Çekte Karşılıksız İşlem Nedir ve Hangi Hukuki Sonuçları Doğurur?
Giriş
Ticari yaşamda güvenin sağlanabilmesi için ödeme araçlarının güvenilirliği büyük önem taşır. Bu noktada çek, hem nakit para yerine geçen hem de kredi aracı işlevi gören bir kıymetli evraktır. İşletmeler arası ticarette mal veya hizmet karşılığı düzenlenen çekler, taraflar arasında güvenin temelini oluşturur. Ancak uygulamada sıkça rastlanan sorunlardan biri, çekin bankaya ibraz edildiğinde karşılıksız çıkmasıdır. Karşılıksız çek, yalnızca düzenleyicinin borcunu ödeyememesi anlamına gelmez; aynı zamanda hukuki ve cezai yaptırımları da beraberinde getirir. Bu nedenle karşılıksız işlemin ne anlama geldiği, hangi şartlarda doğduğu ve taraflara ne tür sonuçlar yüklediği ayrıntılı biçimde incelenmelidir. Bu yazıda, çekte karşılıksız işlemin tanımı ve hukuki niteliği ele alınacak, ardından kurgusal bir olay üzerinden sürecin işleyişi ve sonuçları detaylı olarak değerlendirilecektir.
Çekte Karşılıksız İşlemin Tanımı
Bir çekin “karşılıksız” sayılması için, hamilin çeki ibraz süresi içinde bankaya sunması ve çek bedelinin ödenmesine yetecek tutarın hesapta bulunmaması gerekir. Bu durumda banka, çekin üzerine “karşılıksızdır” şerhi düşerek hamile iade eder.
Karşılıksız işlemin yapılabilmesi için iki şartın birlikte gerçekleşmesi gerekir:
-
İbraz süresine uyulmuş olmalı: Çek, kanunda öngörülen süreler içinde bankaya ibraz edilmelidir. (Örneğin, düzenleme yerinde ödenecek çeklerde 10 gün).
-
Hesapta yeterli bakiye bulunmamalı: Düzenleyicinin çek hesabında çek bedelini karşılayacak miktar yoksa banka karşılıksız işlemi yapar.
Karşılıksız İşlemin Hukuki Niteliği
Karşılıksız çek düzenlenmesi halinde hem özel hukuk hem de kamu hukuku bakımından sonuçlar doğar:
1. Özel Hukuk Sonuçları
-
Hamil, düzenleyiciye, cirantalara ve aval verene karşı müteselsil sorumluluk kapsamında başvuru yapabilir.
-
Hamil, kambiyo senetlerine özgü haciz yolu ile icra takibi başlatabilir.
-
Düzenleyici, çek bedelinin yanında %10 tazminat ve yasal faiz ödemek zorundadır.
2. Kamu Hukuku Sonuçları
-
Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında adli para cezası uygulanır.
-
Düzenleyici hakkında çek düzenleme ve çek hesabı açma yasağı getirilebilir.
-
Bu yaptırımlar, ekonomik düzenin ve ticari güvenin korunmasına yöneliktir.
Kurgusal Olay: Çekte Karşılıksız İşlem
Olayın Arka Planı
X Gıda Anonim Şirketi, restoran zincirlerine toptan ürün tedarik eden büyük bir firmadır. Y Pazarlama Limited Şirketi ise, bu gıdaları satın alarak dağıtım yapan bir işletmedir. Taraflar arasında uzun süredir ticari ilişki vardır.
Y Pazarlama Ltd. Şti., X Gıda A.Ş.’den 100.000 TL tutarında gıda ürünü satın alır. Ödemenin nakit yapılması yerine, Y Pazarlama Ltd. Şti. tarafından 120 gün vadeli bir çek düzenlenir. Çek, düzenlenme tarihinde Z Bankası’nda bulunan Y Pazarlama Ltd. Şti.’nin hesabına bağlıdır.
Çekin İbrazı ve Karşılıksız İşlem
Vade sonunda X Gıda A.Ş., çeki Z Bankası’na ibraz eder. Ancak banka, çek hesabında yalnızca 20.000 TL bulunduğunu, çekin bedelini karşılayacak yeterli bakiye olmadığını tespit eder. Bunun üzerine banka, çekin üzerine “karşılıksızdır” şerhini düşerek çeki X Gıda A.Ş.’ye iade eder.
