Biletleme, Dinamik Fiyatlama ve Sadakat Programları: Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması
1. Giriş
Spor ekonomisinin dijitalleşmesiyle birlikte biletleme sistemleri, klasik gişe satışlarından tamamen dijital platformlara taşınmıştır. Bu dönüşüm, kulüplerin gelir çeşitliliğini artırırken, rekabet hukukunun da dikkatini çeken yeni bir alan yaratmıştır: dinamik fiyatlama ve sadakat programları.
Kulüplerin kendi biletleme platformlarını kurması, satış fiyatlarını algoritmalarla belirlemesi ve taraftar sadakatini puan veya üyelik sistemleriyle yönetmesi, rekabeti hem dikey hem de yatay düzlemde etkileyebilmektedir.
Bu bağlamda 4054 sayılı Rekabetin Korunması Hakkında Kanun’un 6. maddesi, “hâkim durumun kötüye kullanılması” yasağı ile doğrudan ilişkilidir.
Bu makalede, spor sektöründeki dijital biletleme modellerinin rekabet hukukuna etkileri, hâkim durum tespiti, kötüye kullanma biçimleri ve çözüm yolları ayrıntılı biçimde ele alınacaktır.
2. Biletleme Sistemlerinin Ekonomik ve Hukukî Niteliği
2.1. Biletleme: Mal mı, Hizmet mi?
Biletleme sistemi, hem hizmet arzı (maç izleme hakkı) hem de erişim hakkı sağlayan karma bir hukuki işlemdir.
Bilet, bir mülkiyet değil, belirli koşullarda kullanıma izin veren bir sözleşme belgesidir. Bu nedenle bilet satışına ilişkin faaliyetler, hizmet pazarı kapsamında değerlendirilir.
2.2. Dijital Biletleme Platformları
Türkiye’de bilet satışları uzun süredir merkezi bir sistem olan Passolig (Aktif Bank A.Ş.) üzerinden yapılmaktadır. Bu durum, rekabet hukuku bakımından tek alıcı (monopson) ve tek satıcı (monopol) kombinasyonu doğurmaktadır.
Böyle bir yapı, 4054 sayılı Kanun m.6 uyarınca “hâkim durum” analizini zorunlu kılar.
3. 4054 Sayılı Kanun’un 6. Maddesi: Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması
4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi şu hükmü içerir:
“Bir veya birden fazla teşebbüsün, ülkenin bütününde veya bir kısmında hâkim durumda bulunması ve bu durumu kötüye kullanması yasaktır.”
Bu madde kapsamında hâkim durum, bir teşebbüsün rakiplerinden bağımsız davranabilme gücüdür.
Spor kulüpleri veya biletleme kuruluşları, taraftar kitlesi veya lig organizasyonları üzerindeki etkileri nedeniyle bu tanıma girebilir.
3.1. Hâkim Durum Tespiti
Rekabet Kurulu’nun yerleşik içtihatlarına göre (örneğin 2013/12-62 sayılı Biletix Kararı), hâkim durum tespiti şu unsurlarla yapılır:
-
İlgili ürün pazarı: Canlı spor etkinliği bilet satış hizmeti,
-
İlgili coğrafi pazar: Türkiye Cumhuriyeti sınırları,
-
Pazar payı: %40–50’nin üzeri hâkimiyet göstergesi,
-
Giriş engelleri: Altyapı, lisans veya münhasırlık anlaşmaları.
Passolig örneğinde bu unsurların büyük kısmı mevcuttur.
3.2. Kötüye Kullanma Türleri
Biletleme alanında hâkim durumun kötüye kullanılması şu biçimlerde ortaya çıkabilir:
-
Aşırı fiyatlama (excessive pricing)
Dinamik fiyatlama algoritmaları aracılığıyla maç günü biletlerinin astronomik seviyelere çıkarılması. -
Bağlama (tying)
Bilet satın almak için zorunlu kredi kartı, üyelik veya sadakat programına katılma zorunluluğu. -
Ayrımcı uygulama (discriminatory pricing)
Taraftar grupları, yaş veya bölge bazında farklı fiyat politikaları. -
Veri sömürüsü (data exploitation)
Taraftar verilerinin reklam veya sponsor firmalara satılması.
Rekabet Kurumu, bu tür davranışları 6. madde kapsamında ağır ihlal olarak nitelendirmektedir.
4. Dinamik Fiyatlama (Dynamic Pricing) Sisteminin Rekabet Hukukundaki Etkileri
4.1. Dinamik Fiyatlama Nedir?
Dinamik fiyatlama, arz-talep dengesine, hava durumuna, maç önemine veya geçmiş satış verilerine göre bilet fiyatının anlık olarak değişmesidir.
Bu sistem, ekonomik verimliliği artırır; ancak fiyat şeffaflığını azaltarak rekabeti zayıflatabilir.
4.2. Rekabet Kurulu Kararları
Rekabet Kurulu, 2018/14-261 sayılı kararında, çevrim içi biletleme platformlarının fiyat belirleme algoritmalarını inceledi ve şu ölçütleri getirdi:
-
Algoritmanın manipülatif olmaması,
-
Fiyat artışının maliyet temelli olması,
-
Tüketiciye önceden açık bilgilendirme yapılması.
Bu ölçütler, spor kulüplerinin de dijital biletleme stratejilerinde dikkate alması gereken sınırları çizer.
5. Sadakat Programları ve Veri Egemenliği
Sadakat programları, taraftarların maçlara düzenli katılımını teşvik etmek amacıyla kullanılan puan, indirim ve üyelik sistemleridir.
