Damga Vergisi ve Uygulama Sorunları

Giriş

Vergi hukukunun önemli dolaylı vergilerinden biri olan damga vergisi, ekonomik hayatın hemen her alanına etki eden bir vergi türüdür. Özellikle yazılı belgeler üzerinden alınması, damga vergisini hem kamu gelirleri açısından vazgeçilmez kılmakta hem de sözleşme özgürlüğü ve hukuki işlemler üzerinde doğrudan etkili hale getirmektedir.

Türkiye’de damga vergisinin dayanağı 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu’dur. Ancak uygulamada, hem kapsamın genişliği hem de oranların farklılığı nedeniyle birçok sorun yaşanmakta; mükellefler, vergi idaresi ve yargı organları arasında sıkça uyuşmazlıklar ortaya çıkmaktadır.

---

1. Damga Vergisinin Hukuki Dayanağı

a) Anayasal Temel

• Anayasa m.73: Vergi ödevinin kanunla konulacağı ve mali güce göre alınacağı belirtilmiştir.
• Damga vergisi de bu hükme dayanılarak çıkarılan 488 sayılı Damga Vergisi Kanunu ile düzenlenmiştir.

b) Damga Vergisi Kanunu

• 1964 yılında kabul edilen kanun hâlen yürürlüktedir.
• Kanun, damga vergisine tabi kağıtları, mükellefleri, matrahı, oranları ve istisnaları düzenler.

---

2. Damga Vergisinin Konusu

Damga vergisinin konusu, belge (kağıt) düzenlenmesidir.

a) Kağıt Kavramı

Kanuna göre kağıt:

• Bir hususu ispat veya belli etmek için yazılıp imzalanan,
• İbraz edilebilecek belgeler.

b) Damga Vergisine Tabi Belgeler

• Resmi daireler ile kişiler arasında düzenlenen belgeler,
• Özel kişiler arasında düzenlenen sözleşmeler,
• Ticari işlemlerle ilgili senetler, makbuzlar, vekaletnameler, taahhütnameler.

c) Damga Vergisine Tabi Olmayan Belgeler

Kanunda açıkça sayılan istisnalar dışında kalan belgeler.

---

3. Damga Vergisinin Mükellefi

a) Genel Kural

• Kağıdı imza edenler damga vergisinin mükellefidir.
• Birden fazla kişi varsa müteselsilen sorumluluk söz konusudur.

b) Özel Durumlar

• İhale kararlarında, ihale üzerinde kalan kişi,
• Kira sözleşmelerinde kiracı,
• Vekaletnamelerde vekalet verendir.

---

4. Damga Vergisinin Matrahı ve Oranları

a) Matrah

• Belge üzerinde yazılı olan tutar matrahı oluşturur.
• Nispi vergilerde tutar esas alınır, maktu vergilerde ise sabit bedel uygulanır.

b) Oranlar

• Nispi vergi: Sözleşme bedeli üzerinden %0,189 ila %0,948 arasında değişir.
• Maktu vergi: Belge türüne göre sabit miktar uygulanır.

c) Tahsil Usulü

• Genellikle pul yapıştırma usulü kaldırılmış, yerine banka ve vergi daireleri aracılığıyla tahsil sistemi getirilmiştir.

---

5. Damga Vergisinde İstisnalar

• Kamu yararı gözetilen bazı işlemler istisna tutulmuştur:
  • Öğrenci burs sözleşmeleri,
  • Kamu kurumları arasındaki işlemler,
  • Tarımsal destek sözleşmeleri,
  • Banka kredi sözleşmeleri (belirli durumlarda).

---

6. Damga Vergisinin Hukuki Niteliği

• Dolaylı vergidir; işlem üzerinden alınır.
• Belge vergisidir; sözleşmenin geçerliliğine etki etmez, ancak vergi yükü doğurur.
• Hukuki işlem vergisidir; ekonomik değil, hukuki olay üzerinden doğar.

---

7. Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar

a) Kapsamın Fazla Genişliği

• Damga vergisine tabi belgeler çok çeşitlidir.
• Ticari hayatta düzenlenen hemen her belge vergiye tabidir.
• Bu durum mükellefler için öngörülemezlik yaratmaktadır.

b) Çifte Vergilendirme Sorunu

• Aynı işlem için birden fazla belge düzenlenmesi halinde, her belge ayrı ayrı vergilendirilmekte, bu da mükerrer vergilendirme doğurmaktadır.

c) Nispi Vergilerin Yüksekliği

• Yüksek tutarlı sözleşmelerde damga vergisi ciddi maliyet oluşturmaktadır.
• Bu durum, kayıt dışı sözleşme düzenlemelerine yol açabilmektedir.

d) İstisna Uygulamalarında Belirsizlik

• Banka kredi sözleşmeleri, kefaletnameler gibi bazı belgelerde istisna kapsamı net değildir.
• Farklı idarelerce farklı yorumlar yapılmakta, yargıya taşınan uyuşmazlıklar artmaktadır.

e) Elektronik Belgelerde Damga Vergisi

• E-belge uygulamalarında damga vergisinin nasıl tahsil edileceği konusunda teknik sorunlar yaşanmaktadır.

---

8. Yargı Kararlarında Damga Vergisi

• Danıştay: Sözleşmenin tarafları birden fazla ise, damga vergisi mükellefiyetinde müteselsil sorumluluk vardır.
• Danıştay: Yenilenen sözleşmeler ayrı işlem sayılır ve yeniden damga vergisine tabidir.
• AYM: Damga vergisinin, mali güce aykırı olmayacak şekilde uygulanması gerektiğini belirtmiştir.

---

9. Karşılaştırmalı Hukuk

• Fransa: Damga vergisi büyük ölçüde kaldırılmış, sadece belirli resmi işlemlerde uygulanmaktadır.
• İngiltere: Stamp Duty halen gayrimenkul alım satımlarında geçerlidir.
• ABD: Federal düzeyde damga vergisi yoktur, eyaletler sınırlı uygulamalar yapmaktadır.

Bu karşılaştırma, Türkiye’de damga vergisinin kapsamının halen geniş olduğunu göstermektedir.

---

10. İyileştirme Önerileri

• Damga vergisine tabi belgeler daraltılmalı, özellikle ticari hayatı zorlaştıran fazlalıklar kaldırılmalı.
• Çifte vergilendirme ihtimali ortadan kaldırılmalı.
• Nispi vergi oranları makul seviyelere çekilmeli.
• İstisna uygulamaları açık ve net hale getirilmeli.
• Elektronik belgelerde uygulanabilir ve pratik bir sistem kurulmalı.
• AB uygulamaları göz önünde bulundurularak reform yapılmalı.

---

Sonuç

Damga vergisi, belge düzenine ve devlet gelirlerine katkı sağlayan önemli bir vergi türüdür. Ancak uygulamada, kapsamın genişliği, oranların yüksekliği ve belirsizlikler nedeniyle mükellefler açısından ciddi sorunlar yaratmaktadır.

Gerek vergi adaletinin sağlanması gerekse ekonomik hayatın kolaylaştırılması için damga vergisinin sadeleştirilmesi, istisnaların netleştirilmesi ve elektronik belgeler için etkin çözümler geliştirilmesi büyük önem taşımaktadır.

Gözdenur Turna