Denetimli Serbestlik Nedir? Şartları Nelerdir?
Giriş
Ceza hukuku sisteminde, cezaların infazı yalnızca cezaevinde bulunmayı değil, aynı zamanda topluma yeniden kazandırmayı da amaçlar. Modern ceza politikalarının temel hedefi, suçluyu yalnızca cezalandırmak değil; onu rehabilite etmek, topluma yeniden uyumlu hale getirmektir. İşte bu noktada “denetimli serbestlik” kavramı devreye girer.
Denetimli serbestlik, hükümlünün cezaevinde geçirmesi gereken sürenin bir kısmını toplum içinde, belli şartlar altında geçirmesine imkân tanıyan bir infaz kurumudur. Bu sistem, ceza infaz kurumlarındaki yoğunluğu azaltmak, hükümlüleri sosyal çevrelerinden koparmadan denetim altında tutmak ve topluma kazandırmak amacıyla getirilmiştir.
1. Denetimli Serbestliğin Yasal Dayanağı
Denetimli serbestlik uygulamasının temel dayanağı, 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 105/A maddesidir.
Ayrıca 5402 sayılı Denetimli Serbestlik Hizmetleri Kanunu da bu kurumun kapsamını, uygulanma usulünü ve denetim mekanizmasını detaylı şekilde düzenler.
5275 sayılı Kanun’un 105/A maddesi hükmüne göre:
“Koşullu salıverilmesine bir yıl veya daha az süre kalan iyi halli hükümlüler, talep etmeleri hâlinde, cezalarının kalan kısmını denetimli serbestlik tedbiri uygulanmak suretiyle infaz edebilirler.”
Bu maddeye göre denetimli serbestlik bir hak değil, şartlara bağlı bir infaz rejimidir. Yani her hükümlü otomatik olarak bu haktan yararlanamaz; belirli kriterlerin sağlanması gerekir.
2. Denetimli Serbestlik Kavramı ve Amacı
Denetimli serbestlik, kelime anlamı itibarıyla “denetim altında özgürlük” olarak tanımlanabilir.
Bu kurumun temel amacı; hükümlünün cezaevinde geçireceği süreyi toplum içinde, belirli kısıtlamalarla tamamlamasına olanak tanıyarak, yeniden suç işlememesi için toplumsal ve psikolojik desteği sürdürmektir.
Amaçları şu şekilde sıralanabilir:
-
Topluma yeniden kazandırma: Hükümlünün sosyal bağlarını koparmadan topluma uyum sağlaması.
-
Cezaevlerinin yükünü hafifletme: Kapasite aşımını önleme.
-
Islah ve rehabilitasyon: Kişinin davranışlarının düzeltilmesi ve suça yönelten nedenlerin giderilmesi.
-
Aile birliğini koruma: Hükümlünün ailesiyle ilişkisini sürdürmesi.
3. Denetimli Serbestliğin Uygulama Alanı
Denetimli serbestlik yalnızca hükümlüler için uygulanabilir. Tutuklular bu sistemden yararlanamaz.
Ayrıca hükümlünün cezasının infazına başlanmış olması gerekir. Henüz ceza kesinleşmemiş veya infazına başlanmamış kişiler için bu sistem geçerli değildir.
Bu kapsamda denetimli serbestlik;
-
Kısa süreli hapis cezalarında,
-
İyi hâl gösteren hükümlülerde,
-
Cezaevinde belli bir süreyi doldurmuş olanlarda uygulanabilir.
4. Denetimli Serbestlik Şartları
a. Cezaevinde Belirli Bir Süreyi Doldurmak
5275 sayılı Kanun’un 105/A maddesine göre denetimli serbestlikten yararlanmak için hükümlünün:
-
Koşullu salıverilmesine bir yıl veya daha az süre kalmış olması gerekir.
Ancak pandemi döneminde çıkarılan geçici düzenlemelerle bu süre bazı dönemlerde 3 yıla kadar çıkarılmıştır (örneğin 7242 sayılı Kanun’la getirilen geçici madde).
