Ceza Hukukunda Kusurluluğu Etkileyen Haller

Ceza hukuku, toplum düzenini korumak ve suç işleyen bireyleri cezalandırmak amacıyla oluşturulmuş bir hukuk dalıdır. Bu bağlamda, bir kişinin suçtan dolayı cezalandırılabilmesi için öncelikle kusurlu olması gerekir. Kusurluluk, kişinin işlediği fiilin hukuka aykırı olduğunun bilincinde olması ve bu fiili gerçekleştirmekte irade göstermesidir. Ancak, bazı haller kusurluluğu etkileyebilir ve bu durumlar ceza hukukunda önemli bir yer tutar. Bu yazıda, ceza hukukunda kusurluluğu etkileyen hallerin detaylı bir incelemesini yapacağız.

Kusurluluk Kavramı

Kusurluluk, bir kimsenin hukuka aykırı bir fiili bilerek ve isteyerek işlemesidir. Kusurluluğun tespitinde, failin fiili işlediği sıradaki irade durumu, fiilin hukuka aykırılığını bilip bilmediği ve iradesinin özgür olup olmadığı gibi unsurlar dikkate alınır. Kusurluluk iki ana unsura ayrılır: kast ve taksir.

Kast

Kast, failin suç teşkil eden fiili bilerek ve isteyerek işlemesidir. Kast, genel olarak ikiye ayrılır: doğrudan kast ve olası kast.

• Doğrudan Kast: Fail, suçun kanuni tanımında yer alan unsurları bilerek ve isteyerek gerçekleştirir.
• Olası Kast: Fail, suçun kanuni tanımında yer alan unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen fiili işler ve sonucun gerçekleşmesini kabullenir.

Taksir

Taksir, failin dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak suç teşkil eden bir fiili işlemesidir. Taksir, genel olarak basit taksir ve bilinçli taksir olmak üzere ikiye ayrılır.

• Basit Taksir: Fail, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak suç teşkil eden fiili işler.
• Bilinçli Taksir: Fail, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırı davranarak suç teşkil eden fiili işlerken sonucun gerçekleşebileceğini öngörür, ancak sonucun gerçekleşmeyeceğine dair bir inancı vardır.

Kusurluluğu Etkileyen Haller

Ceza hukukunda kusurluluğu etkileyen ve cezai sorumluluğu azaltan veya ortadan kaldıran bazı haller bulunmaktadır. Bu haller, failin fiili işlerkenki irade durumu ve bilinç düzeyi dikkate alınarak değerlendirilir. Kusurluluğu etkileyen haller şu başlıklar altında incelenebilir:

1. Akıl Hastalığı

Akıl hastalığı, failin fiili işlerken akli melekelerinin yerinde olmaması durumudur. Türk Ceza Kanunu’na göre, akıl hastalığı bulunan kişinin işlediği fiilden dolayı cezai sorumluluğu bulunmamaktadır. Ancak, bu kişilere güvenlik tedbirleri uygulanabilir.

2. Yaş Küçüklüğü

Yaş küçüklüğü, failin fiili işlediği sırada belirli bir yaşın altında olması durumudur. Ceza hukukunda yaş küçüklüğü, suç işleyen çocukların cezai sorumluluğunu etkiler. Türk Ceza Kanunu’na göre, 12 yaşını doldurmamış çocukların cezai sorumluluğu bulunmazken, 12-15 yaş arası çocukların ceza sorumluluğu sınırlı, 15-18 yaş arası çocukların ise ceza sorumluluğu bulunmaktadır, ancak indirim uygulanır.

3. Geçici Nedenler

Geçici nedenler, failin fiili işlerken iradesini etkileyen geçici durumlar olarak tanımlanır. Bu durumlar arasında sarhoşluk ve uyuşturucu madde etkisi sayılabilir. Ancak, failin kendi isteğiyle bu durumlara girmesi, kusurluluğu tamamen ortadan kaldırmaz.

1. Sarhoşluk

Sarhoşluk, failin alkollü içki veya uyuşturucu madde etkisi altında suç işlemesi durumudur. Ceza hukuku, iradi sarhoşluğu kusurluluğu tamamen ortadan kaldıran bir neden olarak kabul etmez. Ancak, istem dışı sarhoşluk durumunda failin kusurluluğu ortadan kalkabilir.

1. Uyuşturucu Madde Etkisi

Uyuşturucu madde etkisi altında suç işlenmesi, sarhoşluk ile benzer şekilde değerlendirilir. İradi olarak uyuşturucu madde etkisi altında suç işleyen kişinin kusurluluğu genellikle ortadan kalkmaz, ancak istem dışı kullanım durumunda farklı değerlendirmeler yapılabilir.

4. Hata

Hata, failin fiili işlerken bir yanılgıya düşmesi durumudur. Hatalar, hukuka aykırılık bilincini ve iradeyi etkileyebilir. Hata halleri şu şekillerde incelenebilir:

1. Hukuki Hata

Hukuki hata, failin işlediği fiilin suç olduğunu bilmemesi durumudur. Hukuki hata, failin ceza sorumluluğunu etkileyebilir. Örneğin, failin yasal bir hakkını kullanma zannı ile suç işlemesi hukuki hata olarak değerlendirilebilir.

1. Fiili Hata

Fiili hata, failin işlediği fiilin maddi unsurları hakkında yanılgıya düşmesi durumudur. Örneğin, failin yanlışlıkla başka bir kişiyi vurması durumunda fiili hata söz konusu olabilir.

5. Cebir ve Tehdit

Cebir ve tehdit, failin iradesini etkileyen zorlayıcı durumlardır. Fail, cebir veya tehdit altında suç işlerse, bu durum kusurluluğunu etkileyebilir. Cebir veya tehdit altında işlenen suçlarda failin cezai sorumluluğu genellikle ortadan kalkar veya azaltılır.

6. Meşru Savunma

Meşru savunma, failin kendisini veya başkasını bir saldırıdan korumak amacıyla suç teşkil eden fiili işlemesi durumudur. Meşru savunma halinde işlenen fiiller hukuka uygun sayılır ve failin kusurluluğu ortadan kalkar.

7. Zorunluluk Hali

Zorunluluk hali, failin kendisini veya başkasını bir tehlikeden korumak amacıyla suç teşkil eden fiili işlemesi durumudur. Zorunluluk hali, failin cezai sorumluluğunu ortadan kaldırabilir veya azaltabilir.

8. Emir ve Talimat

Emir ve talimat altında işlenen fiillerde, failin kusurluluğu değerlendirilirken emir verenin ve emri yerine getirenin durumu dikkate alınır. Hukuka uygun bir emri yerine getiren kişinin cezai sorumluluğu bulunmazken, hukuka aykırı bir emri yerine getiren kişi genellikle sorumlu tutulur.

Sonuç

Ceza hukukunda kusurluluğu etkileyen haller, failin işlediği fiilden dolayı cezai sorumluluğunun olup olmadığını veya ne derece olduğunu belirleyen önemli unsurlardır. Akıl hastalığı, yaş küçüklüğü, geçici nedenler, hata, cebir ve tehdit, meşru savunma, zorunluluk hali ve emir ve talimat gibi haller, failin irade durumunu ve bilinç düzeyini etkileyerek cezai sorumluluğunu belirler. Bu hallerin doğru ve adil bir şekilde değerlendirilmesi, ceza adaletinin sağlanması açısından büyük önem taşır. Ceza hukukunda kusurluluğu etkileyen bu haller, hukuk sistemlerinin dinamik ve karmaşık yapısını yansıtarak, suç ve ceza arasındaki dengeyi kurmada kritik bir rol oynar.