Çek Üzerinde Tahrifat Yapılması ve Hukuki Sonuçları
Çek Üzerinde Tahrifat Yapılması ve Hukuki Sonuçları
1. Giriş
Ticari hayatın en önemli ödeme araçlarından biri olan çek, Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve 5941 sayılı Çek Kanunu ile sıkı şekilde düzenlenmiş bir kambiyo senedidir. Çekin güvenilirliği, sadece kanunda sayılan zorunlu unsurların bulunmasıyla değil, aynı zamanda üzerinde hiçbir şekilde değişiklik yapılmamış olmasına da bağlıdır.
Çek üzerinde yapılan tahrifat yani yazılı unsurların değiştirilmesi, eklenmesi veya silinmesi, senedin geçerliliğini doğrudan etkileyen bir husustur. Tahrifatın hangi unsurlar üzerinde yapıldığına göre çekin hukuki niteliği değişebilir, hatta geçersiz hale gelebilir. Ayrıca bu tür eylemler, sadece özel hukuk açısından değil, ceza hukuku bakımından da ciddi sonuçlar doğurur.
2. Tahrifat Kavramı
Tahrifat, kelime anlamıyla bir belgenin içeriğinin değiştirilmesi veya bozulmasıdır. Çek üzerinde tahrifat, senedin geçerliliği için zorunlu unsurlardan birinin veya diğer unsurların değiştirilmesi, silinmesi ya da eklenmesi şeklinde ortaya çıkar.
Örnekler:
- Çek bedelinin rakam veya yazıyla değiştirilmesi,
- Düzenleme tarihinin değiştirilmesi,
- Lehtar adının silinip yerine başka bir isim yazılması,
- Ödeme yerinin değiştirilmesi,
- Düzenleyenin imzasında oynama yapılması.
Bu tür müdahaleler, çekin hukuki güvenliğini zedeler ve çoğu zaman sahtecilik suçunu gündeme getirir.
3. Çek Üzerinde Tahrifatın Çeşitleri
3.1. Zorunlu Unsurlar Üzerinde Tahrifat
TTK m. 780’de sayılan unsurlar (çek ibaresi, kayıtsız şartsız ödeme taahhüdü, muhatap banka adı, ödeme yeri, düzenlenme tarihi ve yeri, düzenleyenin imzası) üzerinde yapılan değişiklikler, çekin geçerliliğini doğrudan etkiler.
Örneğin:
- Bedelin değiştirilmesi,
- Düzenleme tarihinin silinmesi veya değiştirilmesi,
- Düzenleyenin imzasının sahte olarak atılması.
Bu durumda çek ya tamamen hükümsüz hale gelir ya da hukuken sahtecilik suçunu oluşturur.
3.2. İhtiyari Unsurlar Üzerinde Tahrifat
Çekte bulunması zorunlu olmayan, fakat yazılmışsa anlam ifade eden kısımlar (örneğin açıklama kısmı) üzerinde yapılan değişiklikler, çekin kambiyo senedi niteliğini ortadan kaldırmaz. Ancak bu durumda ispat yükü artar ve tahrifatı yapan kişi hakkında cezai sorumluluk doğar.
3.3. Tahrifatın Taraflardan Kaynaklanması
- Düzenleyen tarafından tahrifat: Kasıtlı yapılması halinde cezai sorumluluk gündeme gelir.
- Üçüncü kişi tarafından tahrifat: Sahtecilik ve dolandırıcılık suçlarını oluşturabilir.
- Hamilin tahrifatı: Çekin güvenilirliği bozulur, hamil hukuken ve cezai olarak sorumlu olur.
4. Hukuki Sonuçlar
4.1. Özel Hukuk Bakımından
Çek üzerindeki tahrifat, senedin kambiyo senedi niteliğini kaybetmesine yol açabilir.
- Zorunlu unsurlardan birinin değiştirilmesi → Çek geçersiz hale gelir.
- Bedel artışı → Düzenleyen ve cirantalar, sadece gerçek bedel kadar sorumlu olur.
- Tarih değişikliği → İbraz süresi ve sorumluluk zinciri değişebilir, bu nedenle tahrifat çeki hükümsüz kılar.
4.2. Ceza Hukuku Bakımından
Türk Ceza Kanunu (TCK) m. 204’e göre resmi belgede sahtecilik suçu gündeme gelir. Çek, bankaya hitaben düzenlenmiş ve hukuken sonuç doğuran bir belge olduğundan, üzerinde yapılan tahrifat resmi belgede sahtecilik olarak değerlendirilir.