Bu geçici düzenlemeler, belirli tarihler arasında işlenen suçları kapsamaktadır.
b. İyi Hâlli Olmak
Denetimli serbestlikten yararlanmak isteyen hükümlülerin cezaevi süresince iyi hâl göstermeleri gerekir.
Bu değerlendirme, Cezaevi İdare ve Gözlem Kurulu tarafından yapılır.
Kurul, hükümlünün disiplin cezaları, cezaevi içi davranışları, rehabilitasyon sürecine katkısı gibi unsurları dikkate alır.
c. Talep Şartı
Denetimli serbestlik kendiliğinden uygulanmaz.
Hükümlü veya vekili, infaz savcılığına yazılı olarak başvuruda bulunmalıdır.
Talep üzerine infaz hâkimliği gerekli değerlendirmeyi yaparak karar verir.
d. Toplum İçinde Takip Edilme ve Denetim Şartı
Hükümlü, denetimli serbestlik süresince tamamen serbest değildir.
Bu süreçte denetim altında tutulur, belirli yükümlülüklere tabi olur.
Örneğin:
-
Kamu yararına çalışma,
-
Eğitim veya meslek kursuna katılma,
-
Belirli yerlere gitmeme,
-
Belirli kişilerle görüşmeme,
-
Elektronik kelepçe ile izlenme gibi.
5. Denetimli Serbestlikten Yararlanamayacak Kişiler
Her suç tipi denetimli serbestliğe konu olmaz.
Aşağıdaki suçları işleyenler veya belirli durumlarda olan hükümlüler bu imkândan yararlanamaz:
-
Terör suçları (TMK kapsamındaki suçlar)
-
Örgütlü suçlar ve çıkar amaçlı suç örgütleri
-
Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar (TCK m.102-105)
-
Kasten öldürme (TCK m.81-83)
-
Devlet güvenliğine karşı suçlar
Ayrıca, daha önce denetimli serbestlikten yararlanıp da yükümlülüklerine uymadığı için geri cezaevine gönderilen kişiler, aynı suçtan dolayı tekrar bu imkândan faydalanamaz.
6. Denetimli Serbestlik Süreci Nasıl İşler?
a. Başvuru
Hükümlü veya vekili infaz savcılığına yazılı bir dilekçeyle başvurur.
Başvuru üzerine savcılık, hükümlünün iyi hâl durumunu ve kalan ceza süresini inceler.
b. Değerlendirme
Cezaevi idaresi tarafından hazırlanan iyi hâl raporu incelenir.
Cezaevi gözlem kurulu uygun görürse infaz hâkimliğine gönderilir.
c. Karar
İnfaz hâkimi, tüm şartların oluştuğuna kanaat getirirse, denetimli serbestlik tedbiriyle serbest bırakılmasına karar verir.
d. Denetim Dönemi
Bu dönem boyunca hükümlü, Denetimli Serbestlik Müdürlüğü tarafından takip edilir.
Hükümlü belirli aralıklarla rapor verir, yükümlülüklere uymazsa durum savcılığa bildirilir.
7. Denetimli Serbestlikte Yükümlülükler
Denetimli serbestlik süresinde hükümlüye birtakım yükümlülükler getirilebilir. Bunlar şunlardır:
-
Kamuya yararlı işte ücretsiz çalışma (örneğin belediyede temizlik, sosyal yardım faaliyeti)
-
Belirli süre eğitim veya rehabilitasyon programına katılma
-
Bağımlılık tedavisine devam etme
-
Elektronik kelepçe ile evde infaz
-
Belirli yerlere gitmeme, belirli kişilerle görüşmeme yasağı
Bu yükümlülükler, kişinin suç türü, geçmişi, psikolojik durumu ve sosyal çevresi göz önüne alınarak belirlenir.
8. Denetimli Serbestlikte Yükümlülüğe Aykırılık
Hükümlü yükümlülüklere aykırı davranırsa, infaz hâkimi kararıyla denetimli serbestlik iptal edilir.
Bu durumda kişi kalan cezasını cezaevinde çeker.