Sonraki Süreç
-
X Gıda A.Ş., karşılıksız şerhli çeki alarak derhal icra dairesine başvurur.
-
Kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla Y Pazarlama Ltd. Şti. aleyhine takip başlatılır.
-
İcra takibinde yalnızca çek bedeli değil, aynı zamanda %10 çek tazminatı ve yasal faiz de talep edilir.
-
Öte yandan Cumhuriyet Savcılığı nezdinde Y Pazarlama Ltd. Şti.’nin yetkilileri hakkında karşılıksız çek düzenleme suçu nedeniyle adli para cezası davası açılır.
-
Ayrıca şirket yetkilileri hakkında çek düzenleme yasağı kararı verilmesi ihtimali doğar.
Sonuç
Y Pazarlama Ltd. Şti., yalnızca borcunu ödemek zorunda kalmaz, aynı zamanda cezai yaptırımlarla karşılaşır. Ticari itibarı zedelenir ve diğer iş ortakları nezdinde güven kaybı yaşar.
Karşılıksız İşlemin Hukuki Sonuçlarının Ayrıntılı İncelenmesi
1. Çek Bedelinin Tahsili
Karşılıksız işlem sonrası hamil, kambiyo senetlerine özgü haciz yoluna başvurarak alacağını daha hızlı bir şekilde tahsil etmeye çalışabilir. Bu yol, alacaklıya geniş imkânlar tanır.
2. Çek Tazminatı
Çek Kanunu, alacaklıyı korumak amacıyla, karşılıksız çıkan çeklerde düzenleyicinin çek bedelinin %10’u oranında tazminat ödemesini öngörür.
3. Faiz Talebi
Çekin ibraz tarihinden itibaren yasal faiz işletilir. Bu, alacaklının gecikmeden doğan zararını telafi etmeyi amaçlar.
4. Cezai Yaptırımlar
Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında adli para cezası verilir. Bu ceza, çek bedeli dikkate alınarak belirlenir. Ayrıca düzenleyiciye çek düzenleme ve hesap açma yasağı da getirilebilir.
5. Ticari İtibarın Zedelenmesi
Karşılıksız çek, şirketlerin ticari güvenilirliğini ciddi biçimde sarsar. İş ortakları, böyle bir şirketle tekrar çalışmakta tereddüt edebilir.
Uygulamada Dikkat Edilmesi Gereken Noktalar
-
Çek mutlaka ibraz süresi içinde bankaya sunulmalıdır.
-
Karşılıksız şerhi alınmadan icra yoluna gidilemez.
-
Hamil, yalnızca düzenleyiciye değil; cirantalara ve aval verene karşı da başvuruda bulunabilir.
-
İcra takibinde mutlaka çekin aslı ibraz edilmelidir.
-
Düzenleyici şirket, çek keşide etmeden önce hesabında yeterli bakiye bulundurmak zorundadır.
Sonuç
Çekte karşılıksız işlem, yalnızca iki taraf arasındaki bir borç ilişkisinden ibaret değildir. Bu işlem, hem alacaklının haklarını koruyan özel hukuk yollarını hem de ekonomik düzeni güvence altına alan cezai yaptırımları içerir. Kurgusal olayda görüldüğü üzere, Y Pazarlama Ltd. Şti. gibi bir şirket karşılıksız çek düzenlediğinde, yalnızca borçlu konuma düşmez; aynı zamanda adli para cezası, çek düzenleme yasağı ve ticari itibar kaybı gibi ciddi sonuçlarla karşılaşır. Alacaklı konumundaki X Gıda A.Ş. ise, karşılıksız işlem sayesinde alacağını hızlıca icra yoluyla tahsil etme imkânına kavuşur. Ticari güvenin korunabilmesi için şirketlerin çek düzenlerken mali planlamalarını doğru yapmaları, hesaplarında yeterli bakiye bulundurmaları ve yasal yükümlülüklerini titizlikle yerine getirmeleri büyük önem taşır.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
