BOŞANMADA MAL PAYLAŞIMI

Giriş

Evlilik ilişkisi gereğince eşlerin birbirlerine karşı hak ve sorumlulukları bulunmaktadır. Eşler bir ömür boyunca birlikte yaşama düşüncesiyle çeşitli mal varlıkları edinmektedirler. Evlilik birliğini sona erdirme sürecinde eşlerin birlikte edindikleri mallardan ne şekilde hak alacağı hususu Türk Medeni Kanunu hükümlerine göre belirlenmiştir. Türk Medenî Kanunu’na (TMK) göre yasal mal rejimi edinilmiş mallara katılmadır (TMK m. 202). Eşler evlenmeden önce veya evlilik içinde noter huzurunda başka bir rejim (mal ayrılığı, paylaşmalı mal ayrılığı, mal ortaklığı) seçmediyse, kendiliğinden bu rejim uygulanır.

01.01.2002’den önce kurulan evliliklerde, 01.01.2002’ye kadar eski kanun gereği “mal ayrılığı” rejimi yürür; 01.01.2002’den sonrası için yasal rejim devreye girer.

Boşanma halinde mal rejimi, davanın açıldığı tarihte sona erer (TMK m. 225/2). Hesaplamalar ise tasfiye ilkelerine göre yapılır.

1. Boşanmada Mal Paylaşımı nedir?

Evlilik birliğinin sona ermesi nedeniyle açılan boşanma davasında mahkeme tarafların boşanmalarına karar verdiğinde mal paylaşımı aşamasına geçilir. Mal paylaşımı boşanma davası ile talep edilebileceği gibi boşanma davasından ayrı olarak da dava açılarak talep edilebilir. Eşler kural olarak paylaşılacak mallar üzerinde ortak hakka sahiptirler ancak açılan mal paylaşımı davasında ileri sürülecek nedenlerle bu durum değişebilir. Mal paylaşımı davasında eşlerin evlilik boyunca elde ettikleri mal varlığı değerleri belirlenir ve bilirkişi tarafından hesaplama yapılır. Daha sonra mahkeme boşanan eşler arasında ortak mallara ait değeri paylaştırır. Taraflar mal paylaşımı konusunda ayrıca harici olarak anlaştıysa mahkeme bu anlaşmaya göre mal paylaşımı kararı verecektir.

2. Boşanmada Mal Paylaşımı Davası nasıl ve ne zaman açılır?

Boşanmada mal paylaşımı, açılacak mal rejiminin tasfiyesi davası ile gerçekleştirilmektedir. Mal rejimi davası, boşanma davasından ayrı olarak yürütülür. Mal paylaşımı davasında karar vermek için mahkeme boşanma davasının sonuçlanmasını beklemek zorundadır. Eğer mal paylaşımı davası boşanma davası ile aynı anda açılırsa mahkeme boşanma davasını bekletici mesele yapar ve sonuçlanmasını bekler. Boşanmada mal paylaşımı davası boşanma kararının kesinleşmesinden itibaren 10 yıllık süre içerisinde açılabilir. 10 yıllık süre geçtikten sonra mal paylaşımı davası açıldığı takdirde mahkeme davayı reddeder.

3. Edinilmiş Mallara Katılma Rejimi

Edinilmiş mallara katılma rejimi, 01.01.2002’den beri TMK m.202 gereği eşler başka bir mal rejimini noterde seçmedikçe kendiliğinden uygulanan yasal rejimdir; evlilik süresince ücret, maaş, kar payı, kişisel malların gelirleri gibi edinilmiş mallar (TMK m.219) her eşin üzerinde kalır ancak rejim sona erdiğinde bu malların borçlar düşülüp ekleme (m.229) ve denkleştirme (m.230) yapıldıktan sonra bulunan artık değerin yarısı diğer eş için katılma alacağı doğurur (TMK m.236). Rejim “müşterek mülkiyet” değil “artık değer paylaşımı” esasına dayanır; doğru sınıflandırma, ödeme kaynağının ispatı ve rayiç değer tespiti davanın sonucunu belirler.

