Çekin İbraz Süreleri ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
Çekin İbraz Süreleri ve Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
1. Giriş
Ticari hayatın güven ve istikrar içinde devam edebilmesi için kullanılan ödeme araçlarının hukuken açık ve net kurallarla düzenlenmesi gerekir. Çek, Türk Ticaret Kanunu’nda kambiyo senetleri arasında sayılan, sıkı şekil şartlarına bağlı ve esasen bir ödeme aracı olarak öngörülmüş kıymetli evraktır.
Çekin hukuki işlevinin sağlıklı biçimde yerine getirilmesi, yalnızca kanunda belirtilen zorunlu unsurların bulunmasıyla değil, aynı zamanda ibraz sürelerinin doğru şekilde uygulanmasıyla mümkündür. Çünkü ibraz süresi, çekte ödeme talebinin hangi tarihe kadar yapılabileceğini belirler ve tarafların hak ve yükümlülüklerini doğrudan etkiler.
2. İbraz Kavramı
İbraz, çekin ödeme amacıyla muhatap bankaya sunulması anlamına gelir. Çek, kanunen görüldüğünde ödenir (TTK m. 795). Yani çekin üzerinde yazılı tarih, bir “vade” değil, fiilen ibraz için öngörülen başlangıç tarihidir. Bu nedenle ibraz süresinin doğru hesaplanması, çekin geçerliliği ve tarafların sorumluluğu açısından hayati önemdedir.
3. Çekin İbraz Süreleri (TTK m. 796)
3.1. Düzenlendiği Yerde Ödenecek Çekler
Eğer çek düzenlendiği yerde (örneğin İstanbul’da düzenlenip İstanbul’da ödenecekse) ibraz süresi 10 gündür.
3.2. Başka Yerde Ödenecek Çekler
Çek başka bir yerde ödenecekse (örneğin Ankara’da düzenlenip İzmir’de ödenecekse), ibraz süresi 1 aydır.
3.3. Yurt Dışında Düzenlenen Çekler
- Yurt dışında düzenlenip Türkiye’de ödenecek çekler için ibraz süresi 3 aydır.
- Türkiye’de düzenlenip yurtdışında ödenecek çeklerde de aynı süre uygulanır.
3.4. Sürelerin Hesaplanması
Süreler, çekin düzenlenme tarihinden itibaren başlar. Resmî tatil günleri süreye dahildir; ancak son gün tatilse, süre takip eden ilk iş günü sona erer.
4. İbraz Süresinin Önemi
4.1. Çek Borçlusuna Karşı Hakların Korunması
Çek ibraz süresi içinde bankaya sunulmazsa, hamil kambiyo senetlerine özgü takip yollarını (örneğin kambiyo senetlerine mahsus haciz yolu ile icra takibi) kullanamaz. Bu durumda hamil, yalnızca temel borç ilişkisine dayanarak alacak davası açabilir.
4.2. Düzenleyenin Sorumluluğu
Düzenleyen (keşideci), çekin ibraz süresi içinde bankaya sunulması halinde sorumludur. İbraz süresi geçirilirse, keşideciye karşı kambiyo hukuku hükümlerine dayanarak başvuru yapılamaz.
4.3. Cirantaların ve Avalistlerin Sorumluluğu
Cirantalar ve avalistler de ibraz süresine bağlı olarak sorumlu tutulur. Süre geçtikten sonra bunlara başvuru yapılamaz.
5. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
5.1. Vadeli Çek Sorunu
Kanunen çek görüldüğünde ödenir. Ancak uygulamada ileri tarihli (vadeli) çekler sıklıkla kullanılmaktadır. Ticari hayatın ihtiyaçlarından doğan bu uygulama, çekin fiilen bir kredi aracı haline gelmesine yol açmıştır.
Yargıtay, ileri tarihli çekin üzerinde yazılı tarihten önce ibraz edilemeyeceğini kabul etmektedir. Böylece kanuni düzenleme ile fiili uygulama arasında bir denge kurulmaya çalışılmıştır.
5.2. İbraz Süresinin Kaçırılması
Çoğu kez alacaklılar, çekin ibraz süresini kaçırmakta ve bu nedenle kambiyo senetlerine özgü takip haklarını kaybetmektedir. Özellikle küçük işletmelerde hukuki bilgi eksikliği bu sorunlara yol açmaktadır.
5.3. Bankaların Uygulamadaki Tutumu
Bankalar, ibraz süresi geçmiş çekleri de ödeme için kabul edebilir. Ancak bu durumda hamil, yalnızca hesapta para varsa ödeme alabilir. Kambiyo sorumluluğu doğmaz. Bu durum, çekin güvenilirliğini azaltan bir uygulama olarak görülmektedir.
