Borç Verirken Alınan Senetlerin Geçerliliği: Gündelik Hayatta En Çok Yapılan Hatalar ve Hukuki Sonuçlar

Giriş: Neden Borç İlişkilerinde Senet Tercih Ediliyor?

Türkiye’de gerek ticari ilişkilerde gerekse gündelik hayatta borç verirken senet (bono) almak yaygın bir uygulamadır. Çünkü:

Senet kambiyo senedi niteliğinde olup güçlü bir ispat vasıtasıdır,
Takibi hızlı ve nispeten basittir,
Borçlunun ödeme taahhüdünü yazılı hâle getirir,
Gecikmiş ödemelerde alacaklıya önemli avantaj sağlar.

Ancak uygulamada yapılan hatalar, bu güçlü hukuki aracın etkisini tamamen ortadan kaldırabilmekte, hatta senedin geçersiz sayılmasına neden olabilmektedir. Bu makale, borç verirken alınan senetlerde yapılan yaygın hataları, hukuki sonuçları ve Yargıtay’ın bu konudaki yaklaşımını ayrıntılı şekilde incelemektedir.

Senet Nedir ve Hangi Unsurları Taşıması Zorunludur?

1. Bono / Senedin Zorunlu Unsurları

Türk Ticaret Kanunu’na göre bir bononun geçerli olabilmesi için:

“Bono” veya “emre muharrer senet” ibaresi,
Kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödeme vaadi,
Muhatap (borçlu) adı,
Düzenlenme tarihi,
Düzenleme yeri,
Ödeme yeri,
Düzenleyenin imzası

zorunlu unsurlardır. Bu unsurlardan biri eksikse, senet çoğunlukla kambiyo senedi niteliğini kaybeder.

Yargıtay’a göre, senedin kambiyo vasfı taşımaması hâlinde takip adi alacak niteliğinde yapılır ve alacaklının ispat yükü ağırlaşır.

Gündelik Hayatta En Çok Yapılan Hatalar

1. Boş Senet Vermek veya Almak

En sık görülen hatalardan biri, senedin:

tarihi boş,
bedeli boş,
ödeme yeri yazılmamış,
açıklama kısmı sonradan doldurulmak üzere boş bırakılmış

şekilde verilmesidir.

Yargıtay, alacaklının senedi sonradan doldurduğunu ispat edebilmesi hâlinde bu durumun geçersizliğe yol açmayacağını, ancak boşluk doldurmanın kötü niyetli olduğunun ispatı hâlinde senedin iptal edilebileceğini belirtmektedir.

2. Borç İlişkisi Açıklanmadan Senet Almak

Uygulamada “teminat senedi” düzenlenmesine rağmen senette bu husus belirtilmemektedir. Bu da:

borcun ödendiği hâlde senedin kötüye kullanılmasına,
borcun niteliğinin tartışılmasına,
taraflar arasında muvazaa iddialarına

neden olmaktadır.

Teminat senetlerinde açıklama kısmı mutlaka düzenlenmelidir. Aksi hâlde Yargıtay, senedi bedelsiz kalmış senet kabul edebilir.

3. Senet Bedelinin Gerçek Borçtan Farklı Olması

Bir diğer yaygın hata:

50.000 TL borç için 100.000 TL senet düzenlenmesi,
Faiz ve masrafların senede eklenmesi,
Birden fazla borcun tek senede toplanmasıdır.

Bunlar ispat aşamasında ciddi sorun yaratır. Aşırı fark olması durumunda Yargıtay muvazaa karinesi değerlendirmesi yapmaktadır.

4. Kefil İmzasının Usule Uygun Olmaması

Kefaletin geçerli olabilmesi için:

kefilin el yazısı ile kefalet tutarını,
kefalet tarihini,
kefalet türünü

yazması zorunludur.

Bu unsurlar yoksa kefalet geçersiz olur ve senet sadece asıl borçluya karşı hüküm doğurur.

5. Senedi Tüketici İşlemlerinde Kullanmaya Çalışmak

Tüketici alım-satımlarında yapılan boş senet uygulamaları çoğu kez geçersizdir. Tüketiciden alınan senetlerde teminat amaçlı düzenleme yapılması, Tüketici Kanunu gereği ciddi hukuki yaptırımlar doğurur.

