Davanın Reddi Kararı Nedir?

Giriş: Ceza yargılamasında “ikileşmeyi” kapatan kapı

Ceza muhakemesinde davanın reddi kararı, mahkemenin önüne gelen bir kamu davasının esasa hiç girmeden kapatılmasıdır; fakat bu sıradan bir usul kararı değil, hüküm niteliğindedir. CMK’nın hüküm çeşitleri içinde düzenlenmiş olan bu kurumun fonksiyonu, aynı sanık hakkında aynı fiil sebebiyle önceden verilmiş bir hüküm ya da derdest bir kamu davası varken daha sonra açılan ikinci davanın yürütülmesini engellemektir. Böylece kişi aynı olay yüzünden birden fazla yargılama baskısına maruz bırakılmaz; usul ekonomisi, hukukî güvenlik ve adil yargılanma ilkeleri birlikte korunur. Kısacası CMK 223/7, ceza yargılamasında “ikileşmeyi” kapatan kapıdır.

1) Normatif konum ve korunan menfaat

Davanın reddi, CMK’daki hüküm türleri arasında açıkça sayılır ve **“mükerrer yargılama yasağı”**nı iç hukukun pratik aracına dönüştürür. Korunan başlıca menfaat, “aynı fiil” nedeniyle ikinci kez yargılanmama güvencesidir. Bu güvence, öğretide “ne bis in idem” olarak karşılık bulur ve sadece soyut bir ilke değildir; mahkeme dosyasında somutlaştırılması gereken fiil-fail özdeşliği üzerine kurulur. Dolayısıyla kurumun kalbi, “aynı fiil”in nasıl tespit edileceği meselesidir.

2) Uygulama şartları: “Aynı sanık – Aynı fiil – Önceden hüküm/derdest dava”

Davanın reddi için üç ana sütunun birlikte varlığı aranır. İlk sütun aynı sanık unsurudur: Her iki dosya da aynı kişi/kişiler hakkında olmalıdır; iştirak biçiminin (azmettirme, yardım etme vb.) değişmesi çoğu olayda özdeşliği bozar. İkinci sütun aynı fiil unsurudur: Burada ölçüt olgusal özdeşliktir; yani yer, zaman, mağdur, olay örgüsü ve delil çekirdeğinin birbiriyle örtüşmesi gerekir. Üçüncü sütun ise önceden verilmiş bir hüküm bulunması veya önceden açılmış bir davanın derdest olmasıdır. Bu iki hâl de ikinci dosyanın mükerrer olduğunu gösterir. Mahkeme, bu üç sütunu re’sen gözetmek ve gerektiğinde ön dosyayı celp ederek karşılaştırma yapmak zorundadır; aksi hâlde yetersiz inceleme eleştirisine açık kalır.

3) “Aynı fiil” nasıl belirlenir? Olgusal özdeşlik testi

Uygulamada tartışma neredeyse her zaman “aynı fiil” ekseninde düğümlenir. Hukukî nitelendirme farklılıkları tek başına belirleyici değildir; bir iddianamede eylem “hırsızlık”, diğerinde “güveni kötüye kullanma” olarak adlandırılmış olabilir. Önemli olan, aynı olay setinin mi yargılandığıdır. Bu sebeple kıyasta şu başlıklara bakmak gerekir: olayın gerçekleştiği yer ve zaman, mağdur/katılan kümesi, eylem dizisinin bütünlüğü ve delil çekirdeğinin (tanıklar, kamera görüntüleri, bilirkişi raporları, dijital veriler) ortaklığı. Eğer bu unsurlar üst üste biniyorsa, “aynı fiil” tespiti yapılır ve ikinci dosya 223/7 uyarınca reddedilir. Buna karşılık, mağdurun, olay örgüsünün veya delil setinin farklılaşması, tek bir olay yerine farklı olayların söz konusu olduğuna işaret eder; bu durumda ret değil, bağlantı varsa birleştirme, yoksa ayrı yargılama gündeme gelir.

4) Zincirleme suç ve fikrî içtima ile karıştırmamak

Zincirleme suç (TCK 43) ve fikrî içtima (TCK 44) hükümleri, tek dosyada aynı failin birden çok eylemi bakımından ceza belirlemesini düzenleyen maddî ceza hukuku kurumlarıdır. Davanın reddi ise ikinci dosyanın varlığını hedef alır. Yani içtima kuralları, tek dosyanın içinde işler; 223/7 ise aynı olayın ikinci dosyasıyla karşılaşıldığında devreye girer. Bu iki düzlemin karıştırılması, hem yargılamayı uzatır hem de kanun yolunda bozma riskini artırır.