4. Edinilmiş mal – Kişisel mal ayrımı

Edinilmiş Mal (TMK m. 219): Boşanmada Paylaşılabilen Mallar

• Ücret, maaş ve emek geliri

• Sosyal güvenlik/iş gücü kaybı kapsamında gelir niteliğindeki ödemeler

• Kişisel malların gelirleri (kira, faiz, temettü vb.)

• Evlilik içinde kazanılan malvarlığı değerleri

Kişisel Mal (TMK m. 220): Boşanmada Paylaşılamayan Mallar

• Evlilikten önce edinilenler

• Bağış ve miras yoluyla karşılıksız kazanımlar

• Manevî tazminat alacağı (kişiye sıkı sıkıya bağlı haklar)

• Kişisel kullanım eşyaları (istisnaları saklıdır)

Edinilmiş mallar tasfiyeye konu olur; kişisel mallar eşe aynen iade edilir (paylaşıma girmez). Ancak kişisel mala katkı varsa, bunun sonuçları değer artış payı olarak gündeme gelir (TMK m. 227).

5. Hangi mal edinilmiş mal olarak kabul edilir?

• Kredili konut/araç: Evlilik içinde edinilen ve taksitleri evlilik içi gelirle ödenen varlıklar edinilmiş mal sayılır. Rejim sona erdikten sonra ödenen taksitler paylaşıma gir(e)mez; kalan borç ilgili eşe aittir.

• Miras/bağış: Kişisel maldır; fakat bu mala diğer eşin evlilik içi katkısı varsa DAP doğar. Kişisel malın gelirleri (kira vs.) edinilmiş maldır.

• Şirket payı/işletme: Kar payı edinilmiş maldır; oy ve yönetim hakları paylaşıma girmez. Değerleme için bilirkişi şarttır.

• Ziynet/düğün takıları: Mal rejimi davasından ayrı bir talep konusu olabilir; hangi eşte kaldığı ve niteliği ispat ister.

• Kripto varlıklar: Kaynağı evlilik içi gelir ise edinilmiş mal; erişim için borsa kayıtları, cüzdan geçmişi ve banka transferleri toplanmalıdır.

6. TASFİYE: Artık Değer ve Katılma Alacağı (TMK m.236)

Tasfiyede her eşin edinilmiş mal varlığı toplanır, bu mallara ilişkin borçlar düşülür, ekleme (TMK m.229) ve denkleştirme (TMK m.230) uygulanır ve artık değer bulunur. Diğer eş, bu artık değerin %50’si oranında katılma alacağı talep eder (sözleşme ile farklı oran kararlaştırılmadıysa).

Ekleme ve Denkleştirme Ne İşe Yarar? (TMK m.229–230)

• Ekleme (229): Eşlerden biri, olağan hediyeler dışında karşılıksız kazandırma yapmışsa veya katılma alacağını azaltma kastıyla mal kaçırmışsa, bu değer artık değere eklenir.

• Denkleştirme (230): Edinilmiş maldan kişisel mala veya tam tersi kaynak aktarımları varsa, tasfiyede bu kaymalar düzeltilir. Amaç, mal gruplarının gerçek ekonomik dengesini tesis etmektir.

7. Değer Artış Payı ile Katkı Payı Arasındaki Fark (TMK m.227)

• Değer Artış Payı: Bir eş, diğer eşin kişisel malına evlilik içinde katkı yaptıysa, tasfiye tarihinde malın rayiç değeri üzerinden katkı oranı kadar pay alır.

  • Pratik oran: Katkı oranı = Katkı Tutarı / Malın katkı anındaki değeri

DAP = Katkı oranı × Tasfiye rayici

8. ÖRNEK BİR HESAP

Boşanma davası 10.02.2025’te açıldı (rejim o gün sona erdi). Tasfiye rayiçleri bilirkişiyle belirlendi.

