Çekin Zorunlu Unsurları ve Geçerlilik Şartları
Çekin Zorunlu Unsurları ve Geçerlilik Şartları
1. Giriş
Ticari hayatın gelişmesinde güvenilir ödeme araçlarının önemi büyüktür. Çek, Türk hukukunda kambiyo senedi niteliği taşıyan ve aynı zamanda bir ödeme aracı olarak işlev gören kıymetli evraklardandır. Türk Ticaret Kanunu (TTK), çekin düzenlenmesi, unsurları, geçerliliği ve tarafların sorumluluklarını ayrıntılı şekilde belirlemiştir.
Bir çekin geçerli olabilmesi için bazı şekil şartlarını taşıması gerekir. Bu unsurlar kanunda “zorunlu unsurlar” olarak düzenlenmiştir. Eksikliği halinde çek hükümsüz hale gelebilir ya da basit bir alacak belgesine dönüşebilir.
2. Çek Kavramı ve Hukuki Niteliği
Çek, bir bankaya hitaben düzenlenen ve görüldüğünde ödenmesi zorunlu olan bir ödeme belgesidir. TTK m. 780, çekin geçerliliği için bulunması gereken unsurları açıkça saymıştır.
Çek, üç temel niteliğe sahiptir:
- Kambiyo senedi olma niteliği → Sıkı şekil şartlarına tabidir.
- Ödeme aracı olma niteliği → Vadeli çek hukuken geçerli değildir, çek görüldüğünde ödenir.
- Soyut borç ikrarı → Temel borç ilişkisinden bağımsız olarak geçerlidir.
Bu özellikleri nedeniyle çek, uygulamada hem güvenilir bir ödeme aracı hem de alacaklıya hızlı takip imkanı sağlayan bir senettir.
3. Çekin Zorunlu Unsurları (TTK m. 780)
3.1. “Çek” Kelimesi
Çekin metninde ve düzenlendiği dilde mutlaka “çek” kelimesi yer almalıdır. Bu ibare bulunmazsa senet, kambiyo senedi olarak kabul edilmez. Örneğin sadece “ödeme belgesi” yazılması, senedi çek haline getirmez.
3.2. Kayıtsız ve Şartsız Belirli Bir Bedelin Ödenmesi İçin Havale
Çek, belirli bir miktar paranın ödenmesi için düzenlenir. Bedelin kayıtsız ve şartsız olması gerekir. “Mal teslim edildiğinde ödenecektir” gibi şartlı ibareler, çeki hükümsüz hale getirir.
3.3. Muhatabın (Ödeyecek Bankanın) Adı
Çek yalnızca banka üzerine düzenlenebilir. Başka bir kişi veya kurum muhatap gösterilirse, bu senet çek değil, basit bir havale veya borç belgesi olur. Bankanın açıkça belirtilmesi zorunludur.
3.4. Ödeme Yeri
Çekte ödeme yeri gösterilmelidir. Yazılmamışsa, muhatap bankanın ticaret unvanı yanında belirtilen yer, ödeme yeri sayılır. Eğer o da yoksa, muhatap bankanın merkez adresi ödeme yeri kabul edilir.
3.5. Düzenlenme Tarihi ve Yeri
Çekin hangi tarihte ve nerede düzenlendiği yazılmalıdır. Düzenleme tarihi, ibraz sürelerinin hesaplanmasında önemlidir. Tarih bulunmazsa çek geçersiz olur.
3.6. Düzenleyenin İmzası
Çekin geçerliliği için düzenleyenin (keşidecinin) imzası zorunludur. İmza el yazısıyla olmalıdır; mühür veya parmak izi kabul edilmez. Tüzel kişilerde şirket kaşesi yanında yetkili imzaların bulunması gerekir.
4. Eksiklik Halinde Hukuki Durum
4.1. Eksik Unsurların Etkisi
Zorunlu unsurlardan birinin eksikliği halinde senet çek olarak geçersiz olur. Ancak bu durumda basit bir borç ikrarı ya da adi yazılı belge niteliği kazanabilir.
4.2. Tamamlayıcı Hükümler
TTK bazı eksikliklerde tamamlayıcı hükümler getirmiştir:
- Ödeme yeri yazılmamışsa, muhatap bankanın yanında yazılı olan yer ödeme yeri sayılır.
- Düzenleme yeri yazılmamışsa, düzenleyenin adının yanında belirtilen yer düzenleme yeri kabul edilir.
