Çekte İbraz Süresini Kaçıran Hamilin Hakları
Çekte İbraz Süresini Kaçıran Hamilin Hakları
Giriş
Ticaret hayatında en yaygın kullanılan kıymetli evraklardan biri olan çek, Türk Ticaret Kanunu (TTK)’nda ödeme aracı olarak düzenlenmiştir. Çekin geçerli olabilmesi ve hamilin haklarını koruyabilmesi için kanunda belirlenen ibraz süreleri son derece önemlidir. Ancak uygulamada, çeşitli sebeplerle hamilin çeki süresinde bankaya ibraz edememesi sıkça karşılaşılan bir durumdur.
Peki, çekte ibraz süresi kaçırıldığında hamil hangi haklarını kaybeder, hangi haklarını korumaya devam eder?
Çekin Hukuki Niteliği
Çek, TTK m. 780 vd. hükümlerine göre düzenlenmiş, görüldüğünde ödenmesi gereken bir kıymetli evraktır. Çekin ödeme aracı olması, onun en temel özelliğidir. Senetlerden farklı olarak çekte vade kavramı yoktur; kanun koyucu, çeki bir kredi aracı değil, ödeme aracı olarak düzenlemiştir.
İbraz Süresi Nedir?
TTK m. 796 uyarınca çek, düzenlendiği yere göre farklı ibraz sürelerine tabidir:
- Düzenleme ve ödeme yeri aynı ise: 10 gün
- Farklı yerlerde ise: 1 ay
- Farklı ülkelerde ise: 3 ay
Bu süreler, çekin düzenlendiği tarihten itibaren işlemeye başlar.
İbraz Süresinin Kaçırılmasının Sonuçları
Hamilin ibraz süresini kaçırması, çekten doğan haklarını tamamen ortadan kaldırmaz; ancak bazı önemli sonuçlara yol açar:
1. Çekin Bankaya İbraz Hakkı Kaybolur
İbraz süresi dolduktan sonra hamil çeki bankaya götürse dahi banka ödeme yapmakla yükümlü değildir.
2. Keşideci ve Cirantalara Başvuru Hakkı Sona Erer
Çek, kambiyo senetlerinde olduğu gibi zincirleme sorumluluk doğurur. Ancak ibraz süresini kaçıran hamil, cirantalara ve avaliste müracaat hakkını kaybeder.
3. Keşideciye Karşı Asıl Borç İlişkisinden Haklar Saklıdır
Her ne kadar kambiyo hukuku hükümlerinden doğan müracaat hakları sona erse de, çekin düzenlenmesine sebep olan temel ilişkiye dayalı haklar (örneğin satış sözleşmesinden doğan alacak) varlığını sürdürür.
4. Hamil İcra Takibi Başlatabilir mi?
- İbraz süresi geçtikten sonra kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takip mümkün değildir.
- Ancak genel haciz yolu veya genel hükümler çerçevesinde dava açılabilir.
Hamilin Korunan Hakları
İbraz süresini kaçıran hamil, aşağıdaki hukuki imkânlardan yararlanmaya devam eder:
- Temel Borç İlişkisine Dayanma Hakkı
Çekin düzenlenmesine sebep olan borç ilişkisi (örneğin mal satışı, hizmet sözleşmesi) geçerliyse, hamil bu ilişkiye dayanarak dava açabilir. - Keşideciye Karşı Doğrudan Talep Hakkı
Keşideci, çekte yazılı borcun asıl sorumlusudur. İbraz süresinin geçmesi, onun asli borçluluk sorumluluğunu ortadan kaldırmaz. - Sebepsiz Zenginleşme Davası Açma
Hamil, çek bedelini alamamışsa ve çekin verilmesine sebep olan işlem geçersizse, sebepsiz zenginleşme hükümlerine dayanarak alacağını talep edebilir. - Genel Hükümlere Göre Alacak Davası
Çekin ibraz süresi kaçırılmış olsa dahi, hamil genel hükümler uyarınca alacak davası açabilir.