Eş A (edinilmiş mallar):

• Daire (rayiç) 5.500.000 TL

• Banka mevduatı 350.000 TL

• Konut kredisi bakiyesi 1.000.000 TL

• Ekleme (TMK 229): Rejim bitimine yakın kardeşe 200.000 TL karşılıksız devredilmiş.

A için hesap:

• Toplam edinilmiş: 5.500.000 + 350.000 = 5.850.000 TL

• Borç düşümü: 5.850.000 − 1.000.000 = 4.850.000 TL

• Ekleme: 4.850.000 + 200.000 = 5.050.000 TL (Artık Değer A)

Eş B (edinilmiş mallar):

• Araç (rayiç) 900.000 TL

• Start-up paylarının mali değeri 600.000 TL

• Araç kredisi bakiyesi 300.000 TL

B için hesap:

• Toplam edinilmiş: 900.000 + 600.000 = 1.500.000 TL

• Borç düşümü: 1.500.000 − 300.000 = 1.200.000 TL (Artık Değer B)

Katılma alacakları:

• B’nin A’dan alacağı: 5.050.000 × %50 = 2.525.000 TL

• A’nın B’den alacağı: 1.200.000 × %50 = 600.000 TL

• Sonuç olarak: B lehine 2.525.000 − 600.000 = 1.925.000 TL net katılma alacağı.

Değer Artış Payı (örnek):

• A’nın kişisel malı niteliğindeki (evlilikten önce edinilmiş) arsaya B, 2023’te 200.000 TL katkı yaptı; katkı anındaki değer 1.000.000 TL, tasfiye rayici 3.000.000 TL.

• Katkı oranı: 200.000 / 1.000.000 = 0,20

Değer Artış Payı (DAP): 0,20 × 3.000.000 = 600.000 TL olarak belirlenir.

9. Boşanmada Mal Kaçırma Nasıl Engellenir?

• Dava sürecinde mal kaçırma riskine karşı ihtiyati tedbir talep edilerek taşınmaz, araç ve banka varlıklarının devri geçici olarak durdurulabilir.

• Aile konutu şerhi tapuya işlendiğinde, diğer eşin rızası olmadan evin satışı/devri önlenebilir.

Boşanma davasından önceki 1 yıl içinde yapılan olağan dışı, karşılıksız devirler mal kaçırma sayılabilir; bu durumda bedelleri geriye dönük talep edilebilir.

10. Anlaşmalı Boşanma Davasında Mal Paylaşımı Nasıl Yapılır?

• Evlilik en az bir yıl sürmüşse taraflar birlikte başvurur ya da biri diğerinin davasını kabul ederse anlaşmalı boşanma mümkündür.

• Taraflar kendi aralarında anlaşarak malvarlığını diledikleri gibi paylaştırabilir; yasal mal rejimini birebir uygulama zorunluluğu yoktur.

• Anlaşmada mal paylaşımı düzenlenmemiş ve açık feragat yoksa sonradan mal rejimi davası açılabilir.10 yıllık süreye dikkat edilmelidir.

KISA SORU CEVAPLAR

Boşanmada mal paylaşımı nedir?
Evlilikte edinilen malların borçlar düşüldükten sonra kalan artık değeri üzerinden diğer eşin %50 katılma alacağı doğmasıdır.

Kişisel mallar paylaşılır mı?
Hayır. Ancak kişisel mala yapılan evlilik içi katkı için değer artış payı istenir.

Kredili ev kime kalır?
Borç bakiyesi düşülür; kalan değer üzerinden %50 katılma hesabı yapılır. Rejimden sonra ödenen taksitler tasfiyeye girmez.

Miras ve bağış nasıl değerlendirilir?
Kural olarak kişisel maldır; fakat bu malların gelirleri edinilmiş maldır.

Zamanaşımı süresi ne kadar?
Uygulamada 10 yıldır, başlangıç boşanma kararının kesinleşme tarihidir.