Birleşme ve Devralmalarda Hukuka Uygunluk Denetimi Neden Kritik Öneme Sahiptir?
Giriş
Birleşme ve devralma (Mergers & Acquisitions – M&A) süreçleri, yalnızca finansal tabloların ve piyasa pozisyonlarının analiziyle değil; aynı zamanda şirketin hukuki sağlamlığı ile de doğrudan ilişkilidir. Satın alınan ya da birleşilen şirketin mevzuata uygunluğu, mevcut ve potansiyel hukuki riskleri, kurumsal yapısı ve yükümlülükleri doğru tespit edilmeden yapılan bir işlem, yatırımcılar için büyük zararlara yol açabilir. İşte bu noktada, legal compliance audit (hukuka uygunluk denetimi) devreye girer.
1. Hukuka Uygunluk Denetiminin Tanımı ve Kapsamı
Hukuka uygunluk denetimi (legal compliance audit), bir şirketin;
-
Mevzuata uyum düzeyini,
-
Hukuki risk alanlarını,
-
Devam eden veya potansiyel davalarını,
-
Sözleşme ilişkilerinin içeriğini,
-
Ruhsat, izin ve lisans geçerliliğini,
-
Kişisel verilerin işlenmesi ve aktarımına dair durumunu,
-
İşyeri güvenliği, çevre ve vergi yükümlülüklerini
sistematik olarak incelemeyi amaçlayan detaylı bir denetimdir.
Bu süreç, birleşme/devralma öncesi yapılan due diligence (özenli inceleme) kapsamında ayrı ve öncelikli bir başlık olarak değerlendirilir.
2. Hukuki Uyum Denetimi Neden Kritik Önemdedir?
Birleşme ve devralma işlemlerinde, hukuki denetimin kritik önemde olmasının nedenleri:
-
Gizli borç ve yükümlülüklerin ortaya çıkarılması,
-
İzin, ruhsat, marka gibi kayıtların geçerliliğinin doğrulanması,
-
Çalışan sözleşmeleri ve toplu iş ilişkilerinin risk analizi,
-
Devam eden davalar, icra takipleri veya kamu yaptırımlarının tespiti,
-
Sermaye artırımları, geçmiş kararların usulüne uygunluğu gibi yapısal risklerin belirlenmesi,
-
Kişisel veri işleme faaliyetlerinin KVKK/GDPR uyumu açısından denetlenmesi,
-
İflas, tasfiye veya kamu borçları gibi şirketin kapanmasına neden olabilecek risklerin önlenmesi.
Bu nedenlerle, M&A sürecindeki hukuki due diligence yalnızca bir formalite değil; yatırımın hukuki sigortası olarak değerlendirilmelidir.
3. Teorik Temel: Sözleşme Özgürlüğü ve Riskin Paylaşımı
Türk Borçlar Kanunu ve Türk Ticaret Kanunu uyarınca, birleşme ve devralma işlemleri tarafların özgür iradesiyle yapılsa da, bu irade bilgiye dayalı olmak zorundadır. Yatırımcı, alım yaptığı şirketin tüm yönlerini bilmeden yaptığı sözleşmeyle;
-
Zımni riskleri üstlenmiş olabilir,
-
Sonradan ortaya çıkacak hukuka aykırılıklarda doğrudan zarara uğrayabilir,
-
Satıcı aleyhine açacağı dava riski artabilir.
Bu nedenle, uyum denetimi, sözleşmenin hukuken geçerli, güvenli ve sürdürülebilir olması açısından temel bir aşamadır.
4. Kurgusal Örnek Olay: “Y Yazılım A.Ş. Devralması”
Olayın Arka Planı:
N Teknoloji A.Ş., 2025 yılı itibarıyla büyüme stratejisi kapsamında, pazarda güçlü konumda olan Y A.Ş.’yi satın almaya karar verir. Finansal tablolar, şirketin kârlı olduğunu ve ürünlerinin güçlü müşteri portföyüne sahip olduğunu göstermektedir.
Hukuki Uyum Denetimi Bulguları:
-
Şirketin yurtdışı müşterilerine sunduğu hizmetlerde kişisel verilerin yurtdışına aktarımı gerçekleştirdiği ve KVKK’dan izin almadığı tespit edildi.
-
Şirketin bir çalışanına karşı açılmış ve halen devam eden bir mobing davası olduğu belirlendi.
-
Şirketin sahip olduğu üç yazılım ürününden birinin FSEK kapsamında telif hakları üçüncü bir kişiye ait.
-
Şirketin son üç yılda yaptığı toplu işten çıkarmalarda SGK’ya bildirim yapmadığı ortaya çıktı.
