Çekte Bankanın Sorumluluğu Hangi Durumlarda Ortaya Çıkar?

Giriş

Çek, ticari hayatta güveni artırmak amacıyla kullanılan kıymetli evraklardan biridir. Ancak çekin güvenilirliğini sağlayan unsurlardan biri de bankanın sorumluluğudur. Bankalar, çekin ibrazı sırasında ve sonrasında belirli yükümlülüklere sahiptir. Bu yükümlülüklerin yerine getirilmemesi halinde bankanın sorumluluğu gündeme gelir.

Çekte Bankanın Yasal Sorumluluğu

Türk Ticaret Kanunu ve Çek Kanunu’na göre bankanın sorumluluğu, hem çek defteri düzenlenirken hem de ibraz sırasında doğar.

1. Çek defteri verilmesi aşamasında sorumluluk

   • Banka, çek defteri vereceği kişinin ekonomik ve ticari güvenilirliğini araştırmakla yükümlüdür.

   • Çek defterinin yanlış kişilere verilmesi, kötü niyetli düzenlemelerin artmasına yol açar.

2. Çek ibrazında sorumluluk

   • Çek bankaya ibraz edildiğinde banka, karşılık durumunu kontrol etmek zorundadır.

   • Karşılıksız çek söz konusu olduğunda, banka, hamil lehine “karşılıksızdır işlemi” yapmakla yükümlüdür.

   • Ayrıca banka, hamil lehine belirli bir miktara kadar ödeme yapmakla da sorumludur (çek kanununda düzenlenen zorunlu ödeme).

Bankanın Sorumluluğu Hangi Durumlarda Ortaya Çıkar?

1. Karşılıksız Çek Durumunda

   • Banka, karşılığı kısmen veya tamamen bulunmayan çeklerde, hamilin başvurusu üzerine belirli bir miktar ödemek zorundadır.

   • Bu sorumluluk, çekin güvenilirliğini sağlamak için getirilmiştir.

2. Karşılıksızdır Kaşesinin Basılmaması Halinde

   • Banka, çekin karşılıksız olduğunu tespit ettiğinde mutlaka çekin üzerine “karşılıksızdır” işlemi yapmalıdır.

   • Bu yapılmazsa hamil, müracaat hakkını kaybedebilir ve banka sorumluluk altına girer.

3. Zorunlu Ödeme Sorumluluğu

   • Banka, çek karşılıksız çıktığında hamil lehine kanunda öngörülmüş belirli bir garanti ödemesi yapmakla yükümlüdür.

   • Bu tutar, çekin düzenlendiği tarihte geçerli mevzuata göre belirlenir.

4. Çek Defteri Düzenlenmesinde Dikkatsizlik

   • Banka, mali yeterliliği olmayan veya hakkında yasaklılık kararı bulunan kişilere çek defteri verirse sorumlu tutulabilir.

5. Çekin İbraz Süresi İçinde İşlem Yapmamak

   • Hamilin ibraz ettiği çek, süresi içinde bankaca işleme alınmazsa ve bu nedenle hamilin hak kaybı doğarsa banka sorumlu olur.

Kurgusal Örnek Olay

Olay:
Bir inşaat firması olan X Şirketi, müşterisi Y Kişisi’nden 100.000 TL tutarında bir çek alır. Çek, süresi içinde bankaya ibraz edilir. Banka, hesapta yeterli para olmadığını görmesine rağmen çekin üzerine “karşılıksızdır” işlemini yapmaz ve hamile zorunlu ödemeyi de gerçekleştirmez.

Sonuç:
X Şirketi, müracaat hakkını kullanamadığı için cirantalara başvuru imkânını kaybeder. Bu durumda banka, yükümlülüğünü yerine getirmediği için doğrudan sorumlu olur ve X Şirketi zararını bankadan talep edebilir.

Bankanın Sorumluluğu ile İlgili Yanlış Bilinenler

• “Banka, çekin tamamını ödemek zorundadır.” → Yanlış. Banka yalnızca kanunda belirtilen zorunlu ödeme tutarından sorumludur.

• “Banka, ibraz süresi geçse bile ödeme yapmak zorundadır.” → Yanlış. İbraz süresi kaçırılmışsa bankanın sorumluluğu ortadan kalkar.

• “Banka, her durumda keşidecinin borcunu üstlenir.” → Yanlış. Banka sadece kanunda açıkça düzenlenmiş hallerde sorumluluk taşır.

Sonuç

Çekte bankanın sorumluluğu, çekin güvenilir bir ödeme aracı olabilmesi açısından hayati öneme sahiptir. Banka, hem çek defteri düzenlenirken hem de ibraz sırasında titizlikle hareket etmelidir. Özellikle karşılıksızdır işleminin yapılmaması, zorunlu ödemenin yerine getirilmemesi ve yasaklı kişilere çek defteri verilmesi halinde banka hukuki sorumluluk altına girer.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut