Blockchain ve Akıllı Sözleşmeler: Türk Hukuku ve Uluslararası Tahkim Boyutu

1. Giriş: Dijital Dönüşümün Yeni Yüzü

Blockchain teknolojisi, merkeziyetsiz yapısı ve değiştirilemez kayıt özelliği sayesinde başta finans sektörü olmak üzere pek çok alanda köklü değişiklik yaratmıştır. Bu teknolojinin en dikkat çekici uygulamalarından biri olan akıllı sözleşmeler (smart contracts), otomatik ve şeffaf işlem yürütülmesi vaatleriyle ticari dünyada önemli bir potansiyel barındırmaktadır. Ancak, akıllı sözleşmelerin hukuk düzenleriyle ve özellikle Türk hukuku ve uluslararası tahkim mekanizmalarıyla nasıl entegre edileceği sorusu, halen birçok açıdan açıklığa kavuşturulmayı beklemektedir.

---

2. Akıllı Sözleşme Nedir?

Akıllı sözleşme, programlama dilleriyle yazılmış, blockchain üzerinde çalışan ve önceden belirlenen koşullar gerçekleştiğinde otomatik olarak kendini icra eden kod parçacıklarıdır. Tipik özellikleri şunlardır:

• Otomatik icra edilebilirlik

• Değiştirilemezlik

• Merkeziyetsiz denetim

• Hız ve maliyet avantajı

Ancak bu özellikler, klasik sözleşme hukukunun unsurlarıyla (irade beyanı, ehliyet, şekil, geçerlilik, yorum vb.) nasıl bağdaştırılacağına dair hukuki soruları da beraberinde getirmektedir.

---

3. Türk Hukuku Açısından Değerlendirme

a) Sözleşme Niteliği ve Geçerliliği

Türk Borçlar Kanunu (TBK), sözleşmenin oluşması için tarafların karşılıklı ve örtüşen irade beyanlarını yeterli sayar. Akıllı sözleşmelerin klasik yazılı metin şeklinde olmaması, bunların hukuken geçersiz olduğu anlamına gelmez. TBK’da şekil serbestisi esas olduğundan, akıllı sözleşmelerin de taraf iradelerini yansıttığı ve hukuki sonuç doğurduğu sürece geçerli kabul edilmesi mümkündür.

b) Hukuki Ehliyet ve Temsil Sorunu

Akıllı sözleşmelerin tarafları genellikle gerçek veya tüzel kişiler olsa da, bazen DAO (Decentralized Autonomous Organization) gibi tüzel kişiliği olmayan yapılar da taraf olarak yer alabilir. Türk hukukunda tüzel kişilik niteliği taşımayan yapılara hukuki ehliyet tanınmadığından, bu durum uygulamada sorun yaratabilir.

c) Sözleşme Yorumu ve Uyuşmazlık

Akıllı sözleşmeler kod ile ifade edildiğinden, yorum yapılması gerektiğinde teknik uzmanlık gerekebilir. Oysa Türk hukukunda hâkim, sözleşme hükümlerini yorumlarken taraf iradesini ön planda tutar. Dolayısıyla bir uyuşmazlık halinde yazılım kodlarının sadece teknik değil, hukuki anlamının da dikkate alınması gerekir.

---

4. Uluslararası Tahkimde Akıllı Sözleşmeler

a) Tahkim Şartlarının Kodlanması

Akıllı sözleşmelere tahkim şartı entegre edilebilir. Örneğin: “Uyuşmazlık halinde ICC Tahkim Kuralları geçerli olacaktır.” ifadesi, kod içine gömülebilir. Ancak bu tür tahkim klozlarının açık, anlaşılabilir ve bağlayıcı olması gerekir.

b) Yetki ve İcra Sorunları

Tahkim sürecinin kodla başlatılması, usul hukukuna ilişkin sorunlar yaratabilir. Özellikle;

• Taraf tebligatı nasıl yapılacak?

• Hakem heyeti nasıl oluşacak?

• Delillerin toplanması nasıl sağlanacak?

gibi soruların geleneksel tahkim sistemlerinde karşılığı vardır; ancak kodla icra edilen sistemlerde bu aşamalar otomasyona nasıl entegre edileceği tartışmalıdır.

c) Blockchain Delillerinin Tahkimde Kullanımı

Blockchain tabanlı işlemler değiştirilemez ve zaman damgalıdır. Bu nedenle ispat değeri yüksektir. Uluslararası tahkim uygulamasında, dijital delillerin kabulü genişlemektedir. Ancak bu delillerin orijinalliği, taraf iradesiyle ilişkisi ve bütünlüğü sorgulanabilir.

---

5. Geleceğe Yönelik Hukuki Perspektif

• Kanun düzeyinde tanım ihtiyacı: Türk hukukunda henüz akıllı sözleşmelerin açık bir tanımı veya düzenlemesi bulunmamaktadır. Bu nedenle mevzuat güncellenmelidir.

• Uluslararası uyum: Avrupa Birliği ve İngiltere gibi ülkeler, blockchain ve akıllı sözleşmelere dair düzenlemeleri içeren mevzuat taslakları hazırlamaktadır. Türkiye’nin bu gelişmeleri takip etmesi önemlidir.

• Tahkim merkezlerinin dijitalleşmesi: İstanbul Tahkim Merkezi (ISTAC) gibi kurumların, dijital delil yönetimi ve çevrim içi tahkim süreçleri konusunda teknik altyapılarını güçlendirmeleri gerekmektedir.

---

6. Sonuç

Blockchain teknolojisi ve akıllı sözleşmeler, hukuk sistemlerine yeni sorular ve fırsatlar getirmektedir. Türk hukukunda şekil serbestisi sayesinde akıllı sözleşmeler geçerli olabilir; ancak uygulama, yorum ve uyuşmazlık çözüm süreçlerinde geleneksel hukukla dijital sistemlerin entegrasyonu kritik önemdedir.

Uluslararası tahkim boyutunda ise, kodlanmış tahkim klozları, dijital deliller ve çevrim içi uyuşmazlık çözüm mekanizmaları geleceğin normali haline gelmektedir. Bu yeni döneme uyum sağlayabilmek için hem hukukçuların hem de teknoloji girişimcilerinin birlikte çalışması kaçınılmazdır.