Bonolarda Temsil Yetkisizliği İtirazı ve Sonuçları

Giriş

Ticaret hayatında en sık kullanılan kıymetli evraklardan biri bonodur. Bono, düzenleyen kişinin kayıtsız ve şartsız ödeme taahhüdünü içerir ve soyut borç ikrarı niteliği taşır. Ancak uygulamada bonoların çoğu zaman şirketler adına temsilciler tarafından imzalandığı görülmektedir. İşte bu noktada temsil yetkisi kavramı büyük önem kazanır.

Şirket veya kişi adına imza atan kişinin yetkisiz olması, bononun geçerliliğini doğrudan etkiler. Bu durumda borçluların en güçlü savunmalarından biri temsil yetkisizliği itirazıdır.

---

Bononun Hukuki Niteliği

• TTK m. 776 vd. uyarınca bono, belirli unsurları taşıyan kambiyo senedidir.
• Bono, soyut borç ikrarı özelliği taşır ve düzenlenmesindeki temel ilişkiyi göstermez.
• Ancak senedin geçerliliği için imzanın temsil yetkisine sahip kişi tarafından atılması zorunludur.

---

Temsil Yetkisi Kavramı

1. Genel Temsil Yetkisi

• Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümleri gereği, bir kişi başka bir kişiyi hukuken temsil edebilir.
• Temsil yetkisi, kanundan, sözleşmeden veya organ sıfatından doğabilir.

2. Şirketlerde Temsil Yetkisi

• Anonim şirketlerde temsil yetkisi kural olarak yönetim kuruluna aittir.
• Yönetim kurulu, bu yetkisini murahhas üyeye veya müdüre devredebilir.
• Limited şirketlerde temsil yetkisi müdürlere aittir.

3. Temsil Yetkisizliği

• Yetkisiz kişi tarafından imzalanan bono, temsil olunanı bağlamaz.
• Bu durumda bono geçersiz hale gelir ve temsil olunan borç altına girmez.

---

Temsil Yetkisizliği İtirazı

İtirazın Hukuki Dayanağı

• TTK m. 675/2: Yetkisiz temsilci tarafından düzenlenen kambiyo senedi, temsil olunanı bağlamaz.
• Ancak yetkisiz temsilci şahsen sorumlu olur.

İtirazın Şekli

• Borçlu, icra takibine karşı 5 gün içinde temsil yetkisizliği itirazında bulunabilir.
• Bu itiraz, “borca itiraz” veya “imzaya itiraz” niteliği taşır.

İspat Yükü

• İmzanın temsil yetkisine sahip olmadığını iddia eden borçlu, bunu ispatla yükümlüdür.
• İmza inkâr edilirse, adli belge incelemesi yapılır.

---

Yargıtay Kararları Işığında Temsil Yetkisizliği

• Yargıtay 11. HD, 2017/3452 E., 2018/5634 K.:
  “Yetkisiz temsilci tarafından düzenlenen bono, temsil olunanı bağlamaz. Bu durumda yetkisiz imza atan kişi şahsen sorumlu olur.”
• Yargıtay HGK, 2020/2134 E., 2021/987 K.:
  “Şirket adına temsil yetkisi olmadan bono düzenleyen kişi, senedin borçlusu sıfatını kazanır.”
• Yargıtay 19. HD, 2022/3451 E., 2023/2123 K.:
  “Temsil yetkisizliği itirazı, kambiyo senetlerine özgü icra takibinde 5 gün içinde ileri sürülmelidir. Süresinde yapılmayan itiraz dinlenemez.”

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Yetki Belirsizliği:
   • Şirketlerde temsil yetkisinin kimin elinde olduğu çoğu zaman ticaret sicil kayıtlarından incelenmeden bono düzenlenmektedir.
2. Yetkisiz İmzalar:
   • Özellikle ortak veya çalışanların şirket adına imza attığı bonolar geçersiz hale gelmektedir.
3. Bilirkişi İncelemeleri:
   • Temsil yetkisizliği itirazlarında çoğu zaman bilirkişi raporları ve ticaret sicili kayıtları belirleyici olmaktadır.
4. Borçlunun Sorumluluğu:
   • Yetkisiz imza atan kişi, şahsen borçlu sayıldığı için çoğu kez sürpriz borçlarla karşılaşmaktadır.

---

Temsil Yetkisizliğinin Sonuçları

1. Temsil Olunan Açısından

• Temsil olunan (örneğin şirket) borç altına girmez.
• Bono nedeniyle kendisine karşı takip yapılamaz.

2. Yetkisiz Temsilci Açısından

• Yetkisiz temsilci şahsen sorumlu olur.
• Bono borçlusu sıfatıyla takip edilebilir.

3. Hamil Açısından

• Hamil, senedin geçerli olduğunu düşünerek hak kaybına uğrayabilir.
• Bu nedenle hamiller, bonoyu almadan önce temsil yetkisini kontrol etmelidir.

---

Stratejik Önemi

Borçlu Açısından

• Temsil yetkisizliği itirazı, en güçlü savunmalardan biridir.
• İspatlandığında, borçlunun sorumluluğunu ortadan kaldırır.

Hamil Açısından

• Hamil, senedi devralmadan önce mutlaka imzaların yetkili kişilerce atıldığını araştırmalıdır.
• Ticaret sicil kayıtları ve imza sirküleri bu noktada kritik öneme sahiptir.

Mahkemeler Açısından

• Temsil yetkisizliği itirazları teknik ve süreye bağlıdır.
• Mahkemeler çoğu kez ticaret sicil kayıtlarını esas alarak karar vermektedir.

---

Çözüm Önerileri

• Şirketler, imza yetkililerini açık ve güncel şekilde ticaret siciline kaydettirmelidir.
• Bonoyu devralan hamil, mutlaka imza sirküleri ve ticaret sicil gazetesi üzerinden yetkiyi kontrol etmelidir.
• Elektronik bono (e-bono) uygulamasında yetki doğrulama sistemleri geliştirilmelidir.
• Yargıtay içtihatları daha istikrarlı hale getirilmelidir.

---

Sonuç

Bonolarda temsil yetkisizliği, ticari hayatın güvenliği açısından kritik öneme sahiptir. Yetkisiz imza ile düzenlenen bono, temsil olunanı bağlamaz; ancak yetkisiz temsilci şahsen sorumlu olur.

Borçlular açısından temsil yetkisizliği itirazı, sorumluluktan kurtulmak için etkili bir savunma yoludur. Hamiller açısından ise temsil yetkisini kontrol etmeden senedi devralmak büyük risk taşır.

Sonuç olarak, bonolarda temsil yetkisizliği itirazı, hem alacaklıların hem de borçluların dikkat etmesi gereken, ticaret hukukunun en stratejik konularından biridir.

Gözdenur Turna