Çekte “Hamiline” Düzenleme Ne Anlama Gelir ve Hangi Riskleri Taşır?

Giriş

Çek, ticari hayatın en yaygın kullanılan kıymetli evraklarından biri olup, ödeme ve tahsil süreçlerinde güvenli bir araçtır. Ancak çekin düzenlenme biçimi, ödeme sürecini doğrudan etkiler. Çekler genellikle üç şekilde düzenlenebilir: lehdara, emre veya hamiline.

Bu makalede, özellikle hamiline çek düzenlemenin anlamı, hukuki çerçevesi, taşıdığı riskler ve ticari hayata etkileri, kurgusal örneklerle detaylı olarak ele alınacaktır.

---

1. Hamiline Çek Nedir?

Hamiline çek, üzerinde belirli bir lehdar adı yazılmamış ve çeki ibraz eden herkesin ödemeyi tahsil edebileceği çek türüdür.

1.1. Hamiline Çekin Özellikleri

1. Belirli bir kişiye düzenlenmemiştir.

2. Ciroya gerek yoktur; yani el değiştirmesi kolaydır.

3. Ödeme esnekliği sağlar; çeki ibraz eden kişi, çeki bankaya sunarak tahsil edebilir.

4. Hamiline çek, ticari likiditeyi artırır; kısa vadeli ödemelerde sıkça kullanılır.

1.2. Lehdar ve Emre Çeklerden Farkı

---

2. Hamiline Çek Düzenlemenin Avantajları

1. Esneklik: Ticari işlemlerde çeki ibraz eden kişi kolayca tahsil yapabilir.

2. Ciro Gerekmemesi: El değiştirme için ek işlem gerekmez.

3. Likidite Sağlama: İşletmelerin kısa vadeli nakit ihtiyaçlarını hızlı karşılamasını sağlar.

4. Ticari İlişkileri Hızlandırır: Ödeme süreci hızlı ve bürokratik engellerden bağımsızdır.

---

3. Hamiline Çek Düzenlemenin Riskleri

Hamiline çekler, kolay devredilebilir olma özelliği nedeniyle bazı ciddi riskler taşır:

3.1. Kötüye Kullanım Riski

• Çek kaybolduğunda veya çalındığında bunu bulan kişi tarafından tahsil edilebilir.

• Borçlu, çeki iptal ettirmek için bankaya başvurabilir ancak süreç karmaşık ve zaman alıcıdır.

3.2. İzlenebilirlik Sorunu

• Hamiline çekin el değiştirmesi resmi olarak kayıt altına alınmadığından, çeki kimin tahsil ettiği kesin olarak bilinmez.

• Bu durum, özellikle yüksek tutarlı işlemlerde hukuki anlaşmazlıklara yol açabilir.

3.3. Sorumluluk Problemi

• Borçlu, çeki yanlış kişiye ödeyebilir.

• Ödeme yanlış kişiye yapılırsa, borçlu hem çek bedelini hem de doğabilecek hukuki sorumlulukları üstlenir.

3.4. Ticari İtibar ve Güven Riski

• Hamiline çek, hatalı ödeme ve kayıp durumunda alacaklıya ulaşmadığında, ticari ilişkilerde güven kaybı oluşabilir.

---

4. Hukuki Çerçeve

Hamiline çekler, Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu çerçevesinde düzenlenir.

4.1. Borçlunun Yükümlülüğü

• Çeki ibraz eden kişiye ödeme yapmak borçlunun sorumluluğundadır.

• Borçlu, çeki itibariyle hak sahibi olmayan kişiye ödediğinde, tekrar ödeme yapmak zorunda kalabilir.

4.2. Alacaklının Hakları

• Alacaklı, çeki kaybettiyse veya çalındıysa banka nezdinde itiraz ve iptal başvurusu yapabilir.

• Hamiline çekin ciro edilmesi durumunda, devreden kişi sorumluluk taşır.

---

5. Kurgusal Olaylar

5.1. Olay 1: Kaybolan Hamiline Çek

“ABC İnşaat Ltd., tedarikçi XYZ Malzeme A.Ş.’ye 50.000 TL tutarında hamiline çek düzenlemiştir. Çek, teslim sırasında çantada kaybolmuştur.**

• Çeki bulan kişi, bankaya ibraz ederek tahsil etmiştir.

• ABC İnşaat Ltd., ödemeyi tekrar yapma riskiyle karşı karşıya kalmıştır.

• Bu durumda borçlu, çeki iptal ettirme ve kayıp ihbarı sürecini başlatmıştır.

5.2. Olay 2: Hamiline Çek ile Ciro

“DEF Elektronik A.Ş., 30.000 TL’lik hamiline çeki, GHI Teknoloji Ltd.’ye devretmiştir.**

• GHI, çeki bankaya ibraz etmiş ve tahsil etmiştir.

• Ancak DEF, çekin devrini doğru şekilde takip edememiştir.

• Sonuç olarak, yanlış tahsilat nedeniyle DEF ve GHI arasında hukuki ihtilaf çıkmıştır.

5.3. Olay 3: Ticari İtibar Riski

“JKL Gıda Ltd., hamiline çek ile ödeme yapmıştır ancak çek çalınmış ve yanlış kişiye ödenmiştir.**

• Tedarikçi, ödemeyi almadığını iddia etmiştir.

• Bu durum, JKL’nin ticari itibarı üzerinde olumsuz etki yaratmıştır.

---

6. Risklerin Azaltılması İçin Öneriler

1. Belirli Kişiye Düzenleme: Ödeme güvenliği için mümkünse lehdar çek kullanın.

2. Hamiline Çeki Kayda Bağlama: Noter veya özel anlaşmalar ile izlenebilirlik sağlayın.

3. Güvenli Teslimat: Çeklerin güvenli şekilde alacaklıya teslim edilmesi önemlidir.

4. Kayıp veya Çalıntı Durumunda Hemen İptal: Bankaya yazılı başvuru ve resmi ihbar.

5. Ciro ve Tahsilat Takibi: Hamiline çek devredildiğinde ciro ve tahsilat belgeleri saklanmalı.

6. Hukuki Danışmanlık: Özellikle yüksek tutarlı hamiline çeklerde uzman görüşü almak, riskleri azaltır.

---

7. Sonuç

Hamiline çekler, ticari hayatın esnek ve hızlı ödeme araçlarından biridir. Ancak kolay devredilebilir olma özelliği, kayıp, çalıntı ve izlenebilirlik sorunları gibi riskleri beraberinde getirir.

Kurgusal örneklerden görüldüğü gibi:

• Hamiline çek kaybolduğunda veya yanlış kişiye ödendiğinde borçlu risk altındadır.

• Ciro edilen çeklerde devredenin sorumluluğu vardır.

• Ticari itibarı korumak için hamiline çek kullanımında dikkatli planlama ve risk yönetimi şarttır.

Bu nedenle, hamiline çek kullanımı esnekliğin yanı sıra hukuki ve ticari sorumlulukları da beraberinde getirir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut