Denetimli Serbestlik Nedir? Denetimli Serbestlik Şartları (5275 s. K. m.105/A)

Giriş

Ceza hukuku yalnızca suç işleyen kişileri cezalandırmak değil, aynı zamanda onları topluma yeniden kazandırmayı da amaçlar. Türk hukuk sisteminde bu hedefi gerçekleştiren en önemli kurumlardan biri, denetimli serbestliktir. 5275 sayılı Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında Kanun’un 105/A maddesinde düzenlenen bu mekanizma, cezasının belli bir kısmını cezaevinde çeken hükümlüye, kalan kısmını toplum içinde, devletin gözetimi ve belirli kurallar çerçevesinde infaz etme imkânı tanır.

Bu makalede denetimli serbestliğin tanımı, hukuki dayanağı, şartları, yükümlülükleri, ihlal halinde sonuçları, Yargıtay içtihatları ışığında uygulaması ve memuriyet-sosyal haklar bakımından doğurduğu etkiler ele alınacaktır.

Denetimli Serbestliğin Tanımı ve Amacı

Denetimli serbestlik, hükümlülerin cezasının toplum içinde infazına olanak tanıyan ve rehabilitasyon odaklı bir infaz yöntemidir. Amaç yalnızca cezalandırmak değil, aynı zamanda hükümlünün aile bağlarını koparmadan ve toplumdan soyutlamadan yeniden sosyalleşmesini sağlamaktır.

Bu kurum sayesinde:

Cezaevlerinin aşırı doluluğu azaltılır.
Hükümlüler, cezaevinden topluma daha yumuşak bir geçiş yapar.
Suçun tekrarlanma ihtimali düşer.
Hükümlü, çalışarak veya eğitim görerek toplumsal katkısını sürdürür.

Hukuki Dayanak: 5275 Sayılı Kanun m.105/A

Denetimli serbestlik, 5275 s. K. m.105/A ile düzenlenmiştir. Bu madde, cezasının belli kısmını cezaevinde geçiren hükümlülerin, kalan kısmını denetimli serbestlik tedbiri altında infaz edebileceğini öngörür.

Temel şartlar:

Belirli bir süre cezaevinde geçirilmiş olmalı.
- Genel kural: Cezanın yarısı cezaevinde infaz edilmelidir.
- Ancak bazı özel düzenlemelerle bu oran değiştirilebilir.
Kalan ceza süresi belirli sınırı geçmemeli.
- Genel kural: 3 yıl.
- Pandemi dönemi geçici düzenlemeleriyle 5 yıla çıkarılmıştır.
Hükümlünün iyi halli olması gerekir.
- İnfaz hâkimi, cezaevi idaresinin raporunu dikkate alarak karar verir.
Denetimli serbestlik yükümlülüklerini kabul etmelidir.

Denetimli Serbestlikten Yararlanamayacak Suçlar

Her suç için denetimli serbestlik uygulanmaz. Özellikle:

Terör suçları,
Örgütlü suçlar,
Cinsel dokunulmazlığa karşı suçlar,
Devletin güvenliğine karşı suçlar,

denetimli serbestlik kapsamı dışında tutulmuştur. Bu istisnalar toplum güvenliği ve kamu düzeni açısından önemlidir.

Denetimli Serbestlik Süresi ve Uygulama Esasları

Süre: Hükümlüye kalan 3 yıllık (geçici olarak 5 yıla çıkarılan) süre için denetimli serbestlik uygulanabilir.
Başlangıç: İnfaz hâkimi kararıyla süreç başlar.
Denetim: Denetimli serbestlik müdürlükleri hükümlünün yükümlülüklere uyup uymadığını denetler.

Denetimli Serbestlikte Yükümlülükler

Hükümlüye, toplum içinde kalmasının bedeli olarak bazı yükümlülükler yüklenebilir:

Kamuya yararlı işte çalışma,
Eğitim veya meslek kursuna katılma,
Alkol ve uyuşturucu kullanmama, tedaviye gitme,
Belirli yerlere gitmeme veya kişilerle görüşmeme,
Adres bildirimi ve düzenli imza verme.

Denetimli Serbestliğin İhlali Halinde Sonuçlar

Eğer hükümlü yükümlülüklere uymazsa, infaz hâkimi kararıyla denetimli serbestlik iptal edilir.
Bu durumda hükümlü, kalan cezasını cezaevinde infaz etmek zorunda kalır.
Tekrar denetimli serbestlik talep etmesi mümkün değildir.

Yargıtay Kararları Işığında Denetimli Serbestlik

Yargıtay 1. CD, 2019/3456 E., 2020/876 K.: Hükümlünün alkol tedavisine gitmeyi reddetmesi, yükümlülük ihlali sayılmış ve denetimli serbestlik kaldırılmıştır.
Yargıtay 7. CD, 2017/1298 E., 2018/2345 K.: Kamuya yararlı işte çalışmayı aksatan hükümlünün cezası yeniden cezaevinde infaz edilmiştir.

Bu kararlar, denetimli serbestliğin bir “hak” değil, şartlara bağlı bir imkân olduğunu vurgulamaktadır.

Somut Olay Senaryosu

Ahmet, 6 yıl hapis cezası almış ve 3 yılını cezaevinde geçirmiştir. Kalan 3 yıl için denetimli serbestlik talebinde bulunmuştur. İnfaz hâkimi, iyi halli olduğunu tespit etmiş ve kamuya yararlı bir işte çalışma yükümlülüğü getirmiştir. Ahmet, bu süre boyunca haftada 3 gün belediye temizlik işlerinde görev yapmış, yükümlülüğe uymuş ve cezasını toplum içinde tamamlamıştır.

