Yük ilgilisi/ithalatçı–ihracatçı için

• Poliçe (cargo), konşimento, fatura, paket listesi hazırlandı.

• Sigortacıdan Average Guarantee (LOU) talep edildi.

• Broker ile adjuster iletişimi kuruldu; teslim için güvence verildi.

• İç muhasebede GA/Salvage kalemleri ayrıldı.

C) Vekil/avukat için

• Olay kronolojisi ve proximate cause analizi yapıldı.

• Time-bar takvimi açıldı; extension/standstill yazıları gönderildi.

• GA kalemlerinin makuliyet ve nedensellik denetimi yapıldı.

• Rücu ihtimalleri (ör. tehlikeli yük bildirimsizliği) haritalandı.

---

10) Sık sorulan kısa yanıtlar

• “GA ilan edildi, yüküm rehin mi kaldı?” Teslim için genelde bond/guarantee gerekir; sigortacınızdan Average Guarantee alırsanız teslim hızlanır.

• “Jettison edilen malımın bedelini kim öder?” Kendi cargo poliçeniz; ayrıca diğer taraflar da katkı payı verir.

• “Salvage ödendi; GA bitti mi?” Hayır. Salvage çoğu kez GA’nın parçası sayılır; toplam masraf katkıya dağıtılır.

• “P&I GA’yı öder mi?” Hayır; P&I sorumluluk teminatıdır. GA katkıları için cargo/H&M bakılır.

• “Süreler ne kadar?” Rejime ve sözleşmeye göre değişir; kısa olabilir. Her dosyada time-bar takvimi açın.

---

11) Sonuç: Aynı hedefe üç farklı yoldan varılırsa dosya hızlı kapanır

Deniz kazası sonrası ortak avarya doğru ilan edilip güvence mekanizması hızla çalıştırıldığında, sigorta tazminatı akışı da hızlanır. Yük ilgilisi cargo poliçesiyle GA katkısı ve fedakârlığını güvence altına alır; donatan H&M ile gemi ve kurtarma kalemlerini yönetir; P&I üçüncü kişi zararlarını üstlenir. Doğru forum, doğru YAR yılı, sağlam delil ve erkenden kurulan adjuster–sigortacı–broker iletişimi; hem ödeme süresini kısaltır, hem de rücu ve uzlaşmalarda masayı güçlendirir.

Kısa formül:
Doğru GA ilanı + zamanında güvence + net poliçe rol dağılımı + delil disiplini = Hızlı ve öngörülebilir tazmin.