Ayıplı Malda Tüketicinin Hakları

1. Giriş

Satın aldığımız mal veya hizmetin sözleşmede belirtilen niteliklere uygun olmaması durumuna hukukumuzda ayıp denir. Satıcının ayıplı maldan doğan sorumluluğu ise ayıba karşı tekeffül hükümleri ile düzenlenir.

Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (TKHK), tüketiciyi korumak amacıyla geniş bir haklar yelpazesi sunar. Bu haklar, tüketicinin mağduriyetini gidermek ve mal/hizmetten beklediği yararı elde etmesini sağlamak için önemlidir.

2. Ayıp Nedir?

TBK m.219’a göre ayıp; malın teslimi sırasında değerini veya ondan beklenen faydayı ortadan kaldıran ya da önemli ölçüde azaltan maddi, hukuki veya ekonomik eksikliklerdir.

Ayıp türleri:

• Açık Ayıp: Teslim anında basit bir inceleme ile fark edilebilen ayıp (ör. çatlak masa).

• Gizli Ayıp: Teslimden sonra ortaya çıkan, normal inceleme ile fark edilemeyen ayıp (ör. kısa sürede bozulan motor).

• Hukuki Ayıp: Malın hukuki sebeplerle kullanılamaması (ör. hacizli araç satışı).

3. Hukuki Dayanaklar

• TBK m.219 – 231: Satıcının sorumluluğu, seçimlik haklar, süreler.

• TKHK m.8 – 12: Ayıplı mal ve hizmetlerde tüketicinin hakları.

• Yargıtay İçtihatları: Gizli ayıp, seçimlik hakların kullanımı, satıcının sorumluluktan kurtulma halleri.

4. Tüketicinin Seçimlik Hakları

TKHK m.11’e göre tüketici, ayıplı mal halinde şu dört seçimlik haktan birini kullanabilir:

1. Sözleşmeden Dönme: Malı iade edip bedelini geri alma.

2. Bedel İndirimi: Ayıp oranında bedelin düşürülmesi.

3. Ücretsiz Onarım: Ayıbın giderilmesi için ücretsiz tamir talebi.

4. Ayıpsız Misli ile Değişim: Malın yenisi ile değiştirilmesi.

Satıcı, tüketicinin seçtiği hakkı yerine getirmek zorundadır; başka bir hak kullanmaya zorlayamaz.

5. Zamanaşımı Süreleri ve Haklar Tablosu

6. Örnek Olaylar

Örnek 1 – Ayıplı Telefon

Ahmet, sıfır telefon aldıktan 2 hafta içinde cihaz kendi kendine kapanmaya başlar. Servis onarımına rağmen sorun devam eder. Ahmet, ayıpsız misli ile değişim hakkını kullanır.

Yargıtay Uyarlaması:
Yargıtay, teknik arıza tekrar eden ürünlerde tüketicinin doğrudan değiştirme hakkı olduğunu vurgulamaktadır.

Örnek 2 – Gizli Ayıplı Araç

Mehmet, ikinci el araç alır. 3 ay sonra motor arızası çıkar. Bu, teslim öncesi var olan gizli ayıptır. Mehmet, bedel indirimi veya sözleşmeden dönme hakkını kullanabilir.

Yargıtay Uyarlaması:
Yargıtay, gizli ayıplarda zamanaşımı süresinin ayıp ortaya çıktığında işlemeye başladığını kabul eder.

Örnek 3 – Ayıplı Mobilya

Elif, internetten aldığı koltuk takımında yırtık fark eder. Hemen bildirim yaparak ayıpsız misli ile değişim ister.

Yargıtay Uyarlaması:
Yargıtay, açık ayıplarda derhal bildirim yapılmasını, aksi halde hakkın düşeceğini belirtir.

7. Satıcının Sorumluluktan Kurtulma Halleri

• Alıcının ayıptan haberdar olarak malı kabul etmesi.

• Satışta ayıbın açıkça belirtilmesi.

• Ayıbın alıcının kullanımından kaynaklanması.

TKHK’da tüketici aleyhine bu hakları sınırlayan hükümler geçersizdir.

8. Hak Arama Yolları

• Satıcıya Başvuru

• Tüketici Hakem Heyeti (2025 yılı için 104.000 TL’ye kadar)

• Tüketici Mahkemesi

• Arabuluculuk (ticari nitelikli tüketici davalarında)

9. Sonuç

Ayıba karşı tekeffül, tüketicinin hem maddi hem de hukuki olarak korunmasını sağlar. Sürelerin ve hakların bilinmesi, mağduriyetin önlenmesinde kritik önemdedir. Tüketiciler, haklarını zamanında ve doğru şekilde kullanmalı, gerekirse hukuki destek almalıdır.