Çekte Ciro Türleri ve Uygulamadaki Riskler

1. Giriş

Çek, ticari hayatın vazgeçilmez ödeme araçlarından biridir. Çekin en önemli işlevlerinden biri de devredilebilirlik özelliğidir. Bu devri sağlayan en önemli hukuki mekanizma ise cirodur. Ciro sayesinde çek, tedavül kabiliyeti kazanır ve hamilinden başkasına kolayca devredilebilir. Ancak ciro türleri ve bunların doğurduğu hukuki sonuçlar uygulamada birçok riski de beraberinde getirmektedir.

---

2. Ciro Kavramı ve Hukuki Dayanak

2.1. Tanım

Ciro, çekin arka yüzüne veya alonj denilen ek kağıda yapılan imza ve gerekli kayıtlarla, çekteki hakların bir başkasına devrini sağlayan hukuki işlemdir.

2.2. Hukuki Dayanak

• Türk Ticaret Kanunu (TTK) m. 686 vd. → Poliçe, bono ve çeklerde ciro hükümlerini düzenler.
• TTK m. 791 → Çekte ciroya ilişkin özel hükümler içerir.

2.3. Fonksiyonları

• Devir fonksiyonu → Çek üzerindeki hak başkasına geçer.
• Teminat fonksiyonu → Borcun güvence altına alınması.
• Tahsil fonksiyonu → Bankaya veya temsilciye tahsil için verilmesi.

---

3. Çekte Ciro Türleri

3.1. Tam Ciro

• Lehdarın adı belirtilerek yapılan cirodur.
• Hukuki güvenlik sağlar çünkü yeni hamil bellidir.
• Uygulamada en güvenli ciro türüdür.

3.2. Beyaz (Açık) Ciro

• Sadece imza ile yapılır, lehdar gösterilmez.
• Çek hamiline yazılı hale gelir.
• Risklidir çünkü el değiştirmesi kolaydır.

3.3. Nama Ciro

• Belirli kişiye yapılır, ancak devredilebilirliği sınırlıdır.
• Tedavül kabiliyetini azaltır.

3.4. Tahsil (İnkasso) Cirosu

• “Tahsil içindir” kaydıyla yapılır.
• Hamil, sadece tahsil için yetkilendirilir, mülkiyet devri olmaz.
• Bankaların en çok kullandığı ciro türüdür.

3.5. Teminat Cirosu

• “Teminattır” kaydıyla yapılır.
• Alacak güvence altına alınır, hamil rehin hakkına sahip olur.
• Borçlunun riskini artırır.

3.6. Kısmi Ciro

• Bedelin bir kısmı için yapılan ciro.
• TTK m. 692 uyarınca geçersizdir.

3.7. Yetkisiz Ciro

• Çekte imza yetkisi olmayan kişi tarafından yapılır.
• Geçersizdir, ancak sonraki hamillerin iyi niyetli olması halinde tartışma yaratır.

---

4. Ciro Zinciri ve Hukuki Önemi

• Her bir ciro, çekin arkasına yeni bir hamil ekler.
• Zincirde kopukluk olması halinde kambiyo takibi yapılamaz.
• Zincir, hamilin hak sahipliğini ispatlar.

---

5. Yargıtay Kararları

• Yargıtay 11. HD, 2018/2431 K. → Beyaz ciro ile geçen çekte hamilin iyi niyeti korunur.
• Yargıtay 12. HD, 2017/8743 K. → Tahsil cirosu, mülkiyet devretmez; temsil yetkisi verir.
• Yargıtay 19. HD, 2016/9321 K. → Teminat cirosu, rehin hakkı doğurur.
• Yargıtay HGK, 2015/1021 K. → Kısmi ciro geçersizdir; çeki bölerek devretmek mümkün değildir.

---

6. Uygulamadaki Riskler

6.1. Beyaz Ciro Riskleri

• Kolayca el değiştirmesi nedeniyle kötüye kullanılabilir.
• Kaybolma halinde hak iddiası zorlaşır.

6.2. Zincir Kopukluğu

• Aradaki imza eksikliği, hamilin kambiyo takibi yapmasını engeller.
• İmza inkârı davalarına yol açar.

6.3. Tahsil ve Teminat Cirosunun Karışması

• Özellikle bankalarla yapılan işlemlerde tahsil cirosu ile teminat cirosunun ayrımı sorun yaratır.

6.4. Sahte veya Yetkisiz Ciro

• İmza taklitleri, hamilin hak kaybına neden olabilir.
• Bankaların sorumluluğu gündeme gelir.

6.5. Kötüye Kullanım ve Dolandırıcılık

• Beyaz ciro ve teminat cirosu, kötü niyetli kişilerce dolandırıcılık amacıyla kullanılabilir.

---

7. Öğretide Görüşler

Katı Görüş

• Ciro şekil şartlarına sıkı sıkıya bağlıdır.
• Eksiklik halinde çek kambiyo senedi olarak kullanılamaz.

Esnek Görüş

• Ticari hayatın güvenliği için, özellikle iyi niyetli hamiller korunmalıdır.

📌 Yargıtay genellikle esnek görüşü benimseyerek hamil lehine kararlar vermektedir.

---

8. Çözüm Önerileri

1. Elektronik Ciro Sistemi
   • E-çek uygulamasıyla dijital ciro güvenli hale getirilmelidir.
2. Bankaların Denetim Yükümlülüğü
   • Yetkisiz imza ve sahte ciroya karşı daha etkin kontrol mekanizmaları oluşturulmalıdır.
3. Eğitim ve Bilgilendirme
   • Tacirler, ciro türleri ve riskleri konusunda bilinçlendirilmelidir.
4. Mevzuat Netleştirmeleri
   • Tahsil ve teminat cirosunun ayrımı kanunda açıkça belirtilmelidir.
5. Yargısal İçtihat Birliği
   • Yargıtay kararları arasında standart sağlanarak öngörülebilirlik artırılmalıdır.

---

9. Sonuç

Ciro, çekin tedavül kabiliyetini sağlayan en önemli hukuki mekanizmadır. Ancak beyaz ciro, zincir kopukluğu ve teminat cirosu gibi uygulamalarda ciddi riskler ortaya çıkmaktadır.

Yargıtay kararları, hamilin korunmasını esas almakta; öğretide de ticari güvenliğin sağlanması yönünde esnek görüşler ağır basmaktadır. Gelecekte elektronik çek ve dijital ciro sistemleriyle bu risklerin büyük ölçüde ortadan kaldırılması mümkündür.