ÇEK NEDİR? ÇEKLERİN HUKUKİ NİTELİĞİ NEDİR?

1. Çekin Tanımı

Türk Ticaret Kanunu’nun 780. maddesine göre çek;

“Belirli bir bedelin, belirli bir kişiye veya emrine, görüldüğünde ödenmesi emrini içeren kıymetli evraktır.”

Çek, poliçe ile benzerlik gösteren, ancak bazı önemli farkları olan bir kambiyo senedidir.
En önemli fark, çekin her zaman görüldüğünde ödenmesi gereken bir senet olmasıdır. Bu yönüyle çek, kredi aracı değil, doğrudan ödeme aracıdır.

📌 Özet: Çek, düzenleyen tarafından bankaya hitaben, belirli bir bedelin ödenmesi emrini içeren ve kanunda belirtilen şekil şartlarına tabi kıymetli evraktır.

---

2. Çekin Hukuki Niteliği

• Kambiyo Senedi Niteliğinde: TTK’da düzenlenmiş ve kanunen geçerli bir ödeme aracıdır.

• Emir Senedi: Bankaya hitaben yazılır.

• Mutlak Görüldüğünde Ödenir: Vadeli çek hukuken geçerli değildir (ancak fiilen ileri tarihli çek uygulaması vardır).

• Soyut Borç İkrarı: Temel ilişkiden bağımsızdır.

---

3. Çekin Tarafları

1. Keşideci (Düzenleyen):

   • Çeki düzenleyen ve bankaya ödeme emri veren kişidir.

   • Hesabında çek bedelini karşılayacak miktarda para bulundurmakla yükümlüdür.

2. Muhatap (Banka):

   • Çek bedelini ödemekle yükümlü bankadır.

   • Çek sadece banka üzerine düzenlenebilir (TTK m. 783).

3. Lehdar (Alacaklı):

   • Çek bedelini almaya yetkili kişidir.

---

4. Çekin Zorunlu Unsurları (TTK m. 780)

Bir senedin çek sayılabilmesi için şu unsurların bulunması zorunludur:

1. Çek kelimesi: Metin içinde ve düzenleme dilinde yazılmalıdır.

2. Kayıtsız ve şartsız ödeme emri.

3. Muhatabın adı: Sadece banka olabilir.

4. Ödeme yeri.

5. Düzenlenme tarihi ve yeri.

6. Keşidecinin imzası.

📌 Eksik unsurlar senedi geçersiz kılar. Ancak bazı eksikler TTK m. 782 gereğince tamamlanmış sayılır (ör. ödeme yeri belirtilmemişse muhatabın işyeri esas alınır).

---

5. Çekin İhtiyari Unsurları

• Faiz şartı konulamaz (TTK m. 801).

• Aval kaydı eklenebilir.

• Ciro yasağı konulabilir.

---

6. Çekin Düzenlenmesi ve Kullanımı

• Çek yalnızca banka üzerine düzenlenir.

• Keşideci, çeki düzenlerken hesabında çek bedelini bulundurmalıdır.

• Banka, çek karnelerini Çek Kanunu ve Merkez Bankası tebliğlerine uygun olarak bastırır.

---

7. Çek Türleri

1. Adi Çek: Ticari hayatta en yaygın kullanılan çek türüdür.

2. İleri Tarihli (Vadeli) Çek: Hukuken çek görüldüğünde ödenir; ancak piyasada ileri tarihli çek uygulaması vardır. Vadesinden önce ibraz edilirse banka ödeme yapmak zorundadır.

3. Banka Çeki (Kasadan Çek): Banka tarafından düzenlenen ve bedeli hazır olan çek.

4. Hamiline Çek: Lehdar belirtilmez, çeki elinde bulunduran kişi ödemeyi alabilir.

5. İsimli (Nama) Çek: Lehdar ismen belirtilmiştir.

---

8. Çekin Ciro Yoluyla Devri

• Çek, emre yazılı senet olduğu için ciro ile devredilebilir.

• Ciro ile çek bedelini alma hakkı devralınır.

• Hamiline yazılı çekler zilyetliğin devri ile el değiştirir.

Ciro Türleri:

1. Tam ciro

2. Beyaz ciro

3. Temlik cirosu

4. Tahsil cirosu

5. Rehin cirosu

---

9. Çekte Aval (Kefalet)

• Aval, çekte borçlunun borcuna üçüncü kişinin kefil olmasıdır.

• “Aval içindir” ibaresi yazılarak ve imza atılarak yapılır.

• Aval veren kişi, kimin borcunu üstlendiğini açıkça belirtmezse, keşideci lehine aval verdiği kabul edilir.

---

10. Çekin İbraz Süreleri

TTK m. 796’ya göre:

• Düzenleme yeri ile ödeme yeri aynı ülkede: 10 gün

• Farklı ülkelerde, aynı kıta: 1 ay

• Farklı kıtalarda: 3 ay

Bu süreler içinde çeke ödeme için başvurulmalıdır.

---

11. Çekte Ödeme ve Karşılıksızlık

• Çek ibraz edildiğinde muhatap banka bedeli ödemekle yükümlüdür.

• Hesapta yeterli karşılık yoksa karşılıksız çek durumu doğar.

• Karşılıksız çek düzenleyen kişi hakkında Çek Kanunu m. 5 uyarınca adli para cezası ve çek düzenleme yasağı uygulanır.

📌 Yargıtay 19. HD, 2018/2503 E., 2019/4567 K.: İleri tarihli çekte ibraz süresi, üzerinde yazılı tarihten itibaren başlar.

---

12. Çekte Protesto ve Takip

• Çek, protesto yapılmadan kambiyo senetlerine özgü haciz yoluyla takibe konabilir.

• İcra ve İflas Kanunu m. 167-168 hükümleri uygulanır.

---

13. Çeklerde Zamanaşımı

TTK m. 814’e göre:

• Çekin kabul eden borçlusu (muhatap banka) yoktur; dolayısıyla muhatap banka zamanaşımı ile sorumlu olmaz.

• Keşideciye karşı 3 yıl içinde dava açılabilir.

---

14. Çek ile Poliçe Arasındaki Farklar

---

15. Sonuç

Çek, ticaret hayatında güvenilir bir ödeme aracı olarak büyük öneme sahiptir.
Ancak karşılıksız çek düzenlenmesi hem hukuki hem cezai yaptırımlara yol açar. Bu nedenle çek düzenlenirken mevzuata uygun hareket edilmeli, özellikle ibraz süreleri ve zorunlu unsurlar eksiksiz şekilde yer almalıdır.

---