Bu hükümler, şekilcilikten kaynaklanabilecek gereksiz geçersizliklerin önüne geçmeyi amaçlamaktadır.
5. Çekin Geçerlilik Şartları
5.1. Şekil Şartlarına Uygunluk
Çek, zorunlu unsurları taşımalı ve TTK’daki şekil kurallarına uygun düzenlenmelidir. Bu şekil şartları emredici nitelikte olup tarafların anlaşmasıyla değiştirilemez.
5.2. Ehliyet
Çek düzenleyen kişinin hukuki ehliyete sahip olması gerekir. Ayırt etme gücüne sahip olmayanlar, küçükler veya kısıtlıların düzenlediği çekler geçersizdir.
5.3. İrade
Çek, düzenleyenin iradesine dayanmalıdır. Hile, cebir veya tehditle düzenlenen çekler geçersiz sayılır.
5.4. Temel Borç İlişkisi
Çek, soyut bir borç ikrarı olsa da uygulamada mutlaka bir temel borç ilişkisinden kaynaklanır (satış, kira, hizmet vb.). Temel borç geçersiz olsa bile çek geçerli kalır. Ancak düzenleyen, sebepsiz zenginleşme davası açabilir.
6. Çekin Geçerliliğini Etkileyen Hususlar
6.1. Vadeli Çek
Çek, hukuken vadeli düzenlenemez. TTK m. 795, çekin görüldüğünde ödeneceğini emretmiştir. Ancak uygulamada ileri tarihli çekler yaygındır. Yargıtay içtihatları, ileri tarihli çeklerin ibraz tarihinden önce ödenemeyeceğini kabul etmektedir.
6.2. Karşılıksız Çek
Çekin geçerliliği için hesapta karşılık bulunması zorunlu değildir. Ancak karşılıksız çıkması halinde düzenleyen hakkında cezai yaptırımlar uygulanır ve kambiyo takibine gidilebilir.
6.3. Tahrifat ve Sahtecilik
Çek üzerinde sonradan yapılan değişiklikler (bedel, tarih, lehtar adı vb.) çeki hükümsüz hale getirebilir. Tahrifat yapan kişi, sahtecilik suçundan sorumlu olur.
7. Yargıtay Kararları Işığında Değerlendirme
- Yargıtay 11. HD, 2019/2211 K.: “Çek vadeli düzenlenemez. Ancak ileri tarihli çek ibraz tarihinden önce muhatap bankaya sunulamaz.”
- Yargıtay 19. CD, 2018/5674 K.: “Çek karşılıksız çıktığında, düzenleyen hakkında 5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca adli para cezası ve çek düzenleme yasağı uygulanır.”
- Yargıtay HGK, 2015/1251 K.: “Çek üzerinde bulunması gereken zorunlu unsurlardan birinin eksikliği, çeki kambiyo senedi olmaktan çıkarır.”
Bu kararlar, çekin geçerliliğinin şekil şartlarına sıkı sıkıya bağlı olduğunu göstermektedir.
8. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Vadeli çek sorunu: Ticari teamül olarak kabul edilse de hukuken yasaktır.
- Karşılıksız çek riski: Alacaklılar için en büyük güvensizlik nedenidir.
- Eksik düzenleme: Özellikle düzenleme yeri veya ödeme yeri yazılmayan çekler, mahkemelerde sıkça ihtilaf konusu olmaktadır.
9. Sonuç
Çek, ticari hayatın vazgeçilmez ödeme araçlarından biridir. Ancak geçerli olabilmesi için TTK m. 780’de sayılan zorunlu unsurların eksiksiz olarak yer alması şarttır.
“Çek” ibaresi, kayıtsız şartsız bedel, muhatap banka, ödeme yeri, düzenlenme tarihi ve yeri ile düzenleyenin imzası çekin olmazsa olmaz unsurlarıdır. Bunların eksikliği halinde çek hükümsüz olur.
Uygulamada vadeli çek ve karşılıksız çek gibi sorunlar görülse de, Yargıtay kararları ve Çek Kanunu düzenlemeleri ile ticari güven korunmaya çalışılmaktadır.
Sonuç olarak, çekin geçerliliği büyük ölçüde şekil şartlarına bağlıdır. Bu nedenle hem düzenleyen hem de alacaklı taraflar, çeki düzenlerken ve kabul ederken zorunlu unsurların tamlığını titizlikle kontrol etmelidir.
About Post Author