Yargıtay’ın Senet Geçerliliği Konusundaki Temel İlkeleri

Yargıtay içtihatlarında öne çıkan birkaç kritik ilke bulunmaktadır:

1. Senetteki imza borç ikrarıdır

Yargıtay’a göre, senedin altındaki imza:

“İmzayı atan kişinin borcu kabul ettiğini gösterir.”

Bu nedenle imzanın varlığı alacaklı lehine güçlü bir karinedir. Ancak borçlu “imza inkarı” yoluna gidebilir. Bilirkişi incelemesi yapılır.

2. Bedelsiz kalan senet geçersizdir

Eğer senedin altında yatan borç ilişkisi mevcut değilse, Yargıtay senedin bedelsiz olduğunu kabul ederek iptaline karar verebilir.

Bu durum özellikle:

teminat senetleri,
muvazaalı senetler,
zorla imza attırılan senetler

için sıkça uygulanan bir ilkedir.

3. Teminat senetlerinde açıklama şarttır

Senedin teminat amacı taşıdığı ispat edilirse, alacaklı kambiyo takibi yapamaz. Bu nedenle alacaklının senedi “tahsil amaçlı” olduğunu ortaya koyması gerekir.

4. Borç ödendiği hâlde senet geri verilmemişse

Borçlu ispat edebilirse senedin iadesi ve hükümsüzlüğü mümkün olur. Tanık delili dahi kullanılabilir.

5. Tarihsiz veya yanlış tarihli senet hükümsüz olabilir

Tarih, kambiyo senedi için zorunlu unsurdur. Tarihsiz senet kambiyo vasfını kaybeder.

Senetle Borç Vermenin Hukuki Sonuçları

1. Kambiyo Takibi Avantajı

Geçerli bir senet alacaklıya:

hızlı icra takibi,
sınırlı itiraz sebepleri,
daha düşük ispat yükü

sağlar.

Borçlu sadece imza inkârı veya borcun sona erdiği gibi sınırlı sebeplerle direnebilir.

2. Senedin Bedelsizliği Savunması

Borçlu, “arkasında gerçek bir borç ilişkisi yok” diyorsa:

tanık dahil her türlü delille savunma yapabilir,
alacaklı gerçek borç ilişkisini ispat etmek zorunda kalır.

3. Ceza Hukuku Boyutu

Senedin kötüye kullanımı hâlinde:

nitelikli dolandırıcılık,
sahtecilik,
güveni kötüye kullanma

gibi suçlar gündeme gelebilir.

En Sık Görülen Hataların Senedi Geçersiz Kıldığı Durumlar

1. Zorla imzalatılan senet

Şiddet veya tehdit altındaki imzalar hukuken yok hükmündedir.

2. Kısmen doldurulmuş senetlerde kötü niyet

Senedin sonradan kötü niyetle doldurulması hâlinde senet iptal edilebilir.

3. Borçla ilgisiz bir kişi adına senet düzenlemek

Senedin taraflarının borç ilişkisiyle ilgisi yoksa, muvazaa iddiası kabul görür.

4. Fahiş faiz içeren senet

Aşırı faiz veya temerrüt şartları geçersiz sayılabilir.

5. Tüketici işlemlerinde matbu senet

Tüketici Kanunu gereği çoğu zaman geçersizdir.

Borç Verirken Yapılması Gerekenler: Hukuki Olarak Güvenli Senet Düzenleme Rehberi

1. Senedin tüm unsurları eksiksiz doldurulmalı

Tarih
Bedel
Ödeme yeri
Düzenleme yeri
Alacaklı ve borçlu bilgileri
Açıklama kısmı

boş bırakılmamalıdır.

2. Teminat senedi ise bu mutlaka yazılmalı

“Aşağıdaki borcun teminatı olarak düzenlenmiştir” ibaresi çok önemlidir.

3. Ek protokol yapılmalı

Borç miktarı, vade, faiz oranı gibi detaylar protokol ile açıklığa kavuşturulmalıdır.

4. Kefil alınacaksa usule uygun kefalet olmalı

Kefilin:

el yazısı ile kefalet miktarını,
tarihi