Bono Bedelinin Kısmen Ödenmesi Halinde Hamilin İzlemesi Gereken Yol

Giriş

Ticaret hukukunda bono, güvenilirliği ve soyut borç ikrarı özelliği nedeniyle en çok kullanılan kambiyo senetlerinden biridir. Düzenleyen (keşideci), bonoda yazılı bedeli kayıtsız şartsız ödemeyi taahhüt eder. Ancak uygulamada bono bedeli çoğu zaman tek seferde ödenmemekte, borçlu çeşitli nedenlerle kısmi ödeme yapmaktadır.

Bu durumda en çok merak edilen husus, hamilin kısmi ödeme karşısında hangi yolu izlemesi gerektiği, ödeme sonrası kalan alacağın nasıl talep edileceği ve kısmi ödeme belgesinin (makbuz veya senet üzerine işaret) nasıl düzenleneceğidir.

---

Bononun Hukuki Niteliği

• TTK m. 776 vd. uyarınca bono, borçlunun kayıtsız şartsız ödeme taahhüdünü içerir.
• Bono, soyut borç ikrarıdır. Temel ilişki dikkate alınmaz.
• Borçlu, bono bedelinin tamamından sorumludur.

---

Kısmi Ödemenin Hukuki Dayanakları

• TTK m. 703: Hamil, kısmi ödemeyi reddedemez. Borçlu, borcun bir kısmını ödemek isterse hamil bunu kabul etmek zorundadır.
• Hamil, ödemenin yapıldığı kısmı senet üzerine kaydetmek ve borçluya makbuz vermekle yükümlüdür.
• Kısmi ödeme, borcun yalnızca ödenen kısmını sona erdirir; bakiye alacak geçerli kalır.

---

Hamilin Kısmi Ödeme Karşısında Hakları

1. Ödemeyi Kabul Zorunluluğu

• Hamil, kısmi ödemeyi reddedemez.
• Bu kural, borçlunun iyi niyetli çabasını korumak ve borç ilişkisini dengelemek için kabul edilmiştir.

2. Senet Üzerine Kaydetme Yükümlülüğü

• Hamil, kısmi ödemeyi bononun aslında belirtmelidir.
• Ayrıca borçluya makbuz vermesi gerekir.

3. Kalan Bedel İçin Takip Hakkı

• Hamil, ödenmeyen kısım için icra takibine devam edebilir.
• Takip yalnızca bakiye üzerinden yapılır.

---

Kısmi Ödeme Sonrası İcra Takibi

Senet Takiplerine Etkisi

• Kısmi ödeme yapıldığında, hamilin icra takibinde talep edebileceği tutar, ödenmeyen bakiye ile sınırlı olur.
• İcra müdürlüğüne sunulan taleplerde, kısmi ödemenin düşülmesi gerekir.

Faiz ve Masraflar

• Kısmi ödeme, yalnızca anapara borcunu değil, faiz ve masrafları da etkiler.
• Ödeme hangi kaleme mahsup edilecekse, bu husus ödeme sırasında belirtilmelidir.

Ödeme Kaydının Önemi

• Ödeme, mutlaka yazılı belge (makbuz, dekont, senet üzerine işaret) ile kayda alınmalıdır.
• Aksi halde borçlu ödediğini ispatta zorlanır.

---

Yargıtay Kararları Işığında Kısmi Ödeme

• Yargıtay 11. HD, 2015/2345 E., 2016/4562 K.:
  “Hamil, kısmi ödemeyi kabul etmek zorundadır. Ödenmeyen bakiye için takip hakkı saklıdır.”
• Yargıtay 19. HD, 2017/4531 E., 2018/6542 K.:
  “Kısmi ödeme senet üzerine kaydedilmemişse, borçlu ödediğini ayrıca ispatlamakla yükümlüdür.”
• Yargıtay HGK, 2020/321 E., 2021/765 K.:
  “Kısmi ödeme, borcu sona erdirmez; sadece ödenen kısmı ortadan kaldırır. Hamil, bakiye alacağını takip edebilir.”

---

Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar

1. Senet Üzerine Kaydın Yapılmaması
   • Hamil, çoğu zaman ödemeyi senet üzerine yazmaz.
   • Bu durum, borçlunun ileride ispat zorluğu yaşamasına neden olur.
2. Makbuz Düzenlenmemesi
   • Borçluya makbuz verilmemesi, uyuşmazlıklara yol açmaktadır.
   • Yargıtay, makbuzun verilmesini zorunlu tutmaktadır.
3. Faiz ve Masraf Mahsubunda Belirsizlik
   • Ödeme sırasında hangi kaleme mahsup edildiği belirtilmezse, borçlu aleyhine yorum yapılmaktadır.
4. İcra Takibinde Fazla Talep
   • Hamil, kısmi ödemeyi düşmeden takip talep ederse, borçlu şikayet yoluna başvurabilir.

---

Stratejik Öneriler

Hamil Açısından

• Kısmi ödemeyi mutlaka kabul etmeli, senet üzerine kaydetmeli ve makbuz vermelidir.
• İcra takibinde yalnızca bakiye alacağı talep etmelidir.
• Kısmi ödeme yapılmışsa, faiz ve masrafları doğru hesaplamalıdır.

Borçlu Açısından

• Kısmi ödeme yaptığında mutlaka yazılı makbuz almalıdır.
• Ödeme banka yoluyla yapılırsa dekont saklanmalıdır.
• Ödeme hangi kaleme mahsup edilecekse açıkça belirtilmelidir.

Avukatlar Açısından

• Müvekkillerine kısmi ödeme konusunda bilinçlendirme yapmalıdır.
• Uyuşmazlıklarda Yargıtay içtihatlarını referans göstermelidir.

---

Çözüm Önerileri

• Kısmi ödemelerin elektronik ortamda kayda alınması (e-bono uygulaması)
• İcra dairelerinin kısmi ödeme kayıtlarını sistematik olarak işlemesi
• Makbuz düzenlenmesini zorunlu kılan kanuni düzenlemelerin güçlendirilmesi

---

Sonuç

Bono bedelinin kısmen ödenmesi halinde hamil, ödemeyi kabul etmek zorundadır. Ancak bakiye alacağı için takibe devam edebilir. Kısmi ödeme, borcun yalnızca ödendiği kısmını sona erdirir; kalan kısım geçerliliğini korur.

Uygulamada en çok yaşanan sorunlar; kısmi ödemenin senet üzerine kaydedilmemesi, makbuz verilmemesi ve icra takibinde fazla alacak talep edilmesidir. Yargıtay kararları, hamilin kısmi ödemeyi kabul zorunluluğunu ve borçlunun ispat yükünü açıkça ortaya koymaktadır.

Sonuç olarak, kısmi ödeme hem hamil hem de borçlu açısından dikkatle yönetilmesi gereken bir süreçtir. Tarafların hak kaybına uğramaması için usule uygun işlem yapılması ve uzman bir ticaret hukuku avukatından destek alınması büyük önem taşır.