5) Önceden hüküm ve derdest dava ayrımı

Önceden verilmiş hüküm varsa –beraat, mahkûmiyet, düşme veya ceza verilmesine yer olmadığı gibi– ve bu karar kesinleşmişse, aynı fiilden açılacak yeni davanın esasına girilmez; dosya reddedilir. Derdest dava hâlinde ise aynı fiile ilişkin önce açılmış bir kamu davası sürüyorsa, daha sonra açılan ikinci dosya yine mükerrer kabul edilir ve reddedilir. Uygulamada mahkemeler, önceki dosyanın tarih, yer, mağdur ve olay örgüsünü karşılaştırmalı biçimde irdeleyerek özdeşliği gerekçelendirmek zorundadır; kısa ve kalıplaşmış gerekçeler kanun yolunda eleştiri konusu olur.

6) KYOK ile 223/7: farklı evrelerin farklı sonuçları

Soruşturma evresinde verilen kovuşturmaya yer olmadığı kararı (KYOK), tek başına CMK 223/7 anlamında “dava” değildir. Bu nedenle “KYOK verildi, öyleyse yeni dava açılamaz” şeklindeki dosdoğru bir çıkarsama, her zaman geçerli değildir. KYOK’un yeni delil ile aşılması mümkündür; ayrıca KYOK sonrası iddia edilen fiilin kapsamının genişlemesi veya nitelik değiştirmesi durumunda kovuşturmaya geçişin ayrı usulî şartları bulunur. Kısacası 223/7’nin dayandığı zeminde “açılmış dava” ya da “hüküm” aranır; soruşturma evresindeki bir karar, doğrudan mükerrer dava anlamına gelmez.

7) Ret–beraat–düşme–görevsizlik sınırları

Beraat esastan bir hükümdür; fiilin suç oluşturmaması, sanığın suçu işlemediğinin sabit olmaması veya kusur/cezalandırılabilirlik unsurlarının bulunmaması gibi maddi nedenlere dayanır. Düşme kararları ise zamanaşımı, af, ölüm, şikâyetten vazgeçme veya muhakeme şartlarının eksikliği gibi yargılanabilirlik engellerine dayanır. Görevsizlik/yetkisizlik kararlarında dosya uygun mahkemeye gönderilerek yargılamaya devam edilmesi sağlanır. Davanın reddi ise, aynı fiille ilgili ikinci dosyanın kapıdan dönmesidir; esasa girilmez, dosya gönderilmez, yargılama bitirilir. Bu ayrımı net koymak, kanun yolu stratejisini doğru kurmanın da ön şartıdır.

8) Mahkemenin inceleme ödevi ve ret hükmünün içeriği

Mükerrerlik şüphesi doğduğu anda mahkeme re’sen harekete geçmelidir. Öncelikle ön dosya celbi yapılır; iki dosya yan yana konarak olay haritası çıkarılır. Kararda “aynı sanık” ve “aynı fiil” unsurlarının hangi somut verilere dayanılarak tespit edildiği gerekçeli biçimde yazılmalıdır. Ret hükmü kurulurken ayrıca şu noktaların açıkça gösterilmesi gerekir: (i) Bu dosya kapsamında verilmiş koruma tedbirlerinin (adli kontrol, yakalama, el koyma vb.) akıbeti, (ii) delillerin iadesi, muhafazası veya ilgili dosyaya gönderilmesi, (iii) yargılama giderleri ve vekalet ücreti. Mükerrerlikten doğan ikinci dosyada sanığın kusuru yoksa, sanık lehine vekalet ücreti takdiri, adil dengeyi sağlar.

9) Birleştirme mi, ret mi? Doğru tercih nasıl yapılır

Bir davanın diğerine bağlantısı varsa ve olay örgüsü birbirini tamamlıyorsa, çoğu kez çözüm birleştirme olur; çünkü içtima kuralları tek dosyada işletilmelidir. Ancak olay aynı, fail aynı ve fiil özdeşse, ikinci dosyanın varlığı mükerrerliktir; bu durumda “birleştirelim esastan birlikte bakalım” yaklaşımı doğru değildir. Doğru karar rettir. Birleştirme ile reddin alanlarının karıştırılması, hem gereksiz iş yükü hem de kanun yolunda eksik gerekçe eleştirisi doğurur.

