Ciro Zinciri ve Cirantanın Sorumluluğu Tüketici İşlemlerinde Nasıl Değerlendirilir?

Giriş

Kambiyo senetleri (çek, bono, poliçe), ticari hayatta güven ve sürat sağlamak amacıyla geliştirilmiş özel senet türleridir. Bu senetlerin en önemli özelliklerinden biri, ciro edilebilirlik ve ciro yoluyla senedin devredilebilmesidir. Ciro ile senet üzerinde yeni hak sahipleri ortaya çıkar ve önceki cirantalar, zincir halinde sorumluluk üstlenir.

Ancak 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanunu (TKHK) çerçevesinde, tüketici işlemlerinde bu kurallar birebir uygulanmamaktadır. Tüketicinin zayıf taraf olması nedeniyle, ciro zinciri ve cirantanın sorumluluğu özel bir değerlendirmeye tabi tutulmaktadır.

Bu makalede; ciro zincirinin tanımı, cirantanın sorumluluğu, tüketici işlemlerinde bu sorumluluğun sınırları ve kurgusal bir olay üzerinden uygulama incelenecektir.

Ciro Zinciri Nedir?

Ciro, senedin arkasına veya alonja yazılan imza ile senet üzerindeki hakkın devredilmesidir. Ciro sayesinde:

Senet, el değiştirir.
Yeni hamil (alacaklı) ortaya çıkar.
Önceki hamiller (cirantalar) de zincirleme sorumluluk altına girer.

Ciro zinciri, bir senedin birden fazla kez devredilmesiyle oluşur. Her ciranta, kendisinden sonra gelen hamile karşı sorumludur.

Cirantanın Sorumluluğu

Ciranta, senedi devrederken aynı zamanda ödeme borcuna kefil olur.
Hamil, vade geldiğinde ödeme yapılmazsa hem keşideciye hem muhataba hem de tüm cirantalara başvurabilir.
Bu sorumluluk “müteselsil” niteliktedir. Yani hamil, dilediği borçludan tamamını talep edebilir.

Tüketici İşlemlerinde Ciro ve Ciranta Sorumluluğu

Tüketici işlemlerinde kambiyo senetlerinin kötüye kullanımı sıklıkla görülmektedir. Özellikle özel okul, güzellik salonu, spor salonu gibi işletmeler, tüketiciden “boş senet” veya “bono” alarak güvence sağlamaya çalışmaktadır.

1. Tüketici Lehine Düzenleme

TKHK m. 4/5’e göre, tüketici işlemlerinden doğan senetler yalnızca nama yazılı düzenlenebilir.
“Emre yazılı” düzenlenemez. Böylece ciro edilemez ve ciro zinciri doğmaz.
Amaç, tüketicinin senedi elinde bulunduran üçüncü kişilere karşı da borçlu hale gelmesini engellemektir.

2. Cirantanın Sorumluluğu

Tüketici işlemlerinde düzenlenen senet ciro edilemeyeceği için ciranta zinciri kurulamaz.
Eğer buna aykırı davranılır ve senet ciro edilirse, tüketici lehine geçersizlik gündeme gelir.
Yani tüketici, senedi devralan üçüncü kişiye karşı “ben tüketici işleminden kaynaklanan senet verdim, bana karşı ileri süremezsin” diyebilir.

3. Haksız Şart Niteliği

Tüketiciye karşı ciro zinciri kurularak borcun ağırlaştırılması, haksız şarttır.
Bu tür hükümler geçersizdir ve tüketici bağlamaz.

Kurgusal Olay

Olay:
“Tüketici A”, bir özel kurs merkezinden 15.000 TL bedelle eğitim paketi satın almıştır. Kurs merkezi, ödemeler için Tüketici A’dan 10.000 TL bedelli bir bono almıştır. Ancak bono “emre yazılı” olarak düzenlenmiş ve kurs merkezi bu bonoyu üçüncü bir kişiye ciro etmiştir. Vade geldiğinde Tüketici A borcunu ödememiştir. Bonoyu devralan “Kişi B”, Tüketici A’ya karşı icra takibi başlatmıştır.

Hukuki Değerlendirme:

Tüketici işlemlerinden doğan senetler yalnızca nama yazılı düzenlenebilir.
Emre yazılı bono düzenlenmesi TKHK’ya aykırıdır.
Ciro ile devredilmiş olsa bile, Tüketici A üçüncü kişiye karşı “tüketici senedi” olduğunu ileri sürebilir.
Bu durumda ciro zinciri hükümleri uygulanmaz, Tüketici A yalnızca asıl alacaklıya karşı sorumludur.

Sonuç:
Tüketici A, icra takibine itiraz ederek senedin tüketici işleminden kaynaklandığını, ciro edilemeyeceğini, cirantanın sorumluluğunun doğmadığını ileri sürerek borçtan kurtulabilecektir.

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

Tüketiciden boş senet alınması ve sonradan doldurulması.
Emre yazılı senet alınması ve üçüncü kişilere devredilmesi.
Tüketicinin bu senetlere karşı itiraz hakkını bilmemesi nedeniyle haksız yere ödeme yapması.

Çözüm Önerileri

Tüketiciler senet imzalarken mutlaka “nama yazılı” ibaresinin bulunmasına dikkat etmelidir.
“Emre yazılı” senet imzalatılmak istenirse, bunun TKHK’ya aykırı olduğu belirtilmelidir.
Ciro edilmiş bir senetle karşılaşıldığında, tüketici derhal icra takibine itiraz etmelidir.
Avukat desteği alınarak haksız ödemeler engellenmelidir.

Sonuç

Ciro zinciri ve cirantanın sorumluluğu, ticari işlemlerde alacaklıya geniş güvence sağlarken, tüketici işlemlerinde tüketiciyi korumak için sınırlanmıştır. TKHK uyarınca tüketici işlemlerinden doğan senetlerin yalnızca nama yazılı düzenlenmesi zorunluluğu, tüketiciyi üçüncü kişilere karşı sorumluluktan korur.

Sonuç olarak;

Tüketici işlemlerinde ciro zinciri kurulamaz.
Cirantanın sorumluluğu doğmaz.
Tüketiciyi bağlayan senet yalnızca asıl alacaklıya karşı geçerlidir.

Bu nedenle tüketicilerin senet düzenlerken dikkatli olması ve haklarını bilmesi hayati önem taşır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut

Single Blog Title