Çek Davalarında Yargıtay’ın İspat Ölçütleri
Çek Davalarında Yargıtay’ın İspat Ölçütleri
Giriş
Çek, ticari hayatta en sık kullanılan kıymetli evraklardan biridir. Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve 5941 sayılı Çek Kanunu çerçevesinde düzenlenen çek, ödeme aracı olma özelliğiyle ticari ilişkilerde güven ve istikrar sağlamaktadır. Ancak çeklerin karşılıksız çıkması, sahte imza iddiaları, bedelsizlik savunmaları ve ibraz süresine ilişkin tartışmalar, mahkemelerde çok sayıda davaya konu olmaktadır.
Bu davalarda en kritik noktalardan biri ispat yükü ve ispat ölçütleridir. Yargıtay, çek davalarında hangi delillerin geçerli olacağına, hangi şartlarda ispatın kabul edileceğine ilişkin çok sayıda içtihat geliştirmiştir.
Çek Hukukunda İspatın Önemi
Çek, soyut borç ikrarı niteliğinde bir kıymetli evraktır. Bu nedenle çekin arkasında bulunan temel ilişki (örneğin satış sözleşmesi, hizmet ifası) çekte yer almaz. Bu durum, ispat konusunda özel bir hassasiyet yaratmaktadır.
Mahkemeler, çekin geçerliliği, ibrazı, karşılıksız kalması, sahte olup olmadığı ve bedelsizlik iddialarında delillere dayanarak karar verir. Yargıtay ise bu konuda hem kanuna hem de içtihatlara dayalı kriterler geliştirmiştir.
Çek Davalarında İspat Yükü
Genel İlke
- TTK m. 818 uyarınca, çekin borç doğurucu niteliği soyuttur.
- Çek üzerinde imzası bulunan herkes, borçtan müteselsilen sorumludur.
- İspat yükü, çekten doğan borcu reddeden kişiye aittir.
Bedelsizlik Def’i ve İspat
- Keşideci, çeki bedelsiz düzenlediğini iddia ediyorsa, bu durumu ispatla yükümlüdür.
- Ancak bedelsizliği ispat etmek kolay değildir; yazılı belgeler veya tanık beyanları gerekir.
İmza İnkârı ve İspat
- HMK m. 209 uyarınca, imza inkâr edilirse, imzanın aidiyeti araştırılır.
- Yargıtay, bilirkişi raporlarını esas alır.
Yargıtay’ın İspat Ölçütleri
1. Çek Aslı ve Fotokopisi
- Yargıtay’a göre, çekin aslı delil niteliği taşır.
- Fotokopi, tek başına yeterli değildir. Ancak karşı tarafın inkâr etmemesi halinde delil olarak kullanılabilir.
- Yargıtay 11. HD, 2015/12452 E., 2016/4789 K.: “Çek aslı ibraz edilmeden fotokopi üzerinden hüküm kurulamaz.”
2. Banka Kayıtları
- Çekin ibrazı, ödenip ödenmediği veya karşılıksız çıkıp çıkmadığı banka kayıtlarıyla ispat edilir.
- Yargıtay 19. HD, 2017/5432 E., 2018/3215 K.: Banka kayıtları kesin delil niteliğindedir.
3. Bilirkişi Raporları
- Özellikle sahte imza veya tahrifat iddialarında bilirkişi incelemesi yapılır.
- Yargıtay, bilirkişi raporunu tek başına yeterli görmez; mahkeme hakiminin de değerlendirmesi gerektiğini belirtir.
4. Tanık Beyanları
- Çek hukukunda tanık beyanları sınırlı değere sahiptir.
- Bedelsizlik iddialarında yardımcı delil olarak kullanılabilir.
- Yargıtay HGK, 2019/2156 E., 2020/3456 K.: Tanık beyanı, yazılı delillerle desteklenmediği sürece yeterli değildir.
5. Temel İlişkiye Dayalı Belgeler
- Çekin arkasındaki sözleşme, fatura, teslim irsaliyesi gibi belgeler önemlidir.
- Bu belgeler, bedelsizlik veya haksız kullanım iddialarında delil teşkil eder.
Karşılıksız Çek Davalarında İspat
Karşılıksız çeklerde hamil, çekin karşılıksız çıktığını banka çek fotokopisi ve karşılıksızlık şerhi ile ispat eder.
- Hamilin ispat yükü: Çekin ibraz edildiği ve karşılıksız kaldığı.
- Keşidecinin ispat yükü: Çek bedelini ödediği veya sorumluluktan kurtulduğu.
Bedelsizlik Def’i ve Yargıtay’ın Ölçütleri
- Bedelsizlik def’i yalnızca ilk hamile veya kötü niyetli hamile karşı ileri sürülebilir.
- İspat için yazılı belge gerekir.
- Yargıtay 11. HD, 2014/4532 E., 2015/6789 K.: Bedelsizlik savunması tanıkla ispat edilemez.
Sahte İmza İddialarında İspat
- İspat için adli belge incelemesi yapılır.
- Bilirkişi raporu mahkeme tarafından değerlendirilir.
- Yargıtay 11. HD, 2016/7389 E., 2017/4321 K.: Sahte imza iddiası bilirkişi raporu olmadan reddedilemez.
İbraz Süresi Tartışmalarında İspat
- İbraz süresinin geçirildiği iddiası banka kayıtlarıyla ispatlanır.
- Hamil, süresinde ibraz ettiğini kanıtlamalıdır.
- Yargıtay HGK, 2021/324 E., 2022/765 K.: Banka kayıtları ve ibraz tarihi esas alınır.
Uygulamada Ortaya Çıkan Sorunlar
- Fotokopi üzerinden dava açılması: Çek aslı kaybolduğunda hamil mağdur olmaktadır.
- Bilirkişi raporlarının çelişkili olması: Farklı raporlar, karar süreçlerini zorlaştırmaktadır.
- Tanık delilinin sınırları: Çek hukukunda tanık beyanının yetersizliği tartışmalara yol açmaktadır.
- Bedelsizlik iddialarının ispatı: Yazılı belge bulmak zor olduğundan ispat güçleşmektedir.
Çözüm Önerileri
- Çeklerin elektronik ortamda düzenlenmesi (e-çek) ile sahtecilik ve kayıp sorunları önlenebilir.
- Bilirkişi raporlarında standardizasyon sağlanmalıdır.
- Yargıtay’ın içtihatları daha sistematik hale getirilerek öngörülebilirlik artırılmalıdır.
- Hamilin korunması için ibraz süresi ve ispat araçları genişletilebilir.
Sonuç
Çek davalarında ispat, ticari hayatın güvenliği için kritik öneme sahiptir. Yargıtay, ispat ölçütlerini net bir şekilde belirleyerek hem hamilin haklarını korumakta hem de borçlunun haksız yere sorumlu tutulmasını engellemektedir.
Başlıca ölçütler; çek aslı, banka kayıtları, bilirkişi raporları, yazılı belgeler ve sınırlı ölçüde tanık beyanlarıdır. Bedelsizlik ve sahte imza iddialarında ise ispat yükü iddia sahibine aittir.
Sonuç olarak, Yargıtay’ın ispat ölçütleri, çek hukukunun soyutluk ilkesi ile ticari hayatın güvenlik ihtiyacını dengeleyen bir yaklaşım ortaya koymaktadır.
Gözdenur Turna
About Post Author
