Ceza İstinaf Kanun Yolu
Giriş
Ceza muhakemesi hukukunda “kanun yolları”, yargılamanın sonucunda verilen hükmün yeniden değerlendirilmesine olanak tanıyan hukuki araçlardır. Kanun yolları, adil yargılanma hakkının bir uzantısı olarak, yargılamada yapılan hataların düzeltilmesini sağlar. Ceza istinaf kanun yolu, Türk hukuk sistemine 5235 sayılı Kanun ile getirilmiş ve fiilen 20 Temmuz 2016 tarihinde uygulamaya konulmuştur. Bu tarihten itibaren istinaf, ilk derece mahkemelerinin kararlarının maddi ve hukuki yönden denetlendiği etkili bir denetim mekanizması olarak işlerlik kazanmıştır.
Ceza Yargılamasında Kanun Yolları ve İstinafın Yeri
Türk Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK), kanun yollarını olağan ve olağanüstü kanun yolları olarak ikiye ayırır. İtiraz, istinaf ve temyiz olağan kanun yollarıdır. Yargılamanın yenilenmesi ve kanun yararına bozma ise olağanüstü kanun yolları arasında yer alır.
İstinaf, bu sistem içerisinde ikinci derece yargılama olup, ilk derece mahkemesinin kararının hem vakıa hem de hukuki yönden denetlenmesini sağlar. Bu yönüyle sadece hukuki denetim yapan temyizden ayrılır. Uygulamada istinaf, adaletin sağlanması açısından temyizden daha kapsamlı bir denetim sağlar.
İstinaf Kanun Yolunun Amacı ve Hukuki Niteliği
Ceza istinaf kanun yolunun temel amacı, ilk derece mahkemelerinde verilen kararların maddi ve hukuki yönden denetlenmesini sağlamaktır. İstinaf, klasik anlamda yeniden yargılama (reformatio in melius / in peius) yapılabilmesine olanak tanır. Bu bağlamda, sadece hukuki hata değil, delil değerlendirme hataları, muhakeme eksiklikleri ve maddi vakıaya dair değerlendirmeler de göz önünde bulundurulur.
Bu yönüyle istinaf, hem savunma hem de kamu düzeni açısından önemli bir güvence işlevi görür. Aynı zamanda maddi gerçeğe ulaşmayı kolaylaştırır ve ceza adalet sisteminde hata payını azaltır.
İstinafa Tabi Kararlar
Ceza yargılamasında hangi kararların istinafa konu olabileceği CMK m.272 ve devamı maddelerinde açıkça düzenlenmiştir. Bu kapsamda:
-
Asliye Ceza Mahkemeleri ile Ağır Ceza Mahkemeleri tarafından verilen,
-
Hüküm niteliği taşıyan kararlar,
-
Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına ilişkin kararlar,
-
Ceza verilmesine yer olmadığı, beraat, mahkûmiyet, düşme kararları,
-
Hükmün usulüne uygun olarak verilmiş olması,
istinafa konu olabilir.
Ancak CMK m.286’da açıkça sayılan ve doğrudan temyize tabi olan kararlar istinaf incelemesinden muaftır. Örneğin ağır cezada verilen ve 5 yıl üzeri hapis cezasını içeren hükümler doğrudan temyiz edilebilir.
Başvuru Usulü ve Süresi
İstinaf başvurusunda bulunabilmek için hükmün ilgiliye tebliğ edilmiş olması gerekir. Bu tebligat tarihinden itibaren 7 gün içinde kararı veren mahkemeye verilecek dilekçeyle başvuru yapılır (CMK m.273). Dilekçede istinaf sebeplerinin belirtilmesi zorunlu değildir; ancak sebepler belirtilirse inceleme o çerçevede yapılır. Dilekçenin verilmesinden sonra dosya, ilgili Bölge Adliye Mahkemesi Ceza Dairesi’ne gönderilir.
Bu aşamada dikkat edilmesi gereken hususlardan biri, sürelerin kamu düzenine ilişkin olmasıdır. Süresinde yapılmayan başvurular kesin olarak reddedilir.
İstinaf İncelemesi ve Duruşma
Bölge Adliye Mahkemesi dosya kendisine ulaştıktan sonra başvurunun incelenmesine geçer. CMK m.280/1 uyarınca istinaf incelemesi kural olarak dosya üzerinden yapılır. Ancak eğer mahkeme gerekli görürse, özellikle tanık dinlenmesi veya yeni delil değerlendirmesi gibi durumlarda, duruşma açabilir.
