Bonoda Avalin Kapsamı ve Rücu Hakları
Bonoda Avalin Kapsamı ve Rücu Hakları
1. Giriş
Kambiyo senetleri, ticaret hayatında alacaklıların güvence altına alınmasını sağlayan en önemli araçlardan biridir. Poliçe, bono ve çek; şekle bağlı, soyut borç ikrarı doğuran ve tedavül kabiliyeti olan kıymetli evraklardır. Bu senetlerde alacaklının riskini azaltmak ve borç ilişkisinin teminatını güçlendirmek için aval kurumu geliştirilmiştir.
Aval, kambiyo senetlerine özgü bir garanti şekli olup, özellikle bonoların güvenilirliğini artırmaktadır. Avalist, düzenleyen ya da başka bir borçlu lehine garanti vererek, senet borcunun ödenmemesi ihtimaline karşı alacaklıyı güvence altına alır.
2. Aval Kavramı ve Hukuki Dayanağı
2.1. Avalin Tanımı
Aval, kambiyo senetlerinde borçlunun borcuna kefalet benzeri güvence sağlayan, ancak ondan bağımsız, özel bir teminat kurumudur. Avalistin sorumluluğu, lehine aval verilen borçlunun sorumluluğu ile aynı düzeydedir.
2.2. Hukuki Dayanak
- TTK m. 702-703 (Poliçe hükümleri) → Aval düzenlemeleri.
- TTK m. 778 (Bono için kıyasen uygulama) → Aval hükümleri bonolar için de geçerlidir.
- Kefaletten farkı: Aval, yan borç olmayıp, bağımsız bir kambiyo taahhüdüdür.
2.3. Avalin Amacı
- Alacaklıya ek güvence sağlamak,
- Senedin tedavül kabiliyetini artırmak,
- Borçlunun ödeme gücüne duyulan güveni güçlendirmek.
3. Bonoda Avalin Kapsamı
3.1. Avalin Şekli
- Aval, bononun üzerine “aval içindir” veya benzeri bir kayıt düşülerek ve imzalanarak verilir.
- Düzenleyenin imzası dışında kalan herhangi bir yere atılan imza da aval sayılabilir.
3.2. Avalin Lehine Verildiği Kişi
- Aval, düzenleyen (borçlu), lehtar veya ciranta lehine verilebilir.
- Lehine aval verilen belirtilmemişse, kural olarak düzenleyen lehine verilmiş sayılır (TTK m. 703/2).
3.3. Avalin Kapsamı
- Avalistin sorumluluğu, lehine aval verilen borçlunun sorumluluğu ile aynıdır.
- Avalist, lehine aval verdiği borçlunun ileri sürebileceği şahsi def’ileri ileri süremez.
- Ancak senedin geçerliliğini etkileyen mutlak def’ileri (örneğin sahte imza, şekil noksanı) ileri sürebilir.
3.4. Avalin Kefaletten Farkı
- Kefalet yan borçtur; aval ise bağımsızdır.
- Kefalette eşin rızası gerekir (TBK m. 584), avalde gerekmez.
- Kefalette limit belirlenebilir; aval, borcun tamamını kapsar.
4. Avalistin Hukuki Sorumluluğu
4.1. Doğrudan Sorumluluk
Avalist, doğrudan doğruya kambiyo borçlusu gibi sorumludur. Alacaklı, isterse doğrudan avaliste başvurabilir.
4.2. İleri Sürebileceği Def’iler
- Mutlak def’iler: Senedin sahte olması, kambiyo vasfını taşımaması, imza inkârı.
- Şahsi def’iler: Lehine aval verilen kişiye ait kişisel savunmaları ileri süremez.
4.3. Avalistin Yükümlülüğü
Avalist, senet bedelinin tamamından sorumludur. Kısmi aval mümkündür, ancak bunun açıkça belirtilmesi gerekir.
5. Avalde Rücu Hakları
5.1. Avalistin Ödemesi Halinde
Avalist, borcu ödedikten sonra, lehine aval verdiği kişiye ve ondan önceki borçlulara rücu edebilir.
5.2. Rücu Hakkının Dayanağı
- TTK m. 702/3 → Avalist, lehine aval verdiği kişiye ve onun borçlu olduğu diğer kambiyo sorumlularına rücu hakkına sahiptir.
- Avalist, ödeme yaptığı oranda senet üzerinde halef olur.
5.3. Rücu Hakkının Kapsamı
- Asıl senet bedeli,
- Ödediği faiz ve masraflar,
- Kanuni takip giderleri.
5.4. Uygulamadaki Yansımalar
- Avalist, ödediği bedeli lehine aval verdiği kişiden talep eder.
- Ancak asıl borçlu ödeme gücüne sahip değilse, avalist zarara uğrayabilir.
6. Yargıtay’ın Aval ve Rücu Haklarına Yaklaşımı
6.1. Avalin Bağımsızlığı
Yargıtay 11. HD, 2017/2211 K.: “Aval, kefalet değil, bağımsız bir kambiyo taahhüdüdür.”
6.2. Avalistin Sorumluluğu
Yargıtay 12. HD, 2019/8743 K.: “Aval veren, lehine aval verdiği borçlu gibi sorumludur; şahsi def’ileri ileri süremez.”
6.3. Rücu Hakkı
Yargıtay 19. HD, 2018/9321 K.: “Avalist, borcu ödedikten sonra lehine aval verdiği kişiye ve önceki borçlulara rücu edebilir.”
6.4. Kısmi Aval
Yargıtay HGK, 2016/1251 K.: “Aval kural olarak borcun tamamını kapsar; kısmi aval ancak açıkça belirtilmişse geçerlidir.”
7. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
7.1. Avalin Kefaletle Karıştırılması
Uygulamada çoğu kişi aval ile kefaletin aynı olduğunu düşünmekte, bu da yanlış uygulamalara yol açmaktadır.
7.2. Eş Rızası Meselesi
Kefalette eş rızası aranırken, avalde böyle bir şart yoktur. Bu durum, uygulamada tartışma konusu olmaktadır.
7.3. İrade Sakatlıkları
Avalist, baskı veya hileyle aval vermişse, bunu ispatlaması oldukça güçtür.
7.4. Rücu Davalarının Zorlukları
Avalist, borcu ödedikten sonra rücu davası açmak zorunda kalmakta; bu da zaman ve maliyet yükü doğurmaktadır.
8. Öğretide Görüşler
Katı Görüş
Aval, bağımsız bir taahhüttür; kefalet hükümleriyle hiçbir şekilde karıştırılmamalıdır.
Esnek Görüş
Avalin, kefaletin özelliklerini taşıdığı durumlarda TBK hükümleri kıyasen uygulanmalıdır.
📌 Yargıtay uygulaması, katı görüşe daha yakın olup avali bağımsız bir taahhüt olarak kabul etmektedir.
9. Çözüm Önerileri
- Mevzuat Netliği
- TTK’da aval ve kefalet arasındaki farkların daha açık düzenlenmesi.
- Elektronik Senetlerde Aval
- E-bono uygulamalarında avalin elektronik ortamda güvenli şekilde kaydedilmesi.
- Avalistlerin Bilinçlendirilmesi
- Aval veren kişilerin riskler konusunda bilgilendirilmesi.
- Rücu Davalarının Hızlandırılması
- Avalistlerin ödemeden sonra açacağı rücu davalarında basit yargılama usulünün uygulanması.
10. Sonuç
Aval, bonoların güvenilirliğini artıran, alacaklıyı güçlü şekilde koruyan bağımsız bir kambiyo taahhüdüdür. Avalistin sorumluluğu, lehine aval verilen borçlunun sorumluluğu ile aynı kapsamda olup, alacaklı isterse doğrudan avaliste başvurabilir.
Avalist, ödeme yaptıktan sonra lehine aval verdiği kişiye ve ondan önceki borçlulara rücu hakkına sahiptir. Yargıtay da avali bağımsız bir taahhüt olarak kabul ederek bu yönde kararlar vermektedir.
Bununla birlikte, uygulamada avalin kefaletle karıştırılması, eş rızası meselesi ve rücu davalarının zorlukları gibi sorunlar mevcuttur. Bu sorunların giderilmesi için mevzuatın netleştirilmesi, elektronik senet uygulamalarının geliştirilmesi ve tarafların bilinçlendirilmesi gereklidir.
Sonuç olarak, aval kurumu, ticari hayatın güvenliği açısından vazgeçilmez bir kurum olup, özellikle bonolarda alacaklıyı koruyan en güçlü güvencelerden biridir.
About Post Author