Ancak bu sistemler rekabet hukukunda iki risk yaratır:
-
Bağlama etkisi:
Bilet alımıyla sadakat üyeliğinin zorunlu tutulması. -
Veri temelli pazar gücü:
Sadakat verilerinin diğer kulüplerin erişimine kapatılması veya pazar dışı avantaj olarak kullanılması.
Rekabet Kurumu’nun 2021 Dijital Piyasalar Raporu, “veri hakimiyeti”nin klasik piyasa hakimiyetinden daha güçlü rekabet riski doğurduğunu vurgulamaktadır.
6. AB Rekabet Hukuku Perspektifi
Avrupa Birliği rekabet hukukunda benzer durumlar TFEU m.102 kapsamında değerlendirilmiştir.
6.1. AB Komisyonu Kararları
-
Ticketmaster (2019):
Komisyon, Ticketmaster’ın biletleme pazarındaki veri tekeline dayanarak “aşırı komisyon uygulaması” yaptığını ve küçük organizatörleri dışladığını tespit etmiştir. -
FIA Formula 1 (2001):
Tek distribütör üzerinden bilet satışı, pazarın kapatılması gerekçesiyle yasaklanmıştır.
Bu kararlar, spor alanında dijital tekellerin pazar dışlayıcı davranışlarının rekabet hukukuna aykırı olduğunu göstermektedir.
6.2. Orantılılık Testi
ABAD, Deutsche Telekom (C-280/08) ve Google Shopping (C-48/20 P) kararlarında, hâkim durumun kötüye kullanılıp kullanılmadığını belirlemede “orantılılık” testini geliştirmiştir.
Bu testte üç kriter aranır:
-
Kısıtlamanın meşru amaçla yapılmış olması,
-
Uygun araç kullanılması,
-
Sonucun orantılı olması.
Bu ölçütler, spor kulüplerinin ve TFF’nin dijital biletleme politikaları için de bağlayıcı bir hukuki çerçevedir.
7. Türk Spor Hukukunda Uygulama Alanı
Türkiye’de spor biletleme sistemi, 6222 sayılı Sporda Şiddet ve Düzensizliğin Önlenmesi Hakkında Kanun kapsamında Passolig sistemine entegre edilmiştir.
Ancak bu entegrasyon, hem kişisel verilerin işlenmesi hem de rekabetin sınırlandırılması yönünden tartışmalıdır.
7.1. Rekabet Boyutu
Passolig sistemi, taraftarlara tek kanal üzerinden hizmet sunarak alternatif biletleme firmalarının pazara girişini engellemekte, böylece pazar kapatma (foreclosure) etkisi yaratmaktadır.
7.2. KVKK Boyutu
Sadakat ve üyelik verilerinin finansal sistemle entegre edilmesi, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK) açısından da denetime tabidir.
Veri işleme rızasının “açık ve ayrı” şekilde alınmaması, hem KVKK hem rekabet hukuku ihlali doğurabilir.
8. CAS (Court of Arbitration for Sport) Perspektifi
CAS doğrudan rekabet hukuku kararları vermez; ancak taraftar erişim hakkı ve kulüp lisans süreçleri bakımından “adil rekabet” ilkesini yorumlar.
CAS 2015/A/4206 (Trabzonspor v. UEFA) kararında, kulüpler arası ekonomik dengesizliğin rekabetin özüyle çelişeceği vurgulanmıştır.
Dolayısıyla, biletleme sistemleri aracılığıyla yaratılan gelir tekelleşmesi, dolaylı olarak sportif rekabetin de bozulmasına neden olabilir.
Bu, CAS içtihadında “fair competition” ilkesine aykırı sayılır.
9. Çözüm: Rekabet Uyumlu Dijital Biletleme Modeli
Spor sektöründe dijitalleşme kaçınılmazdır. Ancak bu süreç, rekabeti değil; tüketici refahını güçlendirecek biçimde yönetilmelidir.
Aşağıda önerilen “rekabet uyumlu model” ana hatlarıyla bu amaca yöneliktir:
-
Çoklu Platform Erişimi:
Bilet satışı tek kanal yerine lisanslı alternatif platformlarda da yapılabilmelidir. -
Şeffaf Fiyatlama:
Dinamik fiyat algoritmaları düzenli olarak bağımsız denetime tabi olmalıdır. -
Veri Paylaşımı:
Kulüpler arası taraftar verileri anonimleştirilerek adil biçimde paylaşılmalıdır. -
Üyelik Zorunluluğunun Kaldırılması:
Bilet satışı, finansal kart üyeliğine bağlanmamalıdır. -
Rekabet Uyum Programı:
TFF ve kulüpler, biletleme süreçlerini Rekabet Kurumu rehberlerine uygun hâle getirmelidir.
10. Sonuç
Biletleme, dinamik fiyatlama ve sadakat programları, modern spor ekonomisinin vazgeçilmez unsurlarıdır.
Ancak bu sistemler, şeffaflık ve erişim ilkelerine aykırı biçimde kullanıldığında, 4054 sayılı Kanun m.6 kapsamında hâkim durumun kötüye kullanılması sonucunu doğurabilir.
Rekabet hukukunun amacı, kulüplerin gelirlerini sınırlamak değil; tüketici yararını ve piyasaya giriş özgürlüğünü korumaktır.
Bu nedenle Türkiye’de, dijital biletleme alanında AB standardında düzenleyici denetim yapılması ve rekabet uyum programlarının spor sektörüne entegrasyonu, geleceğin adil rekabet yapısının temelini oluşturacaktır.
About Post Author