TCK m. 207 ise özel belgede sahteciliği düzenler. Uygulamada çekin niteliğine göre (özellikle bankaya ibraz edilmemişse) bu madde de uygulanabilir.
Cezalar:
- 2 yıldan 5 yıla kadar hapis cezası (TCK m. 204).
- 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası (TCK m. 207).
4.3. Bankaların Sorumluluğu
Çek üzerinde bariz tahrifat olması halinde bankanın ödeme yapmaması gerekir. Aksi halde hamil dışındaki kişilere karşı sorumlu tutulabilir.
5. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 11. HD, 2016/5938 E., 2018/1421 K.: “Çekte bedel üzerinde sonradan yapılan değişiklik, senedin kambiyo vasfını ortadan kaldırır. Düzenleyen ve cirantalar sadece ilk bedelden sorumlu tutulur.”
- Yargıtay 19. CD, 2014/7564 E., 2016/9421 K.: “Çek üzerinde düzenlenme tarihinin değiştirilmesi sahtecilik suçunu oluşturur.”
- Yargıtay HGK, 2012/19-375 E., 2014/542 K.: “Çek üzerindeki zorunlu unsurlardan birinin tahrif edilmesi, çekin geçerliliğini tamamen ortadan kaldırır.”
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
6.1. Bilinçsiz Değişiklikler
Bazı ticari işletmeler, çeki geçerli kılmak için hatalı yazılmış tarihi düzeltmekte veya bedelde virgül eklemektedir. Bu tür müdahaleler dahi tahrifat sayılır.
6.2. İspat Sorunları
Çek üzerinde tahrifatın kimin tarafından yapıldığı çoğu zaman ispat edilememektedir. Bu nedenle haksız yere sorumluluk doğabilmektedir.
6.3. Bilirkişi Raporları
Tahrifat iddialarında çoğunlukla kriminal inceleme ve grafoloji raporları alınmaktadır. Ancak raporların güvenilirliği bazen tartışmalı olmaktadır.
6.4. Bankaların Uygulamaları
Bazı bankalar, ufak değişiklikleri dikkate almayarak ödeme yapmaktadır. Bu durum ileride hukuki ihtilaflara yol açmaktadır.
7. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Çek üzerindeki her türlü değişiklik, senedin geçerliliğini ortadan kaldırır. Bu görüş, kambiyo senetlerinde şekil şartlarının sıkılığına vurgu yapar.
Esnek Görüş
Zorunlu unsurlar dışındaki değişikliklerin çekin geçerliliğini etkilememesi gerektiği, yalnızca tahrifatı yapanın cezai sorumluluğu bulunduğu savunulur.
8. Çözüm Önerileri
- Dijital Çek Uygulaması: Çeklerin elektronik ortamda düzenlenmesi, tahrifat riskini ortadan kaldırabilir.
- Bankaların Sorumluluğu Artırılmalı: Tahrifatlı çeklerin ödenmesi halinde bankaların daha ağır sorumluluk altına girmesi sağlanmalıdır.
- Hukuki Bilgilendirme: İş dünyasına yönelik eğitimlerle çeklerde tahrifatın hukuki sonuçları anlatılmalıdır.
- Kriminal İnceleme Standartları: Bilirkişi raporlarının standardı yükseltilmeli ve daha güvenilir hale getirilmelidir.
9. Sonuç
Çek, ticari ilişkilerde güven unsurunu temsil eden kıymetli evraktır. Ancak üzerinde yapılan tahrifat, hem çekin geçerliliğini hem de tarafların sorumluluklarını doğrudan etkiler.
- Zorunlu unsurlar üzerindeki tahrifat → Çek geçersiz hale gelir.
- Bedel veya tarih değişikliği → Düzenleyen yalnızca ilk haliyle sorumlu olur.
- Ceza hukuku açısından → Resmi veya özel belgede sahtecilik suçları gündeme gelir.
- Bankalar → Açık tahrifatı görmezden gelerek ödeme yapamaz.
Sonuç olarak, çek üzerinde tahrifat yapılması ticari hayatın güvenini zedeleyen ciddi bir sorundur. Hem hukuki hem cezai yaptırımlarla bu riskin önüne geçilmekte, Yargıtay içtihatlarıyla uygulamadaki boşluklar doldurulmaktadır.
Gözdenur Turna
About Post Author
