Bilimsel Makalelerin İzinsiz Kopyalanması Telif Hakkı İhlali midir?
Giriş
Günümüzde bilimsel araştırmaların internet ortamında erişilebilirliği, bilgi paylaşımını kolaylaştırmakta; ancak beraberinde telif haklarının ihlal edilmesi riskini de artırmaktadır. Bilimsel makalelerin izinsiz kopyalanması, çoğu zaman “bilimsel ilerlemeye katkı” veya “bilginin özgürce paylaşılması” gibi gerekçelerle meşrulaştırılmaya çalışılsa da, Türk Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) kapsamında ciddi hukuki sonuçlar doğurabilecek bir telif hakkı ihlalidir. Bu yazıda, bilimsel makalelerin izinsiz kopyalanmasının telif hukuku açısından değerlendirilmesi, yazarların sahip olduğu haklar, hukuki başvuru yolları ve örnek olaylar üzerinden detaylı bir inceleme yapılacaktır.
Bilimsel Makalelerin Hukuki Statüsü
FSEK madde 2’ye göre, “her türlü bilim ve edebiyat eseri” telif hakkı koruması altındadır. Bilimsel makaleler, içeriklerinin özgün olması ve sahibinin hususiyetini taşıması koşuluyla eser niteliğine sahiptir.
Dolayısıyla, bir makalenin:
-
Özgün bir fikri ortaya koyması,
-
Yazarının entelektüel emeğini yansıtması,
-
Kaynak gösterilse bile, izinsiz olarak kopyalanmaması
gerekmektedir.
Telif Haklarının Kapsamı
Bilimsel makaleler üzerinde yazarın mali ve manevi hakları bulunur:
Manevi Haklar
-
Adın belirtilmesi hakkı – Makale nerede yayımlanırsa yayımlansın, yazarın adı doğru şekilde belirtilmelidir.
-
Eserde değişiklik yapılmasını önleme hakkı – Makalenin içeriği, yazarın izni olmadan kısaltılamaz, değiştirilemez.
-
Eserin aslına ulaşma hakkı – Yazar, kendi makalesinin orijinal haline ulaşma hakkına sahiptir.
Mali Haklar
-
Çoğaltma hakkı – Makale basılı veya dijital ortamda izinsiz çoğaltılamaz.
-
Yayma hakkı – Eserin satışa sunulması, dağıtılması yazarın izniyle olur.
-
Temsil hakkı – Eserin sözlü veya görsel şekilde sunulması.
-
Umuma iletim hakkı – İnternet ortamında paylaşılması veya elektronik veri tabanlarına yüklenmesi.
İzinsiz Kopyalama Hangi Durumlarda Telif Hakkı İhlali Sayılır?
Bir bilimsel makalenin izinsiz olarak kopyalanması, hem basılı hem de dijital ortamda telif hakkı ihlali oluşturur. Özellikle:
-
Aynı içerikle farklı dergilerde yayımlama (self-plagiarism dahil),
-
Tam metin kopyalama ve küçük değişikliklerle yeniden yayımlama,
-
Kaynak göstermeden alıntı yapma,
-
Makaleyi ücretli veri tabanlarından izinsiz şekilde indirip paylaşma,
durumları açıkça ihlaldir.
İstisnalar: Hukuka Uygun Kullanım Halleri
Her izinsiz kullanım mutlaka ihlal anlamına gelmez. FSEK’te belirtilen bazı istisnalar şunlardır:
-
Alıntı Serbestisi (Madde 35) – Yorum veya eleştiri amacıyla makaleden uygun ölçüde alıntı yapılabilir. Ancak:
-
Kaynak gösterilmeli,
-
Alıntı, eserin ana kısmını oluşturmamalıdır.
-
-
Eğitim Amaçlı Kullanım – Eğitim kurumlarında, sadece ders kapsamında ve ticari amaç taşımayan kullanımlar serbest olabilir.
-
Kamu Düzenine Hizmet Eden Yayınlar – Halk sağlığı veya güvenliği gibi kamu yararına yapılan bilimsel açıklamalar, istisnai olarak daha geniş kullanılabilir.
Örnek Olay
Bir üniversitede görev yapan Dr. B, başka bir araştırmacının 2021 yılında yayımladığı makaleyi internetten indirip kendi adıyla farklı bir dergide yayımlar. Orijinal yazar, bu durumu fark eder ve dergi editörüne bildirir. Dergi, etik ihlal tespiti yaparak Dr. B’nin makalesini yayından kaldırır ve üniversitesine resmi bildirim gönderir. Yazar ayrıca maddi ve manevi tazminat talebiyle mahkemeye başvurur.
Bu olayda Dr. B’nin eylemi:
-
Telif hakkı ihlali
-
Akademik etik ihlali
-
Haksız rekabet (Ticaret Kanunu m.54)
olarak değerlendirilmiştir.
Hukuki Yaptırımlar
Bilimsel makalelerin izinsiz kopyalanması halinde hem hukuki hem de cezai yaptırımlar gündeme gelir.
Hukuki Yaptırımlar
-
Maddi tazminat (eserin izinsiz kullanılması nedeniyle uğranılan zararın karşılanması),
-
Manevi tazminat (yazarın kişilik haklarının ihlali),
-
Eserin toplatılması ve yayının durdurulması.
Cezai Yaptırımlar
FSEK madde 71’e göre, izinsiz çoğaltma, dağıtma ve yayma eylemleri 1 yıldan 5 yıla kadar hapis ve 5.000 güne kadar adli para cezası ile cezalandırılabilir.
Akademik Etik ve Üniversite Disiplin Süreçleri
Telif hakkı ihlalinin akademik ortamda tespit edilmesi halinde:
-
Üniversite etik kurulları tarafından inceleme yapılır,
-
İntihal tespit edilirse, doçentlik başvurusu iptal edilebilir,
-
Akademik kadrodan çıkarma veya maaş kesintisi gibi disiplin cezaları uygulanabilir.
Koruma Yöntemleri
Yazarlar, bilimsel makalelerini korumak için şu adımları atabilir:
-
ORCID veya DOI kaydı yaptırmak,
-
Makaleyi yayımlayan dergiyle lisans sözleşmesi imzalamak,
-
Creative Commons lisansları kullanmak,
-
İntihal tespit programlarıyla düzenli kontrol yapmak.
Sonuç
Bilimsel makalelerin izinsiz kopyalanması, FSEK kapsamında telif hakkı ihlali teşkil eden ciddi bir hukuki sorundur. Yazarlar, hem eserlerinin korunması hem de ihlallerin önlenmesi için yasal haklarını bilmeli; ihlal durumunda hızlı bir şekilde hukuki yollara başvurmalıdır. Bu tür ihlallerin önlenmesi, sadece yazarın hakkını korumakla kalmaz, akademik dünyada güvenilirlik ve etik standartların da korunmasını sağlar.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
