Bono veya Poliçenin “Teminat Senedi” Olarak Düzenlenmesi Geçerlilik Koşullarını Değiştirir mi?
Giriş
Kambiyo senetleri olan bono ve poliçe, ticari hayatın en güvenilir ödeme araçları arasında yer alır. Bu senetler kural olarak ödeme aracı olarak düzenlenir. Ancak uygulamada, özellikle taraflar arasında güven ilişkisine dayalı işlemlerde, bono veya poliçenin “teminat senedi” olarak düzenlendiği görülür.
Burada temel soru şudur: Bir bono veya poliçenin “teminat amacıyla” düzenlenmesi, onun geçerlilik koşullarını değiştirir mi? Bu makalede, kambiyo senetlerinin teminat amacıyla düzenlenmesinin hukuki niteliği, geçerlilik şartları, taraflara sağladığı hak ve yükümlülükler, kurgusal bir olay üzerinden açıklanacaktır.
1. Kambiyo Senetlerinin Hukuki Niteliği
-
Bono: Düzenleyenin kayıtsız şartsız belirli bir bedeli ödemeyi üstlendiği yazılı taahhüttür.
-
Poliçe: Keşidecinin muhataba, belirli bir bedeli lehdara ödemesi için verdiği yazılı emir belgesidir.
Her iki senet de soyut borç ikrarı niteliği taşır. Yani temel ilişkiden bağımsızdır. Bu nedenle senedin geçerliliği için sebebe ihtiyaç yoktur.
2. Teminat Senedi Kavramı
Teminat senedi, bir sözleşmeden veya borç ilişkisinden doğan yükümlülüğün ifasını güvence altına almak amacıyla düzenlenen kambiyo senedidir.
-
Ödeme aracı olma işlevinden farklıdır.
-
Asıl amaç, tarafın yükümlülüğünü yerine getirmemesi ihtimaline karşı güvence sağlamaktır.
-
Örneğin, işveren işçiden avans alırken, işçi borcu ödemediğinde kullanılmak üzere bono alabilir.
3. Geçerlilik Koşullarına Etkisi
3.1. Şekil Şartları
-
Bono ve poliçede bulunması gereken zorunlu unsurlar (senet metninde “bono” veya “poliçe” kelimesi, kayıtsız şartsız ödeme vaadi, bedel, imza vb.) teminat amacıyla düzenlendiğinde de aranır.
-
Teminat amacı, senedin şekli geçerlilik şartlarını ortadan kaldırmaz.
3.2. Teminat Kaydı
-
Senet üzerine “teminattır” veya “güvence amacıyla verilmiştir” ibaresi yazılabilir.
-
Ancak bu kayıt senedi kambiyo senedi olmaktan çıkarmaz.
-
Yalnızca taraflar arasındaki ilişkiyi açıklayıcı nitelik taşır.
3.3. Soyutluk İlkesi
Kambiyo senetleri soyut borç ikrarıdır. Yani senedin geçerliliği için mutlaka bir temel borç ilişkisinin varlığı gerekmez.
-
Dolayısıyla teminat amacıyla düzenlenen bono veya poliçe de geçerlidir.
-
Ancak bu durumda borçlu, senedin hangi amaçla verildiğini ispat edebilir.
4. Teminat Senedinin Hukuki Sonuçları
4.1. Borçlu Açısından
-
Borçlu, senedi verdiği sırada alacaklıya güvence sağlamış olur.
-
Eğer asıl borç ödenmişse veya ifa edilmişse, teminat senedi artık geçersiz hale gelir.
4.2. Alacaklı Açısından
-
Alacaklı, asıl borç ifa edilmezse senedi işleme koyabilir.
-
Ancak asıl borç ifa edildiği halde senedi kullanırsa sebepsiz zenginleşme gündeme gelir.
4.3. İtiraz ve Def’iler
Borçlu, teminat senedine karşı şu savunmaları ileri sürebilir:
-
Asıl borç ifa edilmiştir.
-
Senet yalnızca güvence amacıyla verilmiştir.
-
Senedin tahsili hakkın kötüye kullanılmasıdır.
5. Kurgusal Olay
Olay:
“Taraf A”, “Taraf B” ile yaptığı taşeronluk sözleşmesi kapsamında işin süresinde tamamlanacağına dair güvence vermek için 100.000 TL’lik bono düzenlemiştir. Bono üzerine “teminat senedidir” ibaresi yazılmıştır. Taraf A sözleşme yükümlülüklerini zamanında yerine getirmiştir. Buna rağmen Taraf B, bonoyu icraya koymuştur.
Hukuki Değerlendirme:
-
Bono geçerlidir, çünkü zorunlu unsurları içermektedir.
-
Ancak senet teminat amacıyla verilmiş ve yükümlülük yerine getirilmiştir.
-
Bu durumda Taraf A, icra takibine itiraz ederek borcun sona erdiğini ileri sürebilir.
Sonuç:
Teminat senedi geçerlidir, fakat haksız şekilde kullanıldığında borçlu kendisini savunabilir.
6. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Teminat kaydı yazılmaması: Senet üzerinde teminat amacı belirtilmediğinde borçlu ispatta zorlanır.
-
Üçüncü kişilere devredilmesi: Teminat senedi ciro edilirse yeni hamil, iyiniyetli ise borçluya karşı ileri sürülecek def’iler sınırlı hale gelir.
-
Asıl borcun ödendiği halde senedin geri verilmemesi: Borçlu ikinci kez ödeme tehdidiyle karşılaşır.
-
İşçi-işveren ilişkilerinde kötüye kullanım: İşçilerden alınan boş senetler teminat olarak kullanılıp sonradan haksız takip yapılabilmektedir.
7. Çözüm Önerileri
-
Teminat senedi düzenlenirken mutlaka “teminattır” şerhi yazılmalıdır.
-
Asıl borç ödendiğinde senet geri alınmalıdır.
-
Borçlular, ödeme veya ifa belgelerini saklamalıdır.
-
Taraflar arasında teminat senedinin hangi amaçla verildiğini gösteren ayrı bir protokol yapılabilir.
-
Uyuşmazlık halinde borçlu, icra mahkemesinde itiraz ederek senedin teminat senedi olduğunu ileri sürebilir.
8. Sonuç
Bono veya poliçenin “teminat senedi” olarak düzenlenmesi, onun geçerlilik koşullarını değiştirmez. Senet, kambiyo senedi niteliğini korur. Ancak:
-
Teminat amacıyla düzenlendiği ispat edilirse, borçlu bu savunmayı kullanabilir.
-
Asıl borç sona erdiğinde teminat senedi de hükmünü yitirir.
-
Alacaklı senedi haksız kullanırsa kötü niyetli sayılır ve sorumluluk doğar.
Teminat senetlerinde yaşanan sorunların önüne geçmek için açık şerhler konulmalı, asıl borç sona erdiğinde senet mutlaka geri alınmalıdır.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
