Dava Açmadan Önce Hak Kaybına Uğramamak İçin Yapılması Gerekenler
1) Giriş
Dava açmak, bir hakkı yargı yoluyla ileri sürmenin en temel yöntemidir. Ancak yanlış zamanlama, hatalı usul veya eksik hazırlık, hak kaybına yol açabilir. Bu kayıp bazen telafi edilemez şekilde davanın reddiyle sonuçlanır. Bu nedenle dava açmadan önce hukuki sürecin her aşaması titizlikle planlanmalıdır.
2) Hak Kaybı Nedir?
Hukukta hak kaybı, yasal olarak mevcut olan bir hakkın, belirli sürelerin geçirilmesi ya da usul ve şekil şartlarına uyulmaması nedeniyle artık talep edilemez duruma gelmesidir.
Hak kaybı, genellikle şu nedenlerle ortaya çıkar:
-
Zamanaşımı süresinin dolması
-
Hak düşürücü sürenin geçirilmesi
-
Yanlış mahkemede dava açılması
-
Eksik veya yanlış taraf gösterilmesi
-
Delillerin zamanında sunulmaması
-
Zorunlu ön şartların yerine getirilmemesi
Hak kaybı, davayı kazanma ihtimalini ortadan kaldırır ve maddi/manevi zarara yol açabilir.
3) Dava Açmadan Önce Yapılması Gereken Temel Kontroller
A) Zamanaşımı ve Hak Düşürücü Sürelerin Kontrolü
Zamanaşımı, süresi dolduğunda borcun eksik borç haline geldiği, karşı taraf itiraz ederse davanın reddedildiği bir süredir. Hak düşürücü süre ise süresi dolunca hakkı tamamen ortadan kaldırır ve hâkim tarafından re’sen dikkate alınır.
Önemli Noktalar:
-
Dava açmadan önce talebin tabi olduğu zamanaşımı veya hak düşürücü süre belirlenmeli.
-
Haksız fiillerde süre: Öğrenme tarihinden itibaren 2 yıl, fiil tarihinden itibaren 10 yıl (TBK m. 72).
-
Mirasın reddinde hak düşürücü süre: Ölümü öğrenmeden itibaren 3 ay (TMK m. 606).
Yargıtay 13. HD, 2017/2456 E., 2019/5632 K.: Kira alacağı davasında 5 yıllık zamanaşımı süresi dolduğu için dava reddedilmiştir.
B) Görevli ve Yetkili Mahkemenin Doğru Belirlenmesi
Her dava türü, belirli mahkemelerin görev alanına girer. Görev, kamu düzenindendir; yanlış mahkemede açılan dava usulden reddedilir.
-
Görev: İş davaları için İş Mahkemesi, ticari uyuşmazlıklar için Asliye Ticaret Mahkemesi.
-
Yetki: Taşınmazın aynına ilişkin davalar yalnızca taşınmazın bulunduğu yerdeki mahkemede açılır (HMK m. 12).
Yargıtay 15. HD, 2018/1345 E., 2019/2354 K.: Yetkisiz yerde açılan taşınmaz davası, kesin yetki kuralı ihlal edildiği için reddedildi.
C) Delillerin Toplanması ve Güvence Altına Alınması
Davada iddianın ispatı, delillere dayanır. Dava açmadan önce delillerin eksiksiz toplanması gerekir.
-
Yazılı belgeler: Sözleşmeler, faturalar, ihtarnameler.
-
Tanık listesi ve iletişim bilgileri.
-
Gerekirse delil tespiti davası açılarak delillerin kaybolması önlenir (HMK m. 400 vd.).
Yargıtay 11. HD, 2016/3452 E., 2018/4673 K.: Delil tespiti yapılmadan açılan davada ispat yükü yerine getirilemediği için dava reddedildi.
D) Doğru Tarafların Belirlenmesi
Davada taraf teşkilinin doğru kurulması zorunludur. Yanlış kişiye veya eksik tarafa karşı açılan dava, reddedilir.
-
Miras davalarında tüm mirasçıların davada yer alması gerekir.
-
Şirket davalarında yetkili temsilciye husumet yöneltilmelidir.
E) Arabuluculuk ve Diğer Ön Şartların Yerine Getirilmesi
Bazı dava türlerinde arabuluculuk dava şartıdır.
-
İşçilik alacakları ve işe iade davaları (7036 SK m. 3)
-
Ticari davalar (7155 SK m. 20)
Arabuluculuk yapılmadan dava açılırsa, mahkeme davayı usulden reddeder.
Yargıtay 9. HD, 2020/3456 E., 2021/7345 K.: Arabuluculuk başvurusu yapılmadan açılan işçilik alacağı davası dava şartı yokluğu nedeniyle reddedildi.
F) Harç ve Masrafların Hazırlanması
Dava açarken gerekli başvuru harçları, peşin harç ve gider avansının yatırılması gerekir. Eksik yatırılırsa süre verilir, yatırılmazsa dava reddedilir.
Ayrıca bilirkişi, keşif, tebligat gibi masrafların da önceden planlanması gerekir.
G) Dava Stratejisinin Belirlenmesi
Dava öncesinde avukat ile birlikte strateji belirlemek önemlidir:
-
Dava eda mı, tespit mi, kısmi mi olacak?
-
İhtiyati tedbir gerekecek mi?
-
Talepler bir arada mı yoksa ayrı davalarla mı ileri sürülecek?
4) Yargıtay Kararlarından Önemli Örnekler
-
Zamanaşımı Nedeniyle Hak Kaybı
Yargıtay 13. HD, 2017/2456 E., 2019/5632 K. – 5 yıllık zamanaşımı dolmuş kira alacağı davası reddedildi. -
Yetkisiz Mahkemede Dava
Yargıtay 15. HD, 2018/1345 E., 2019/2354 K. – Taşınmazın bulunduğu yer dışında açılan dava yetkisizlik nedeniyle reddedildi. -
Arabuluculuk Ön Şartı Eksikliği
Yargıtay 9. HD, 2020/3456 E., 2021/7345 K. – Arabuluculuk yapılmadan açılan dava usulden reddedildi.
5) Örnek Senaryolar
-
Senaryo 1: İşçi, fazla mesai alacağını 6 yıl sonra talep etti → Zamanaşımı nedeniyle reddedildi.
-
Senaryo 2: Tapu iptali davası, taşınmazın bulunduğu il yerine başka ilde açıldı → Yetkisizlik kararı.
-
Senaryo 3: İşçilik alacakları için arabuluculuk yapılmadan dava açıldı → Usulden reddedildi.
6) Hak Kaybını Önleme Kontrol Listesi
-
Zamanaşımı/hak düşürücü süreleri kontrol et.
-
Görevli ve yetkili mahkemeyi belirle.
-
Doğru taraf teşkilini sağla.
-
Delilleri topla veya delil tespiti yap.
-
Arabuluculuk ve ön şartları yerine getir.
-
Harç ve masraf planlamasını yap.
-
Strateji oluştur, tedbir ihtiyacını değerlendir.
7) Sonuç
Dava açmadan önce yapılacak bu kontroller, hem davanın kabul edilme ihtimalini artırır hem de geri dönüşü olmayan hak kayıplarını engeller.
Yargıtay uygulaması, hak kaybının en sık zamanaşımı, yetkisizlik, ön şart eksikliği ve delil yetersizliği nedenleriyle yaşandığını göstermektedir.
Profesyonel hukuki danışmanlık almak, sürecin başında hata riskini en aza indirir.
About Post Author