Bölge Adliye Mahkemesi’nin istinaf incelemesindeki yetkileri oldukça geniştir:
-
Kararın usul ve esas bakımından hukuka uygunluğunu inceler.
-
Delilleri yeniden değerlendirebilir.
-
Eksik soruşturmayı tamamlayabilir.
-
Gerekli görürse, yeniden tanık dinleyebilir veya bilirkişi görüşü alabilir.
Bu özellikleriyle istinaf, yeniden yargılama niteliğinde bir kanun yoludur.
İstinaf Kararları ve Hukuki Sonuçları
Bölge Adliye Mahkemesi, yaptığı inceleme sonucunda aşağıdaki kararlardan birini verebilir (CMK m.280 ve devamı):
-
Başvurunun reddi: Başvurunun süresinde yapılmaması veya koşullarının oluşmaması halinde.
-
Hükmün düzeltilerek onanması: Küçük usul hatalarının düzeltilmesiyle birlikte hükmün esasına dokunulmaz.
-
Kararın kaldırılması ve yeni hüküm kurulması: Bölge Adliye Mahkemesi, ilk derece mahkemesi kararını kaldırarak yeniden hüküm kurabilir.
-
Davada yeniden yargılama yapılması: Gerekli durumlarda dosya ilk derece mahkemesine gönderilerek yargılama tekrarlanabilir.
İstinafın Temyizle İlişkisi ve Süreç Akışı
Eğer Bölge Adliye Mahkemesi’nin verdiği karar, CMK m.286 kapsamında temyize tabi bir kararsa, bu karara karşı da 7 gün içinde Yargıtay’a temyiz başvurusu yapılabilir. Bu durum, üç dereceli yargılama sisteminin işlediğini gösterir.
Örneğin, ilk derece mahkemesi 3 yıl hapis cezası vermişse ve bu istinafta onanmışsa, dosya temyize gitmez. Ancak ceza 5 yılı aşarsa ve BAM onarsa, bu defa dosya Yargıtay’a taşınabilir.
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar ve Eleştiriler
Ceza istinaf sistemi, uygulamada bazı sorunlara neden olmuştur:
-
Kararların gerekçesizliği: Özellikle istinaf red kararlarında, sadece “dosya içeriğine göre hükmün hukuka uygun olduğu” şeklinde kısa gerekçeler yazılması eleştirilmektedir.
-
Duruşma açılmaması: Her ne kadar BAM duruşma açabilse de uygulamada genellikle dosya üzerinden inceleme yapılmakta, bu da savunma hakkını sınırlandırabilmektedir.
-
Farklı BAM uygulamaları: Türkiye genelinde farklı BAM daireleri aynı konuda farklı kararlar verebilmekte ve bu durum içtihat birliğini zedelemektedir.
-
İstinaf sürecinin temyize dönüşmesi: Uygulamada bazı istinaf daireleri, sadece hukuki denetim yaparak temyiz gibi çalışmakta, bu da istinafın ruhuna aykırıdır.
Yargıtay ve BAM Kararlarıyla Değerlendirme
Yargıtay 1. Ceza Dairesi, 2023/4119 E., 2023/6794 K. sayılı kararında, BAM’ın istinaf başvurusunu reddederken delil tartışması yapmamasını hukuka aykırı bulmuş ve “yargılamada eksik inceleme yapıldığını” belirterek kararı bozmuştur.
Bu tür kararlar, BAM’ların daha dikkatli ve gerekçeli inceleme yapmaları gerektiğini ortaya koyar. Aynı zamanda, delillerin değerlendirilmesi ve maddi gerçeğe ulaşılması açısından BAM’ların temyiz mahkemesi gibi değil, yeniden yargılama yetkisine sahip ikinci derece mahkemeler gibi hareket etmesi gerektiğini vurgular.
Sonuç
Ceza istinaf kanun yolu, Türk ceza muhakemesi sisteminde önemli bir yeniliktir. Hem savunma haklarının etkin kullanılmasını sağlar hem de yargılamada yapılan maddi ve hukuki hataların giderilmesine katkıda bulunur. Ancak bu mekanizmanın etkili işlemesi, BAM’ların kararlarını açık ve gerekçeli vermesi, dosya yükünün hafifletilmesi ve içtihat birliğinin sağlanması gibi şartlara bağlıdır. Hukuk güvenliği açısından istinaf, sistemin vazgeçilmez bir parçası haline gelmiştir.
About Post Author