Aykırılıklar şunlardır:
-
Denetim birimine gitmemek, rapor vermemek,
-
Elektronik kelepçeyi çıkarmak veya sinyal kaybına neden olmak,
-
Kamu hizmetine gitmemek,
-
Yeni bir suç işlemek.
İptal kararı verildiğinde yeniden aynı suç için bu haktan yararlanılamaz.
9. Denetimli Serbestliğin Yararları
Denetimli serbestlik hem birey hem de toplum açısından birçok yarar sağlar:
-
Hükümlü açısından:
-
Sosyal çevresini korur.
-
Ailesiyle bağlarını sürdürür.
-
Cezaevi travmasından uzaklaşır.
-
-
Toplum açısından:
-
Cezaevlerinin doluluğunu azaltır.
-
Suçun tekrarlanma oranını düşürür.
-
Kamu kaynaklarını daha verimli kullanır.
-
10. Yargıtay Kararları Işığında Denetimli Serbestlik
Yargıtay içtihatlarına göre denetimli serbestlik;
-
Bir infaz usulüdür, cezanın kaldırılması veya affı değildir.
-
Şartların oluşup oluşmadığını değerlendirme yetkisi infaz hâkimliğine aittir.
Örnek karar:
Yargıtay 1. Ceza Dairesi 2018/3563 E., 2019/1245 K.
“Denetimli serbestlik, cezanın infazına ilişkin bir düzenleme olup, suçun esasına veya hükmün kesinleşmesine etki etmez. Hükümlünün iyi hâlli olup olmadığının tespiti idare ve gözlem kurulu raporuna göre yapılmalıdır.”
Bu karar, denetimli serbestliğin cezanın niteliğini değiştirmediğini, sadece infaz şeklini düzenlediğini açıkça ortaya koymaktadır.
11. Denetimli Serbestlikte Elektronik İzleme (Kelepçe)
Günümüzde teknolojik gelişmelerle birlikte elektronik kelepçe sistemi, denetimli serbestliğin etkinliğini artırmıştır.
Hükümlüye takılan elektronik cihaz sayesinde; belirli bölgelerden uzak durması, evde bulunması veya belirli saatlerde hareket etmesi kontrol edilir.
Bu sistem özellikle:
-
Aile içi şiddet vakalarında,
-
Uyuşturucu bağımlılığı tedavisinde,
-
Ev hapsi tedbirlerinde uygulanmaktadır.
12. Denetimli Serbestlik Süresi Dolduğunda Ne Olur?
Hükümlü denetimli serbestlik süresini yükümlülüklere uygun şekilde tamamladığında, cezası tamamen infaz edilmiş sayılır ve hakkında herhangi bir kısıtlama kalmaz.
Ancak sürede yükümlülüğe aykırılık olursa, kalan ceza infaz edilir.
13. Denetimli Serbestliğin Toplumdaki Etkileri
Türkiye’de denetimli serbestlik sisteminin yaygınlaşmasıyla:
-
Cezaevlerindeki yoğunluk azalmıştır.
-
Tekrar suç işleme oranı düşmüştür.
-
Toplumsal farkındalık artmıştır.
Adalet Bakanlığı verilerine göre, her yıl on binlerce hükümlü bu sistemden yararlanmaktadır.
14. Sonuç
Denetimli serbestlik, cezanın amacı olan topluma yeniden kazandırma ilkesinin en somut uygulamalarından biridir.
Bu sistem, sadece cezayı hafifletmek değil; suçluyu ıslah etmek, toplumsal barışı güçlendirmek ve kamu kaynaklarını etkin kullanmak açısından da büyük önem taşır.
Ancak her infaz yöntemi gibi, bu sistemin başarısı da denetim mekanizmasının etkinliği ve hükümlünün uyum iradesi ile doğrudan ilişkilidir.
Yükümlülüklerin doğru belirlenmesi, denetimin sıkı yapılması ve sosyal destek programlarının sürdürülmesi halinde denetimli serbestlik, çağdaş hukuk sistemlerinin vazgeçilmez bir unsuru olarak kalacaktır.
About Post Author