Yargıtay Kararlarında İbraz Süresini Kaçıran Hamilin Hakları
- Yargıtay 11. HD, 2014/12205 E., 2015/4512 K.
“İbraz süresini kaçıran hamil, kambiyo hukukundan doğan müracaat haklarını kaybeder; ancak keşideciye karşı temel borç ilişkisine dayanabilir.” - Yargıtay 19. HD, 2016/7384 E., 2017/5432 K.
“Çek, ibraz süresi geçirildikten sonra kambiyo senedi vasfını yitirir; fakat alacağın dayanağı olan sözleşme ilişkisi devam eder.” - Yargıtay HGK, 2020/324 E., 2021/675 K.
“İbraz süresi dolmuş çek, kambiyo senedi hükümlerine tabi olmasa da, genel hükümlere göre alacak davasına konu edilebilir.”
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Hamilin İspat Yükü: Çek ibraz süresi geçirildikten sonra açılacak davalarda, hamil temel borç ilişkisini ispatla yükümlüdür.
- Kambiyo Takibinin İptali: Süresi geçen çeklerle kambiyo yoluna başvurulması halinde itirazlar nedeniyle davalar uzamaktadır.
- Ticari İtibar Kaybı: Çekin süresinde ibraz edilmemesi, hem hamil hem de keşideci açısından güven ilişkisini zedeleyebilir.
- Bankaların Sorumluluğu: İbraz süresi geçtikten sonra bankaların ödeme yapmaması, hamilin mağduriyetini artırmaktadır.
Hamil İçin Hukuki Yollar
1. Genel Haciz Yolu ile İcra Takibi
Kambiyo yoluyla takip imkanı ortadan kalksa da, hamil İİK m. 42 vd. uyarınca genel haciz yoluyla alacağını talep edebilir.
2. Alacak Davası Açma
Çekin temelini oluşturan sözleşmeye dayanarak genel hükümlere göre alacak davası açılabilir.
3. Sebepsiz Zenginleşme Davası
Çekin karşılığında bir işlem yapılmadıysa ve çek bedeli ödenmediyse, hamil sebepsiz zenginleşmeye dayanarak dava açabilir.
4. Ticari Tazminat Davaları
İbraz süresinin geçirilmesi sonucu uğranılan ek zararlar için tazminat davası açılması mümkündür.
Hamilin Haklarını Koruması İçin Öneriler
- Çek mümkün olan en kısa sürede ibraz edilmelidir.
- İbraz süresi içinde ödeme alınmazsa derhal kambiyo takibine başlanmalıdır.
- İbraz süresi geçmişse, genel hükümler uyarınca dava açma hazırlıkları yapılmalıdır.
- Çek ilişkilerinde mutlaka yazılı sözleşme ve ek belgeler kullanılmalıdır.
Çözüm Önerileri
- İbraz sürelerinin günümüz ticari şartlarına uygun şekilde uzatılması yönünde yasal düzenleme yapılabilir.
- Bankaların, ibraz süresini geçen çekler için hamilin zararını azaltacak ek sorumluluklar üstlenmesi sağlanabilir.
- Elektronik çek ve dijital ödeme sistemlerinin yaygınlaştırılmasıyla ibraz süresinin pratikte kaçırılması önlenebilir.
Sonuç
Çekte ibraz süresinin kaçırılması, hamilin kambiyo hukukundan doğan başvuru haklarını sona erdirir. Ancak hamil, keşideciye karşı temel borç ilişkisine dayanabilir, genel haciz yoluyla takip yapabilir, alacak veya sebepsiz zenginleşme davası açabilir.
Yargıtay’ın yerleşik içtihatları, ibraz süresini kaçıran hamilin tamamen hak kaybına uğramasını engellemekte, genel hükümlere dayalı talepleri korumaktadır.
Bu nedenle, çekte ibraz süresini kaçıran hamilin hak kaybı mutlak değildir; doğru hukuki yollar izlendiğinde alacağını tahsil etme imkânı devam eder.
About Post Author