10) Savunma stratejisi: avukatın el kitabı

Savunma tarafı, davanın reddini “itiraz” formatında değil, hüküm talep eden bir sonuca bağlayacak şekilde kurgulamalıdır. Dilekçe ve duruşma pratiğinde olgu haritası kurulmalı; iki dosyanın tarih–yer–mağdur–olay örgüsü–delil çekirdeği tablolandırılmadan dahi, paragraflar hâlinde karşılaştırma yapılmalıdır. “Hukukî vasıflandırma farklılığı”nın tek başına anlam taşımadığı vurgulanmalı; ön dosyanın kesinleşme şerhi ya da derdestlik yazısı dosyaya getirtilmelidir. Duruşmada hâkimden, karşılaştırmanın tutanağa açıkça geçirilmesini, koruma tedbirlerinin kaldırılmasını ve gider–vekalet kalemlerine ilişkin hükmün tereddütsüz yazılmasını istemek gerekir.

11) İspat araçları ve pratik delil seti

Davanın reddi, çoğu kez “kağıt üstünde” çözülecek bir meseledir; bu nedenle belge ağırlıklı delil seti önemlidir. Savunma, UYAP’tan alınan karar örnekleri, kesinleşme şerhli hükümler, ön dosyadaki iddianame ve gerekçeli karar özetleri, soruşturma kronolojileri ve gerekiyorsa zapt örnekleriyle “aynı fiil”i somutlaştırmalıdır. Delil sunumunda “paragraf paragraf** olay anlatımı” tercih edilmeli; birbirinin aynı pasajlar kopyalanmadan, her dosyanın kendi hikâyesi özgün şekilde karşılaştırılmalıdır.

12) Ret hükmünün sonuçları: ikinci dosya kapanır, hak ve yükümlülükler netleşir

Ret kararıyla birlikte ikinci dosya kapanır; bu dosyada verilmiş tüm tedbirler hakkında mahkemenin açık karar kurması beklenir. El konulan eşyalar veya dijital materyaller bakımından iade ya da ilgili dosyaya gönderme yönünde netlik sağlanmalıdır. Yargılama giderleri ve vekalet ücreti konusunda sanığın kusuru yoksa lehine hüküm kurulması, mükerrerlikten doğan fazladan savunma yükünün dengelenmesi anlamına gelir. Ret hükmünün doğal sonucu olarak, aynı fiilden yeni bir dosya açılmasının önü, ret gerekçesi ortadan kalkmadıkça kapalıdır.

13) Uygulama örnekleri: dört sahici senaryo

Örnek 1 – Önceden kesin hüküm + yeni iddianame: Aynı kavga olayı için sanık hakkında yıllar önce beraat verilip kesinleşmiştir. Sonradan yeni bir tanık beyanına dayanarak aynı olaydan tekrar iddianame düzenlenir. Mahkeme, önceki hükmü celp eder, olay haritasını karşılaştırır ve 223/7 uyarınca ret kararı verir.
Örnek 2 – Derdest dosya + ikinci dosya: İşyerindeki tek eylem, kamera saat farkları gerekçe gösterilerek iki ayrı iddianameye bölünmüştür. İlk dosya derdesttir. İkinci dosyada mahkeme, yer–zaman–mağdur ve delil çekirdeğinin aynılığından hareketle ret kararı kurar.
Örnek 3 – Nitelendirme farklı ama olay aynı: Bir iddianame, aynı olay setini “güveni kötüye kullanma”, diğeri “hırsızlık” olarak nitelendirir. Nitelendirme farklılığı, olgu özdeşliği karşısında anlamlı değildir; ikinci dosya reddedilir.
Örnek 4 – İdari yaptırım + ceza davası: Aynı olguya ilişkin idari yaptırım uygulanmış olması, tek başına 223/7’yi tetiklemez; ancak ayrı bir ceza davası daha yürütülüyorsa ve olay çekirdeği aynıysa, mükerrerlik tartışması somutlaştırılarak ret gündeme gelir.

