Bankacılık Sisteminde Karekodlu Çeklerin Uygulamadaki Etkileri | Çek Hukuku ve Dijitalleşme

Bankacılık Sisteminde Karekodlu Çeklerin Uygulamadaki Etkileri

Giriş

Çek, ticari hayatta nakit ödeme yerine kullanılan en önemli kıymetli evraklardan biridir. Ancak yıllardır yaşanan karşılıksız çek sorunları, ödeme güvenliğini tartışmalı hale getirmiştir. Bu sorunlara çözüm arayışıyla Türk bankacılık sisteminde karekodlu çek uygulaması geliştirilmiş ve 2017 yılından itibaren fiilen kullanılmaya başlanmıştır.

Karekodlu çekler, hem güvenlik hem de şeffaflık sağlayarak ticari ilişkilerde tarafların korunmasına hizmet etmektedir. Bununla birlikte, uygulamada doğurduğu etkiler, avantajları ve riskleri hukuk dünyasında tartışılmaya devam etmektedir.

Karekodlu Çek Nedir?

Tanım

Karekodlu çek, üzerinde yer alan karekod sayesinde çek düzenleyicisinin geçmiş ödeme performansına ilişkin bilgilerin sorgulanmasına imkân veren bir çek türüdür.

Hukuki Dayanak

5941 sayılı Çek Kanunu
Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) Tebliğleri
BDDK Düzenlemeleri

Amacı

Karşılıksız çek riskini azaltmak
Alacaklıyı bilgilendirmek
Bankacılık sisteminde şeffaflığı artırmak

Uygulama Süreci

Çek yaprakları bankalarca karekodlu olarak basılır.
Çeki alan hamil, karekodu mobil uygulama veya bankanın sistemi üzerinden okutur.
Çek düzenleyicisinin geçmiş çek ödeme performansı ve risk raporu görüntülenir.
Hamil, çekin güvenilirliğine ilişkin kararını verir.

Karekodlu Çeklerin Avantajları

Güven Artışı
- Çek düzenleyicisinin geçmişteki ödeme alışkanlıkları görülebilir.
- Riskli kişilerin çekleri piyasada daha kolay ayırt edilir.
Karşılıksız Çeklerin Azalması
- Hamil, ödeme riski yüksek kişilerin çekini kabul etmeyerek mağduriyeti önler.
Bankacılık Sistemine Güven
- TCMB kayıtları üzerinden kontrol sağlanması bankacılık sistemine güveni artırır.
Hızlı ve Kolay Kontrol
- Mobil uygulama ile saniyeler içinde sorgulama yapılabilir.
Ekonomik Etki
- Ticari hayatta alacaklılar açısından belirsizlik azalır, ticari işlem hacmi artar.

Karekodlu Çeklerin Doğurduğu Hukuki Sorunlar

1. İspat Sorunu

Karekod sorgulamasından elde edilen bilgilerin hukuki delil niteliği tartışmalıdır.
HMK kapsamında karekod çıktısının yazılı delil sayılıp sayılmayacağı belirsizdir.

2. Sorumluluk Sorunu

Karekod bilgisinin güncellenmemesi veya yanlış olması halinde sorumluluk bankada mı, TCMB’de mi, yoksa kullanıcıda mı olacaktır?

3. Kişisel Verilerin Korunması

Çek düzenleyicisinin ödeme alışkanlıklarının paylaşılması KVKK kapsamında kişisel veri niteliğindedir.
Bu verilerin paylaşımı hukuka uygun mudur?

4. Kambiyo Senedi Niteliği

Karekodlu çek, Çek Kanunu ve TTK’daki şartları taşıdığı sürece kıymetli evrak niteliğini korur.
Ancak karekodun bulunmaması çeki geçersiz kılmaz.

Yargıtay Kararları ve Uygulama

Henüz karekodlu çeklere ilişkin çok sayıda Yargıtay kararı bulunmamaktadır. Ancak bazı kararlar dolaylı olarak elektronik sistemlerin güvenilirliğini destekler niteliktedir:

Yargıtay 11. HD, 2018/2789 K.
“Elektronik sistemler üzerinden elde edilen veriler, teknik olarak doğruluğu ispatlandığında yazılı delil niteliğindedir.”

Bu karar, karekod çıktılarının delil niteliği tartışmalarında yol gösterici olabilir.

Uluslararası Karşılaştırma

ABD: “Check 21 Act” ile çeklerin dijital ortamda işlenmesi mümkün hale gelmiştir.
AB: Elektronik çek uygulaması sınırlı olmakla birlikte dijital bankacılık hızla yayılmaktadır.
Çin: Dijital ödeme sistemleri neredeyse çek kullanımını ortadan kaldırmıştır.

Türkiye’nin karekodlu çek modeli, özellikle gelişmekte olan ülkeler için örnek teşkil etmektedir.

Karekodlu Çeklerin Ekonomiye Etkisi

Alacaklılar için Güvence: Riskli müşterilerin ayırt edilmesi alacaklının korunmasını sağlar.
Borçlular için Disiplin: Ödeme alışkanlıklarını bozmak, ticari itibarı doğrudan etkiler.
Ekonomik İstikrar: Çeklerin güvenli hale gelmesi piyasada güveni artırır, ticaret hacmini genişletir.

Stratejik Öneriler

Yasama İçin

HMK ve Çek Kanunu’na karekod verilerinin ispat gücünü düzenleyen hükümler eklenmelidir.
KVKK kapsamında özel düzenlemeler yapılmalıdır.

Uygulamacılar İçin

Bankaların karekod sistemini sürekli güncel tutması gerekir.
Avukatlar, karekodlu çeklerden elde edilen bilgilerin delil olarak kullanılabilmesi için teknik raporlar sunmalıdır.

Yargı İçin

Yargıtay, karekodlu çeklere ilişkin emsal kararlar vererek uygulama birliğini sağlamalıdır.

Sonuç

Karekodlu çek uygulaması, Türk bankacılık sisteminde çek güvenliğini artıran devrim niteliğinde bir adım olmuştur.

Avantajları: Güven, şeffaflık, karşılıksız çeklerin azalması, ekonomik istikrar.
Sorunları: İspat gücü, sorumluluk tartışmaları, kişisel verilerin korunması.

Sonuç olarak, karekodlu çekler ticari hayatta alacaklıyı koruyan önemli bir araçtır. Ancak uygulamanın etkinliği için yasal düzenlemeler, KVKK uyumu, bankacılık denetimi ve yargısal içtihatlar ile desteklenmesi şarttır.

Single Blog Title