Alınan Aksiyonlar:
-
KVKK ihlali için Kişisel Verileri Koruma Kurumu’na bildirim yapılarak sürecin uzlaşmayla kapatılması sağlandı.
-
Telif hakkı sorunu için ürün kullanımı geçici olarak durduruldu ve hak sahibiyle lisans devri anlaşması yapıldı.
-
İşçilik davası için tazminat rezervi ayrıldı.
-
SGK bildirimsiz işlemler için yönetim kuruluna sorumluluk raporu sunuldu ve geçmiş dönem işlemleri düzeltildi.
N, bu sorunlar tespit edilmeden alım yapsaydı, yaklaşık 4 milyon TL’yi aşan zararla karşılaşacaktı.
5. Denetim Yapılmazsa Ne Olur?
Hukuka uygunluk denetiminin ihmal edildiği birleşmelerde:
-
İzin ve ruhsatların geçersizliği, faaliyetlerin durmasına neden olabilir.
-
Süreç sonrası idari para cezaları, satın alan tarafın yükümlülüğü haline gelir.
-
İtibar riski, kamuya yansıyan ihlaller nedeniyle yatırımcıları uzaklaştırır.
-
Şirket içi iç kontrol mekanizmaları devralan şirketin sistemiyle uyumsuz hale gelir.
-
Gizli sözleşmeler veya rekabet yasağı hükümleri, büyük tazminatlara yol açabilir.
6. Denetim Süreci Nasıl Yürütülür?
Legal compliance audit süreci genellikle şu başlıkları kapsar:
| Aşama | Açıklama |
|---|---|
| 1. Belgelerin Toplanması | Tüzük, sözleşmeler, vergi beyanları, ruhsatlar, bordro kayıtları |
| 2. Mevzuat Uyumu Kontrolü | Sektörel mevzuat, KVKK, çevre, iş hukuku, ticaret hukuku |
| 3. Risk Skorlaması | İhlal ihtimali ve hukuki sonuç değerlendirmesi |
| 4. Raporlama | Tespit edilen riskler ve önerilen aksiyonlarla detaylı analiz |
| 5. Yönetim Bilgilendirme | Satın alma kararı öncesi tüm hukuki verilerle yönetimin aydınlatılması |
7. Pratik Bilgi: Satın Alma Sözleşmelerinde Hukuki Uyum Şartı
Alıcı şirketin korunması adına, satın alma sözleşmelerine şu tür hükümler eklenir:
-
“Tüm vergi, SGK, KVKK yükümlülüklerinin yerine getirildiği taahhüt edilmiştir.”
-
“Şirketin üçüncü kişilerle devam eden davaları beyan edilmiştir.”
-
“Hukuka aykırı bir yükümlülüğün tespiti halinde, alıcı taraf cayma hakkını saklı tutar.”
Bu tür hükümler, hukuki denetimin sonuçlarına dayanarak hazırlanmalıdır. Aksi takdirde sözleşmeler “görünürde sağlam” ama “hukuken sakat” hale gelir.
8. Sektörel Bazda Denetim Vurgusu
Özellikle şu sektörlerde hukuki uyum denetimi vazgeçilmezdir:
-
Finans – Bankacılık: Lisansların geçerliliği, sermaye yeterliliği, MASAK yükümlülükleri
-
Sağlık: Ruhsatlı ürünler, Sağlık Bakanlığı onayları, hasta verileri
-
Enerji: Üst hakkı sorunları, kamulaştırma ihtilafları, ÇED raporları
-
Teknoloji: Yazılım lisansları, veri güvenliği, fikri haklar
9. Uyumsuzlukların Yatırımcıya Etkisi
Hukuka aykırılıkların yatırımcıya olası etkileri:
-
Değerleme düşüşü: Riskli şirketlerin çarpan katsayıları azalır.
-
Satın alma fiyatı pazarlığı: Tespit edilen riskler için “fiyat ayarlama” talebi doğar.
-
Sözleşmeye özel tazminat maddeleri: Risk yükü satıcıya bırakılır.
-
Alım sürecinin askıya alınması veya iptali: Kritik ihlallerde işlem tamamen rafa kalkabilir.
10. Sonuç ve Değerlendirme
Birleşme ve devralmalarda hukuka uygunluk denetimi, yalnızca bir kontrol listesi değil; yatırımın stratejik güvenlik kalkanıdır. Bu süreçte tespit edilen her bir risk, önceden bertaraf edilebilecek bir kriz potansiyelidir.
Yatırım kararlarının sağlam temellere dayanması, ancak legal compliance audit ile mümkündür. Bu nedenle denetimin uzman hukukçular tarafından yürütülmesi, teknik ve sektörel detaylara hâkim olunması ve sonuçların üst yönetimle paylaşılarak karar alma süreçlerine dâhil edilmesi şarttır.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