5.4. Karşılıksız Çek ve İbraz
Çek ibraz edildiğinde karşılık bulunmazsa banka, çekin arkasına “karşılıksızdır” şerhi düşer. Bu işlem yapılmadığı takdirde hamil, düzenleyen ve cirantalara karşı takip yapma hakkını kaybeder. Uygulamada bazı hamiller bu prosedürü bilmedikleri için hak kaybına uğramaktadır.
5.5. Uluslararası Ticarette Sorunlar
Yurt dışı kaynaklı çeklerde ibraz sürelerinin yanlış hesaplanması sık görülür. Özellikle Avrupa ülkelerinde düzenlenen çeklerin Türkiye’de ibrazında üç aylık süre gözden kaçabilmekte, bu da ciddi hak kayıplarına yol açmaktadır.
6. Yargıtay Kararları Işığında İbraz Süreleri
- Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K.: “Çek, görüldüğünde ödenir. Ancak ileri tarihli çek, üzerinde yazılı tarihten önce muhatap bankaya ibraz edilemez.”
- Yargıtay 12. HD, 2015/3473 E., 2016/8912 K.: “Çekin ibraz süresi geçirilmişse kambiyo senetlerine özgü takip yapılamaz. Alacaklı, ancak genel hükümler çerçevesinde dava açabilir.”
- Yargıtay HGK, 2013/19-1254 E., 2015/1251 K.: “Çekin ibraz süresi hak düşürücü nitelikte olup, bu süre geçirilmişse cirantalara ve avalistlere başvuru imkânı ortadan kalkar.”
7. Öğretide Görüşler
7.1. Katı Görüş
Bazı hukukçular, ibraz süresinin mutlak olarak korunması gerektiğini savunur. Çünkü çekin ödeme aracı niteliği, ancak sıkı ibraz kurallarıyla korunabilir.
7.2. Esnek Görüş
Diğer bir görüşe göre ise, ticari hayatın pratik ihtiyaçları dikkate alınmalı, vadeli çek uygulaması fiilen kabul edilmelidir. Bu yaklaşım, piyasadaki fiili uygulamanın hukuken de tanınması gerektiğini ileri sürer.
8. Çek İbrazında Hamilin Hakları
- Çeki ibraz eden hamil, bankadan ödeme talep etme hakkına sahiptir.
- Ödeme yapılmazsa, bankadan “karşılıksızdır” şerhi alarak düzenleyene ve cirantalara karşı takip başlatabilir.
- İbraz süresi geçirilmişse, yalnızca temel borç ilişkisine dayanarak dava açabilir.
9. İbraz Sürelerine İlişkin Uygulama Örnekleri
- Örnek 1: İstanbul’da düzenlenip İstanbul’da ödenecek çek → 10 gün.
- Örnek 2: Ankara’da düzenlenip İzmir’de ödenecek çek → 1 ay.
- Örnek 3: Almanya’da düzenlenip Türkiye’de ödenecek çek → 3 ay.
Bu sürelerin geçirilmesi halinde çek, kambiyo senedi olarak takip edilemez.
10. Uygulamada Çözüm Önerileri
- Bilgilendirme: Özellikle küçük esnafa ibraz süreleri hakkında eğitim verilmelidir.
- Dijital Bildirim: Bankaların, ibraz süresinin dolmasına yakın hamil ve düzenleyene dijital bildirim göndermesi sağlanabilir.
- Yasal Reform: Vadeli çek uygulamasının fiili durum olarak kabul edilmesi ve hukuki çerçevesinin netleştirilmesi önerilmektedir.
11. Sonuç
Çek, Türk Ticaret Kanunu’na göre görüldüğünde ödenen bir ödeme aracıdır. Bu nedenle ibraz süreleri sıkı şekilde belirlenmiş ve tarafların hakları bu sürelere bağlanmıştır.
- Düzenlendiği yerde ödenecek çeklerde süre 10 gün,
- Başka yerde ödenecek çeklerde 1 ay,
- Yurt dışı kaynaklı çeklerde ise 3 aydır.
İbraz süresinin geçirilmesi, hamilin kambiyo senetlerine özgü takip hakkını ortadan kaldırır. Uygulamada vadeli çek, karşılıksız çek, uluslararası çeklerde sürelerin kaçırılması gibi sorunlar yaşansa da, Yargıtay içtihatları ve öğretideki tartışmalar bu sorunlara çözüm aramaktadır.
Sonuç olarak, çekin güvenilirliğinin korunması için ibraz sürelerinin titizlikle takip edilmesi, hem alacaklı hem de borçlu tarafların hak kaybına uğramaması açısından hayati önemdedir.
About Post Author
