Ceza Muhakemesinde Koruma Tedbirleri

Giriş

Ceza muhakemesi hukukunda, yargılamanın amacına ulaşmasını sağlamak, delillerin karartılmasını önlemek veya şüpheli ya da sanığın kaçmasını engellemek için başvurulan bazı geçici müdahaleler bulunmaktadır. Bu müdahaleler, “koruma tedbirleri” olarak adlandırılır ve genellikle kişi özgürlüğü ve güvenliği gibi temel haklara geçici sınırlamalar getirir. Bu tedbirlerden biri de “konutu terk etmeme” yani halk arasında bilinen şekliyle ev hapsidir. Konutu terk etmeme tedbiri, hem ceza muhakemesinin etkinliğini sağlamakta hem de tutuklamaya alternatif bir yöntem olarak değerlendirilmektedir.

Hukuki Dayanak: CMK ve Anayasa Bağlamında Ev Hapsi

Konutu terk etmeme tedbiri, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’nun (CMK) 109. maddesi kapsamında düzenlenen adli kontrol tedbirlerinden biridir. Bu tedbir, Anayasa’nın 19. maddesinde güvence altına alınan kişi hürriyeti ve güvenliği hakkına doğrudan müdahale ettiğinden, uygulanması sıkı koşullara bağlanmıştır. CMK m.109/3-b bendinde açıkça yer verilen konutu terk etmeme kararı, mahkeme kararı ile verilebilir ve hâkim tarafından denetlenir.

Konutu Terk Etmeme Tedbirinin Tanımı ve Niteliği

Konutu terk etmeme tedbiri, bir kişinin soruşturma veya kovuşturma süresince ikamet ettiği konuttan dışarı çıkmamasını öngören geçici bir yükümlülüktür. Bu tedbir, bir tür “özgürlüğü sınırlama” halidir; ancak tutuklama kadar ağır bir müdahale değildir. Dolayısıyla, hem bireyin temel haklarını daha az ihlal eder hem de kamu güvenliği ve yargılamanın selameti açısından etkin bir yöntem olarak kullanılabilir.

Uygulama Şartları ve Yetkili Merciler

Konutu terk etmeme tedbirine ancak aşağıdaki koşullar altında başvurulabilir:

• Kuvvetli suç şüphesinin varlığı,

• Tutuklama nedenlerinin (kaçma, delil karartma vs.) bulunması,

• Tutuklama yerine daha hafif bir tedbirin yeterli görülmesi.

Tedbire karar verecek merci, soruşturma aşamasında sulh ceza hâkimi, kovuşturma aşamasında ise ilgili mahkemedir. Şüpheli ya da sanık, avukatı aracılığıyla bu karara itiraz edebilir. Ayrıca, kararda tedbirin süresi, hangi konutla sınırlı olduğu ve takip yöntemi (elektronik kelepçe vb.) açıkça belirtilmelidir.

Elektronik Kelepçe ile Denetim Sistemi

Günümüzde konutu terk etmeme tedbirinin uygulanmasında elektronik kelepçe teknolojisinden yaygın biçimde yararlanılmaktadır. Elektronik kelepçe; kişinin bulunduğu yeri sürekli olarak izlemeye olanak tanır ve ihlaller anlık olarak tespit edilir. Bu sistem; kolluk kuvvetlerinin yükünü azaltırken, adli makamların da kontrolü daha etkin biçimde gerçekleştirmesine imkân sağlar.

Ev Hapsi Kararının Gerekçelendirilmesi ve Süresi

CMK’ya göre her adli kontrol tedbiri gibi konutu terk etmeme kararı da gerekçeli şekilde verilmelidir. Hâkim ya da mahkeme; hangi somut nedenlerle bu tedbirin uygulandığını, süresini ve sürenin uzatılıp uzatılmayacağını açıkça belirtmelidir. Bu tedbir başlangıçta en fazla 4 ay süreyle uygulanabilir; ancak uzatmalarla birlikte toplam 2 yılı geçmemelidir. Ancak, çocuklar hakkında bu süreler yarı oranında azaltılır (CMK m.110).

Çocuklar ve Hassas Gruplar Açısından Uygulama

Konutu terk etmeme tedbiri, çocuklar, yaşlılar, hamile kadınlar veya sağlık sorunları nedeniyle tutuklanması uygun olmayan bireyler için sıklıkla tercih edilir. Çocuk Koruma Kanunu ve Ceza Muhakemesi Kanunu çocuklara özel koruma hükümleri getirerek, ev hapsi gibi daha hafif önlemlerle yargılamanın yürütülmesini amaçlamıştır.

Tedbirin İhlali ve Yaptırımlar

Ev hapsi tedbirine uymayan şüpheli ya da sanık hakkında, CMK m.112 uyarınca tedbirin niteliği ağırlaştırılabilir veya tutuklama kararı verilebilir. Ayrıca, elektronik kelepçeyi çıkarmak veya sinyali kesmek suretiyle ihlalde bulunmak da ciddi sonuçlar doğurabilir. Bu gibi durumlar, hem mevcut davayı hem de yeni bir suç soruşturmasını gündeme getirebilir.

Tartışmalar: Cezasızlık Algısı ve İnsan Hakları Dengesi

Konutu terk etmeme tedbiri, bazı çevrelerde “cezasızlık algısı” oluşturduğu gerekçesiyle eleştirilmekte; özellikle kamuoyunun hassasiyet gösterdiği dosyalarda bu tedbirin yeterince caydırıcı olmadığı ileri sürülmektedir. Öte yandan, AİHM içtihatları ve ulusal yargı kararları bu tedbirin, kişi hürriyetine daha az müdahale eden, orantılı bir yöntem olduğunu ortaya koymaktadır. Bu nedenle, adli kontrol tedbirleri, bireysel haklarla kamu düzeni arasındaki dengeyi sağlamada önemli bir rol oynamaktadır.

Sonuç ve Değerlendirme

Konutu terk etmeme tedbiri, ceza muhakemesi hukukunda tutuklamaya alternatif olarak geliştirilen ve temel haklara asgari müdahaleyi amaçlayan bir koruma tedbiridir. Özellikle toplumun korunması, yargılamanın etkinliği ve bireyin onurunun korunması bakımından bu tedbirin önemi büyüktür. Ancak uygulamada keyfi ve gerekçesiz kararlar verilmesi halinde, bu tedbirin de hak ihlallerine neden olabileceği unutulmamalıdır. Bu nedenle, hem adli mercilerin gerekçeli karar verme yükümlülüğüne riayet etmeleri hem de savunma makamının etkin denetim sağlaması büyük önem taşımaktadır.