Bilimsel Yayınlarda Telif ve Patent Haklarının Çakışması Halinde Öncelik Hangi Hakka Aittir?

1. Giriş

Bilimsel çalışmalar, araştırma sonuçlarının akademik camia ve toplum ile paylaşılması amacıyla yapılan yayınlar, genellikle hem telif hakkı hem de patent hakkı ile ilişkilidir. Ancak bazı durumlarda, bu iki koruma türü aynı konu üzerinde çakışabilir. Bu çakışma, özellikle yeni bir buluşun hem bilimsel makale olarak yayımlanması hem de patent başvurusuna konu edilmesi sürecinde ortaya çıkar. Bu noktada temel soru şudur:

“Bir bilimsel çalışmada hem telif hakkı hem de patent hakkı doğduğunda, öncelikli olarak hangi hak korunur?”

Bu makalede, Türk Fikri ve Sınai Haklar Hukuku perspektifinden telif hakkı ile patent hakkının çakışma durumlarını, bu durumun ortaya çıkma sebeplerini, örnek olaylarla somutlaştırılmış hukuki değerlendirmeleri ve çözüm önerilerini ele alacağız.

---

2. Telif Hakkı ve Patent Hakkı Arasındaki Hukuki Farklar

2.1. Telif Hakkı

• Hukuki Dayanak: 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK).

• Koruma Konusu: İlmi ve edebi eserler, bilimsel makaleler, araştırma raporları, teknik çizimler, şemalar vb.

• Koruma Süresi: Eser sahibinin hayatı + 70 yıl.

• Doğuş Şekli: Eserin ortaya çıkarılmasıyla kendiliğinden doğar.

• Hak Sahipliği: Eseri meydana getiren kişi veya kişiler.

2.2. Patent Hakkı

• Hukuki Dayanak: 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK).

• Koruma Konusu: Yeni, buluş basamağı içeren ve sanayiye uygulanabilir teknik çözümler.

• Koruma Süresi: Başvuru tarihinden itibaren 20 yıl.

• Doğuş Şekli: Türk Patent ve Marka Kurumu’na (TÜRKPATENT) yapılan başvuru ve tescil ile doğar.

• Hak Sahipliği: Buluşu yapan kişi veya hak sahibi.

---

3. Telif ve Patent Hakkının Çakışma Nedenleri

Bilimsel bir çalışmada telif hakkı ile patent hakkının çakışması genellikle şu durumlarda meydana gelir:

1. Buluşun Makale ile Yayınlanması:
   Bir araştırmacı, geliştirdiği teknik çözümü bilimsel makalede yayımlar. Bu yayın, patent başvurusundan önce yapılırsa yenilik unsuru ortadan kalkar.

2. Teknik Çizimlerin veya Yazılım Kodlarının Paylaşılması:
   Makalede yer alan algoritma kodları, devre şemaları veya teknik çizimler hem telif koruması hem de patent korumasına konu olabilir.

3. Proje Ortaklığı Durumları:
   Üniversite, sanayi ve araştırma merkezleri arasında yürütülen projelerde buluşa ilişkin hem patent hem telif hakları doğabilir.

---

4. Örnek Olay İncelemesi

Olay:
Üniversitede görev yapan Dr. A, bir biyoteknoloji cihazı geliştirmiştir. Cihazın çalışma prensiplerini içeren bilimsel makalesini yayımlamadan önce, projenin sponsoru olan şirket ile aralarında herhangi bir gizlilik sözleşmesi yapılmamıştır. Makale, uluslararası bir dergide yayımlandıktan sonra şirket patent başvurusu yapmıştır.

Sorun:
Patent başvurusu, makalenin yayımlanmasından sonra yapıldığı için “yenilik” kriteri ortadan kalkmıştır. Ancak cihazın çizimleri ve metinleri telif hakkı koruması altındadır.

Hukuki Değerlendirme:

• FSEK kapsamında makale ve çizimler, Dr. A’nın izni olmadan kullanılamaz.

• Ancak SMK kapsamında patent başvurusu, yenilik ortadan kalktığı için reddedilebilir.

• Bu durumda telif hakkı, patent hakkına göre fiilen öne çıkmaktadır.

---

5. Öncelik Sorununun Hukuki Çözümü

5.1. Öncelik Kuralı

Türk hukukunda, patent hakkı teknik çözümün korunmasında önceliklidir; ancak patent başvurusu yapılmamış veya yenilik unsuru kaybolmuşsa telif hakkı tek başına koruma sağlar.

5.2. Uygulamada Yol Haritası

1. Patent Öncelikli Strateji:

   • Araştırmacı, buluşunu yayımlamadan önce patent başvurusu yapmalıdır.

2. Telif Koruması:

   • Patent alınamasa bile, eserin metni, görseli ve teknik çizimleri telif hakkı kapsamında korunur.

3. Sözleşmesel Koruma:

   • Üniversite, şirket ve araştırmacılar arasında gizlilik ve fikri haklar sözleşmeleri yapılmalıdır.

---

6. Uluslararası Boyut

• Paris Sözleşmesi ve TRIPS Anlaşması, üye devletlerde fikri mülkiyet haklarının korunmasına ilişkin çerçeveyi belirler.

• Uluslararası patent başvurusu (PCT) ile, buluşun birçok ülkede korunması sağlanabilir.

• Akademik yayınlarda “önceden açıklama” uluslararası düzeyde de yenilik unsurunu etkiler.

---

7. Öncelik Sıralaması Tablosu

---

8. Sonuç

Bilimsel yayınlarda telif hakkı ve patent hakkı arasında çakışma yaşandığında, patent başvurusunun zamanlaması belirleyici olmaktadır. Yayın öncesi yapılan patent başvurusu, teknik çözümün korunmasında önceliklidir. Ancak yayın sonrası patent başvuruları genellikle reddedildiğinden, bu durumda telif hakkı devreye girer.

Bu nedenle:

• Araştırmacılar yayın öncesi patent başvurusu yapmalı,

• Üniversite ve şirketler gizlilik anlaşmalarını zorunlu kılmalı,

• Telif hakkı koruması da ihmal edilmemelidir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut