Avrupa Patent Sistemi ve ABD Patent Sistemi: Karşılaştırmalı Bir İnceleme

1) Hukuki Yapı ve Kurumlar

Avrupa

• Avrupa’da tek bir “Avrupa patenti” veren kurum Avrupa Patent Ofisi (EPO)’dur ve sistemin omurgası Avrupa Patent Sözleşmesi (EPC)’dir. EPO bir “granting authority”dir; patent verilince hak ulusal parçalara bölünerek EPC üyesi ülkelerde geçerlilik kazanır.

• 1 Haziran 2023’ten beri ayrıca Unitary Patent (Birim Etkili Avrupa Patenti) opsiyonu var: EPO tarafından verilen Avrupa patentine “unitary effect” talep edilirse, katılımcı AB ülkelerinde tek parça, tek yenileme ve tek koruma sağlar. Buna bağlı Unified Patent Court (UPC) de bu ülkelerde merkezi ihlal/iptal yargısı sunar.

ABD

• ABD’de patentler USPTO tarafından 35 U.S.C. (Patent Act) temelinde verilir. Sistem tek ülkelidir: verilen patent federal bir hak olarak tüm ABD’de tek parça geçerlidir.

• Verilen patentlere karşı idari itiraz/iptal mekanizması PTAB önünde yürüyen Inter Partes Review (IPR) ve Post-Grant Review (PGR) süreçleridir.

Pratik anlamı: Avrupa’da “grant merkezi ama etki çok uluslu”; ABD’de “grant ve etki tek ulusal ve federal.”

---

2) Başvuru Stratejisi ve Prosedür

Avrupa

• EPO’ya tek başvuru ile EPC ülkelerinde korumaya giden yol açılır; ancak patent grant olduktan sonra klasik Avrupa patentinde validasyon (ülke ülke yürütme) gerekir.

• Unitary Patent seçilirse validasyon yükü büyük ölçüde kalkar; katılımcı ülkelerde tek tescil-tek yenileme olur.

ABD

• USPTO’ya ulusal başvuru yapılır. ABD’de ayrıca provisional application (geçici başvuru) mekanizması çok yaygındır: 12 ay içinde non-provisional’a dönüştürülerek erken tarih korunur, maliyet ve zaman kazanılır. (Bu, Avrupa’da yoktur; Avrupa’daki “priority” için genelde ilk ulusal/EPO başvurusu kullanılır.)

Pratik anlamı: ABD, start-up’lar için “provisional ile hızlı tarih kapma” konusunda daha esnek; Avrupa ise “tek başvuruyla geniş coğrafya” avantajı sağlar.

---

3) Patentlenebilirlik ve İnceleme Mantığı

Ortak zemin

Her iki sistem de yenilik + buluş basamağı / non-obviousness + sanayiye uygulanabilirlik / utility üçlüsünü arar.

Avrupa (EPO)

• EPO’da buluş basamağı değerlendirmesi “problem–solution approach” ile çok sistematik yapılır: teknik problem net yazılmalı, istemler o problemi teknik katkıyla çözmelidir.

• İstem yazımı çoğu zaman iki parçalı (two-part form) ve teknik etki odaklıdır.

ABD (USPTO)

• ABD’de buluş basamağı “non-obviousness (35 U.S.C. §103)” üzerinden değerlendirilir; daha çok önceki teknik kombinasyonları ve motivasyon analizini tartışır.

• İstem dili daha serbest, “claim drafting” stratejisi ise dava pratiğiyle çok iç içedir.

Pratik anlamı: Avrupa’da “teknik problem-çözüm anlatısı” çok kritik; ABD’de “istem sınırları ve dava savunulabilirliği” daha belirleyici.

---

4) Grace Period (Yayın Öncesi Koruma) ve First-to-File

Avrupa

• EPC’de kural olarak mutlak yenilik var; başvuru öncesi kamuya açıklama yeniliği bozar. Grace period çok dar istisnalarla sınırlıdır.

ABD

• ABD’de AIA sonrası sistem “first-inventor-to-file” olsa da 12 aylık grace period (buluşçunun kendi açıklamasına karşı) önemli bir pratik pencere sunar.

Pratik anlamı: Avrupa pazarı hedefleyen şirketler için “önce başvur, sonra konuş” kuralı çok daha serttir.

---

5) Yazılım / Yapay Zekâ / Biyoteknoloji Gibi Alanlarda Konu-Uygunluk

Avrupa

• EPC, “bilgisayar programı olarak” veya “business method olarak” sunulan çözümleri doğrudan dışlar; ama teknik karakter ve teknik etki gösterilirse patentlenebilirlik yolu açılır. Yani “AI var” demek yetmez; “teknik probleme teknik çözüm” şarttır.