14) Kanun yolları (olağan ve olağanüstü): ret kararına karşı başvuru haritası

Davanın reddi hüküm olduğundan, olağan kanun yolları istinaf ve uygunluk koşulları varsa temyizdir. Süreler ve biçim, tefhim/tebliğ rejimine bağlıdır; uygulamada kural, sürenin hükmün gerekçesiyle öğrenildiği andan itibaren işlemeye başlamasıdır. Başvuru mercileri, ret gerekçesinin olayla nasıl örtüştüğünü, ön dosyanın doğru değerlendirilip değerlendirilmediğini ve mahkemenin gerekçesinin yeterliliğini denetler.

İstinaf aşamasında savunmanın ana omurgası; (i) “aynı fiil” testinin doğru veya yanlış kurulduğunu, (ii) ön dosya celbi ve karşılaştırmanın eksiksiz yapılıp yapılmadığını, (iii) ret hükmünde tedbir–delil–gider–vekalet kalemlerine açıkça karar verilip verilmediğini ortaya koymaktır. Bölge adliye mahkemesi, ret hükmünü yerinde bulabilir; eksik inceleme varsa kaldırıp dosyayı esasa girilmek üzere geri gönderebilir veya şartları varsa yeni hüküm kurabilir.

Temyiz denetimi, kanundaki filtreler çerçevesinde mümkündür. Burada dosyanın temyize elverişliliği, kararın türü ve kanundaki istisnalar ışığında ayrıca kontrol edilir. Ret kararının temyize tabi olup olmadığı her dosyada tek tek değerlendirilmelidir; aksi hâlde “temyiz yolunun kapalı olduğu” bir hükümde başvuru yapılsa bile sonuç alınamaz.

Olağanüstü kanun yolları bakımından, kanun yararına bozma teorik bir güvence olarak varlığını korur; fakat bu yol, istinaf/temyiz tüketilmeden başvurulan bir “ekstra itiraz” değildir. Yargılamanın yenilenmesi ise mahkûmiyet hükümlerinde tipik iken, ret kararının yapısı gereği dar bir uygulama alanına sahiptir. Bu nedenle ret hükümlerinde esas denetim, pratikte istinaf üzerinden yürür.

15) Kanun yolu stratejisi: dilekçe mimarisi

Bir istinaf/temyiz dilekçesinde başarının anahtarı, paragraf paragraf kurulan olgusal özdeşlik analizidir. İki dosyanın olay örgüsü, “okuyan hâkimin zihninde” tek bir hikâyeye dönüşecek şekilde anlatılmalı; yer–zaman–mağdur–delil eksenleri planlı bir sırayla karşılaştırılmalıdır. “Nitelendirme farklılığı” bahis konusuysa, bunun sonuç doğurmadığı somut gösterimlerle açıklanmalı; ön dosyanın kesinleşme veya derdestlik durumu belgeye bağlanmalıdır. Tedbir–delil–gider başlıkları “unutulacak detay” değildir; dilekçede ayrı paragraf olarak düzenlenmelidir. Süre hesabı, tefhim/tebliğ tarihine göre titiz yapılmalı; sürenin başlangıcı konusunda şüphe varsa “alternatif süre tarifleri”yle hak kaybının önüne geçilmelidir.

Sonuç: Mükerrer yargılamaya karşı etkili ve rafine bir araç

Davanın reddi (CMK 223/7), ceza muhakemesinde mükerrer yargılamayı önleyen en etkili araçtır. Kurum doğru uygulandığında, aynı fiilden ötürü ikinci kez yargılama baskısına maruz kalmanın önüne geçer, usul ekonomisini temin eder ve adil yargılanmanın olmazsa olmazı olan hukukî kesinlik duygusunu pekiştirir. Uygulayıcı açısından başarı, “aynı fiil” tespitini olgular üzerinden inşa etmekte, ön dosyayı somut karşılaştırmalarla hükme taşımakta ve ret kararının tedbir–delil–gider–vekalet boyutlarını noksansız şekilde hükme bağlatmakta yatar. Karar aleyhe ise, süreleri kaçırmadan ve paragraf temelli olgusal anlatımla istinaf/temyiz stratejisini kurmak gerekir. Böyle kurulduğunda CMK 223/7, yalnızca bir “usul kuralı” değil; müvekkilin haklarını somut olarak koruyan, pratikte sonuç üreten bir savunma aracıdır.