Çek Düzenleme ve Hesap Açma Yasağının Hukuki Etkileri
Çek Düzenleme ve Hesap Açma Yasağının Hukuki Etkileri
1. Giriş
Çek, ticari hayatın en önemli kambiyo senetlerinden biridir. Çekin ödeme aracı olarak güvenilirliğini sürdürebilmesi, hem keşidecinin yükümlülüklerini yerine getirmesine hem de bankaların sorumluluklarını eksiksiz uygulamasına bağlıdır. Ancak uygulamada sıkça karşılaşılan karşılıksız çek sorunu, hem alacaklıların zararına hem de ticaret hayatında güven kaybına yol açmaktadır. Bu noktada çek düzenleme ve hesap açma yasağı, piyasadaki güveni yeniden tesis etmeyi amaçlayan en önemli yaptırımlardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır.
2. Hukuki Dayanaklar
2.1. 5941 Sayılı Çek Kanunu
- Madde 5 → Karşılıksız çek düzenleyenler hakkında çek düzenleme ve hesap açma yasağı uygulanır.
- Bu yasak, mahkeme kararıyla verilir ve Resmî Gazete’de yayımlanır.
2.2. Türk Ticaret Kanunu (TTK)
- TTK m. 780 vd. → Çekin geçerli olabilmesi için gerekli şartlar ve ibraz yükümlülüğü.
- Yasaklı kişinin düzenlediği çek geçersiz değildir, ancak hukuki sonuçlar doğurur.
2.3. Bankacılık Mevzuatı
- Bankalar, yasaklı kişilere yeni çek defteri veremez.
- Yasaklılık bilgileri Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) ve Türkiye Bankalar Birliği Risk Merkezi tarafından takip edilir.
3. Yasağın Uygulanma Şartları
3.1. Karşılıksız Çek Düzenlenmesi
Çekin karşılıksız çıkması halinde, hamilin şikâyeti üzerine veya resen mahkeme yasağa hükmedebilir.
3.2. Tekerrür Halinde
Aynı kişinin birden fazla karşılıksız çek düzenlemesi halinde yasağın süresi uzatılabilir.
3.3. Mahkeme Kararı
Yasağın uygulanabilmesi için mutlaka mahkeme kararı gerekir; banka veya hamil doğrudan yasak koyamaz.
4. Çek Düzenleme ve Hesap Açma Yasağının Hukuki Etkileri
4.1. Keşideci Açısından
- Yeni çek defteri alamaz ve çek düzenleyemez.
- Çek hesabı açması yasaktır.
- Yasaklılık süresince düzenlediği çekler geçerli olsa da cezai yaptırımlara sebep olur.
- Ticari itibar zedelenir, sicile kayıt düşülür.
4.2. Bankalar Açısından
- Yasaklıya çek defteri verilmesi halinde banka sorumlu olur.
- Bankalar yasağı kontrol etmekle yükümlüdür; aksi halde hamilin zararını tazmin edebilirler.
4.3. Hamil Açısından
- Yasaklı kişinin düzenlediği çek karşılıksız çıkma ihtimali yüksek olduğundan mağduriyet riski artar.
- Ancak kambiyo senedi niteliği devam ettiğinden hamil icra ve dava yoluna başvurabilir.
4.4. Hukuki ve Cezai Sonuçlar
- Yasaklı kişi, yasağa rağmen çek düzenlerse Türk Ceza Kanunu ve Çek Kanunu kapsamında cezai yaptırımlarla karşılaşır.
- Ayrıca adli para cezası ve ticari faaliyet yasağı gibi ek sonuçlar doğabilir.
5. Yargıtay Kararları
- Yargıtay 11. HD, 2017/4358 E., 2019/2211 K. → Yasaklıya çek defteri verilmesi halinde bankanın sorumluluğu doğar.
- Yargıtay 19. HD, 2018/9321 K. → Çek düzenleme yasağına rağmen çek keşide eden kişi, kambiyo borcundan sorumlu olur.
- Yargıtay HGK, 2016/1251 K. → Yasaklılık, çeki geçersiz hale getirmez; sadece cezai sorumluluk doğurur.
6. Uygulamadaki Sorunlar
- Bilgilendirme Eksikliği → Yasaklılık bilgisi bazen bankalar ve tacirler arasında yeterince hızlı paylaşılmamaktadır.
- Çek Defteri Kontrolü → Yasaklı kişilerin farklı bankalardan defter alabilmesi engellenememektedir.
- E-Çek Sistemi ile Uyum → Elektronik çek sisteminde yasaklılık kontrol mekanizması tam oturmamıştır.
- Ticari Hayatın Etkilenmesi → Yasaklılık, özellikle küçük işletmeler için ağır sonuçlar doğurabilmektedir.
7. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Yasağın mutlak olarak uygulanması gerektiği, ticari güvenliğin öncelikli olduğu savunulur.
Esnek Görüş
Küçük esnafların ticari hayatını tamamen bitirmemek için yasakların daha esnek uygulanması gerektiği ileri sürülür.
📌 Yargıtay içtihatlarında genellikle katı görüş benimsenmiştir; ticari güvenliğin korunması önceliklidir.
8. Çözüm Önerileri
- Mevzuatın Netleştirilmesi
- Çek Kanunu’nda yasaklılık süresi ve kapsamı daha açık düzenlenmelidir.
- Risk Merkezi Etkinleştirilmeli
- Yasaklılık bilgileri tüm bankalara anlık aktarılmalıdır.
- E-Çek Sistemine Entegrasyon
- Elektronik çeklerde yasağın uygulanması için otomatik kontrol sistemi kurulmalıdır.
- Eğitim ve Bilgilendirme
- Tacirler, çek düzenleme yasağının sonuçları konusunda bilinçlendirilmelidir.
- Orantılılık İlkesi
- Küçük meblağlı çekler için daha hafif yaptırımlar uygulanabilir.
9. Sonuç
Çek düzenleme ve hesap açma yasağı, ticari hayatın güvenilirliğini korumak için geliştirilmiş önemli bir yaptırımdır. Bu yasak, keşideci, hamil ve bankalar açısından farklı sonuçlar doğurur. Yargıtay kararları, hamilin korunmasını ve bankaların sorumluluklarını ön plana çıkarmaktadır.
Ticari hayatın sağlıklı işleyebilmesi için yasağın uygulanmasında hem caydırıcılığın hem de hakkaniyetin gözetilmesi, ayrıca e-çek sistemine uygun düzenlemelerin yapılması büyük önem taşımaktadır.
About Post Author