ABD

• ABD’de konu-uygunluk 35 U.S.C. §101 çerçevesinde Alice/Mayo içtihadı üzerinden yürür. 2024 AI odaklı USPTO rehberi, AI buluşlarının “soyut fikir” sayılmaması için pratik uygulama ve somut teknik katkı vurgusunu güçlendirdi.

Pratik anlamı: İki sistem de “salt algoritma/soyut sonuç” istemlerini sevmez; Avrupa “teknik etki”, ABD ise “Alice step-2’de inventive concept / practical application” diliyle benzer hedefe gider.

---

6) İtiraz / İptal Mekanizmaları

Avrupa

• EPO’da grant sonrası 9 ay içinde merkezi opposition yapılabilir. Bu itiraz kabul edilirse patent EPC ülkelerinde tek seferde düşebilir veya daralır.

• UPC ile birlikte, Birim patentler ve UPC kapsamındaki Avrupa patentleri için merkezi iptal/ihlal davaları da mümkün hale geldi.

ABD

• ABD’de grant sonrası idari iptal yolu PTAB önündeki IPR ve PGR süreçleridir. IPR, çoğunlukla yenilik/buluş basamağı temelli; PGR ise daha geniş nedenlerle açılabilir ve süre penceresi farklıdır.

• 2025’te PTAB süreçlerinde “Real Party-in-Interest” açıklamalarına ilişkin sıkılaştırma ve kullanılabilir prior-art tiplerine dair yeni sınırlamalar geldi; bu da ABD’de post-grant savaşlarının taktiklerini etkiliyor.

Pratik anlamı: Avrupa’da opposition bir “tek atışta Avrupa’yı etkileyen” mekanizma; ABD’de PTAB süreçleri daha “litigation-style ve çok kullanılan” bir ikinci cephe.

---

7) Yaptırım ve Dava Sistemi

Avrupa

• Klasik Avrupa patentinde ihlal davaları ulusal mahkemelerde yürür (Almanya, Hollanda, Fransa gibi).

• UPC, kapsama giren ülkelerde tek mahkemede ihlal + geçerlilik kararını merkezi verebilir; bu hem fırsat (tek karar) hem risk (tek kararla geniş coğrafyada kayıp) yaratır.

ABD

• İhlal davaları federal district courts önünde görülür; tazminat, ihtiyati tedbir ve discovery süreçleri güçlüdür.

• Ayrıca bazı ürünlerde ITC (International Trade Commission) yoluyla ithalat yasağı (exclusion order) talep etmek çok etkili bir araçtır.

Pratik anlamı: ABD’de dava finansal baskı (yüksek damages + discovery) üzerinden yürür; Avrupa’da ülke seçimi ve artık UPC seçeneği stratejinin merkezindedir.

---

8) Maliyet, Dil ve Zaman

Avrupa

• EPO incelemesi yüksek kalitelidir ama çeviri/validasyon maliyetleri klasik modelde artabilir. Unitary Patent bu yükü katılımcı ülkeler için azaltır.

ABD

• Tek ülke olduğu için validasyon yok; fakat uzun prosecution ve güçlü dava pratiği toplam maliyeti artırabilir.

---

9) Şirketler İçin Stratejik Sonuçlar

• Hızlı öncelik almak isteyen start-up → ABD provisional + PCT + EPO/Unitary kombinasyonu çoğu zaman optimum.

• Avrupa’ya erken giren şirket → EPO’da teknik problem-çözüm anlatısını güçlü kurmalı.

• ABD hedefleyen şirket → §101 riskini (özellikle yazılım/AI’da) baştan istem-spesifikasyon uyumuyla yönetmeli.

• Rakip temizliği açısından: Avrupa’da opposition penceresi, ABD’de PTAB süreçleri birer “stratejik silah” olarak düşünülmeli.

---

10) 2023–2025 Güncel Kırılmalar (Kısa Not)

• Avrupa’da Unitary Patent + UPC, Avrupa patentini hem “ucuzlaştıran” hem “merkezi risk yaratan” yeni bir çağ açtı.

• ABD’de PTAB pratikleri 2025 rehberleriyle daha prosedürel sıkı hale geliyor; post-grant savunma/atak planı buna göre güncellenmeli.

• AI/yazılım patentleri iki tarafta da “teknik katkı ve pratik uygulama” eşiğine daha çok bağlanıyor.

Özetle:

• Avrupa sistemi merkezi inceleme + çok uluslu etki + (yeni) birim patent/UPC ile “coğrafyayı tek hamlede yönetme” avantajı sunar.

• ABD sistemi tek ülke-tek hak + provisional esnekliği + güçlü dava/ PTAB ekosistemiyle “hız ve yaptırım” odağında çalışır.