Çeklerde Muhatap Bankanın Ödeme Yükümlülüğü ve Tazminat Sorumluluğu
Çeklerde Muhatap Bankanın Ödeme Yükümlülüğü ve Tazminat Sorumluluğu
1. Giriş
Çek, ticari hayatta en çok kullanılan kambiyo senetlerinden biridir. Çekin en temel özelliği, muhatap bankaya hitaben düzenlenmesi ve bankanın, hesapta yeterli karşılık bulunduğu ölçüde çeki ödemekle yükümlü olmasıdır. Ancak uygulamada sıkça karşılaşılan karşılıksız çek sorunu, muhatap bankanın ödeme yükümlülüğünün sınırlarını ve sorumluluk rejimini tartışmalı hale getirmiştir.
2. Hukuki Dayanaklar
2.1. Türk Ticaret Kanunu (TTK)
- TTK m. 780 vd. → Çekin unsurları ve muhatap bankanın rolü.
- Muhatap banka, çeki ibraz üzerine ödemekle yükümlüdür.
2.2. 5941 Sayılı Çek Kanunu
- Bankaların asgari ödeme yükümlülüğünü düzenler.
- Karşılıksız çek düzenlenmesi halinde banka belli bir tutarı ödemek zorundadır.
2.3. Bankacılık Mevzuatı
- Bankaların, çek hesabı açma, defter verme ve Risk Merkezi’ne bildirim yükümlülüklerini belirler.
3. Muhatap Bankanın Ödeme Yükümlülüğü
3.1. Asıl Yükümlülük
- Çek, muhatap bankaya hitaben düzenlenir.
- Hesapta karşılık bulunduğu sürece banka çeki ödemek zorundadır.
- Banka, keşideci ile hamil arasındaki borç ilişkisini inceleyemez.
3.2. Asgari Ödeme Yükümlülüğü
- Karşılıksız çeklerde banka, asgari ödeme tutarını ödemekle yükümlüdür.
- Bu tutar Merkez Bankası tarafından belirlenir (örneğin 6.000 TL).
- Amaç, hamili kısmen de olsa korumaktır.
3.3. Şerh Verme Yükümlülüğü
- Banka, karşılıksız çek ibrazında mutlaka “karşılıksızdır” şerhi düzenlemelidir.
- Bu şerh, icra takibinin ön şartıdır.
4. Bankanın Tazminat Sorumluluğu
4.1. Yasaklı Kişiye Çek Defteri Verilmesi
- Çek düzenleme yasağı bulunan kişiye defter verilirse banka sorumlu olur.
- Hamilin uğradığı zararı tazmin etmek zorundadır.
4.2. Şerh Düzenlememe veya Yanlış Düzenleme
- Banka “karşılıksızdır” şerhini eksik veya hatalı düzenlerse sorumluluk doğar.
4.3. Bilgilendirme Yükümlülüğü
- Banka, Risk Merkezi’ne gerekli bildirimleri yapmazsa, üçüncü kişilerin zararını karşılamakla yükümlü olur.
4.4. Çalışanların Kusurları
- Banka personelinin ihmal veya kasıtlı eylemleri nedeniyle sorumluluk doğabilir.
5. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 11. HD, 2019/2211 K. → Banka, asgari ödeme yükümlülüğünü yerine getirmelidir.
- Yargıtay 12. HD, 2016/8743 K. → “Karşılıksızdır” şerhi bulunmayan çekle kambiyo takibi yapılamaz.
- Yargıtay 19. HD, 2018/9321 K. → Yasaklı kişiye çek defteri veren banka tazminat sorumluluğu taşır.
- Yargıtay HGK, 2016/1251 K. → Hamilin korunması esas alınmalıdır.
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Asgari Ödeme Tutarının Yetersizliği → Enflasyon karşısında düşük kalması hamil zararını gidermemektedir.
- Şerh Uygulamalarındaki Eksiklikler → Bankaların usul hataları sebebiyle takiplerde gecikme yaşanması.
- Yasaklılara Hesap Açılması → Bankaların denetim eksiklikleri sebebiyle yasağa rağmen hesap açılabilmesi.
- E-Çek Uygulaması → Elektronik çeklerde şerh ve ödeme yükümlülüğüne dair belirsizlikler.
7. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Banka yalnızca hesabın durumundan sorumludur; karşılıksız çekten doğrudan sorumlu tutulamaz.
Esnek Görüş
Banka, hamilin korunması amacıyla daha geniş sorumluluk taşımalıdır.
📌 Yargıtay uygulaması, genellikle esnek görüş doğrultusunda olup hamil lehine kararlar vermektedir.
8. Çözüm Önerileri
- Asgari Ödeme Tutarı Artırılmalı
- Enflasyona uyumlu hale getirilmeli.
- Elektronik Çek Düzenlemeleri
- E-çeklerde şerh ve asgari ödeme prosedürü açıkça tanımlanmalı.
- Bankaların Denetim Görevleri
- Çek defteri verme süreci sıkı denetime tabi olmalı.
- Eğitim ve Bilgilendirme
- Banka çalışanları ve tacirler yükümlülükler konusunda bilinçlendirilmelidir.
- Yargısal İçtihat Birliği
- Yargıtay kararları arasında uyum sağlanarak öngörülebilirlik artırılmalıdır.
9. Sonuç
Çeklerde muhatap bankanın ödeme yükümlülüğü ve tazminat sorumluluğu, ticaret hukukunun temel konularından biridir. Bankaların sorumlulukları yalnızca teknik bankacılık işlemleriyle sınırlı olmayıp, ticari güvenliği sağlama fonksiyonunu da içerir.
Yargıtay kararları, hamili koruma yönünde gelişmiş; bankalara asgari ödeme, şerh verme ve bilgilendirme yükümlülükleri yüklemiştir. Gelecekte, elektronik çek uygulamaları ve daha güçlü denetim mekanizmaları ile bu alandaki sorunların büyük ölçüde giderilmesi mümkündür.
About Post Author