Memuriyet, Sicil ve Sosyal Haklar

Denetimli serbestlik, mahkûmiyetin infazına ilişkin bir yöntemdir. Hükümlünün adli sicil kaydına işlenmiş ceza, denetimli serbestlikle ortadan kalkmaz. Ancak, yükümlülüklerin başarıyla tamamlanması durumunda hükümlünün toplumla yeniden entegrasyonu kolaylaşır.

Denetimli Serbestlik Türleri

Denetimli serbestlik, yalnızca cezaevinden erken çıkma imkânı sağlayan bir infaz yöntemi değil; aynı zamanda hükümlülerin topluma yeniden kazandırılmasına yönelik çeşitli programlar ve uygulamalar içeren geniş kapsamlı bir kurumdur. Türk hukukunda ve özellikle Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği çerçevesinde denetimli serbestlik birden fazla türde karşımıza çıkar.

1. Hapis Cezalarının Denetimli Serbestlik Altında İnfazı

En çok bilinen türdür. 5275 sayılı Kanun m.105/A’ya göre, cezasının bir bölümünü cezaevinde geçiren hükümlü, kalan kısmını toplum içinde belirlenen yükümlülükler altında infaz edebilir. Burada esas olan, hükümlünün kalan cezasını “özgürlük içinde ama kontrol altında” tamamlamasıdır.

Örnek: Cezaevinde 3 yıl kalan bir hükümlünün kalan 2 yılı denetimli serbestlikte geçirilir. Bu süreçte kamuya yararlı bir işte çalışabilir veya belirli eğitim programlarına katılabilir.

2. Koşullu Salıverilme Sonrası Denetimli Serbestlik

Koşullu salıverilme ile serbest bırakılan hükümlü, kalan süresini toplum içinde geçirir. Ancak infaz hâkimi tarafından denetim tedbirlerine tabi tutulabilir. Bu durumda kişi tamamen özgür değildir; örneğin belli kişilere yaklaşmama, bağımlılık tedavisine katılma gibi yükümlülükler getirilebilir.

3. Adli Kontrol Altında Denetimli Serbestlik

Tutuklama yerine, sanığın adli kontrol altında bırakılması durumunda da denetimli serbestlik hükümleri uygulanır. Bu türde, kişi henüz hüküm giymemiştir ancak soruşturma/kovuşturma sürecinde denetim altında tutulur.

Örnek: Kişiye yurtdışına çıkış yasağı, imza atma yükümlülüğü, alkol kullanmama veya ev hapsi gibi şartlar getirilebilir.

4. HAGB (Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması) Kapsamında Denetimli Serbestlik

CMK m.231’de düzenlenen HAGB kararlarında, sanık hakkında denetim süresi belirlenir. Bu süreçte denetimli serbestlik yükümlülükleri uygulanabilir. Sanık yükümlülüklere uyarsa dava düşer, aksi halde hüküm açıklanır.

5. Çocuklar Hakkında Denetimli Serbestlik

Çocuk Ceza Hukuku’nda denetimli serbestlik, çocuğun eğitimi ve topluma kazandırılması amacıyla özel bir öneme sahiptir. Çocukların okul devamlılığı, aile gözetimi, danışmanlık programlarına katılımı gibi tedbirler öne çıkar.

6. Alternatif Ceza İnfaz Yöntemi Olarak Denetimli Serbestlik

Bazı hallerde kısa süreli hapis cezaları, doğrudan denetimli serbestlik tedbirine çevrilebilir. Böylece hükümlü cezaevine hiç girmeden yükümlülükleri yerine getirerek cezasını infaz eder.

Örnek: 1 yıl hapis cezası kamuya yararlı işte çalışmaya çevrilebilir.

7. Bağımlılık ve Tedavi Amaçlı Denetimli Serbestlik

Uyuşturucu, alkol ya da benzeri bağımlılık sorunları olan hükümlülere yönelik özel programlardır. Hükümlünün tedavi görmesi, rehabilitasyon merkezine gitmesi, psikolojik destek alması gibi yükümlülükler uygulanır.

Denetimli serbestlik, tek tip bir uygulama değildir. Hükümlünün durumu, suçu, ceza miktarı ve toplumsal ihtiyaçlara göre farklı türlerde uygulanabilir:

Cezaevinden erken tahliye sonrası,
Koşullu salıverilme ile bağlantılı,
Adli kontrol sürecinde,
HAGB kararlarında,
Çocuklar için özel tedbirler kapsamında,
Bağımlılık ve tedavi merkezli programlarla.

Bu türler, hem hükümlünün ıslahını hem de toplumun güvenliğini birlikte gözetir.

Sonuç

Denetimli serbestlik, Türk ceza hukukunda hem birey hem toplum yararına hizmet eden modern bir infaz kurumudur. Cezanın yalnızca cezalandırma değil, aynı zamanda ıslah ve topluma kazandırma işlevini de yerine getirir. 5275 sayılı Kanun m.105/A, bu mekanizmayı ayrıntılı şekilde düzenleyerek, hem hukuk güvenliğini hem de toplumsal faydayı korumaktadır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Ada Ceren KENDİGELEN

Single Blog Title