Avalistin Sorumluluğu ve Rücu Davaları
Avalistin Sorumluluğu: Uygulamada Borçlular Arasında Rücu Davaları
Giriş
Ticaret hukukunda kıymetli evraklar, ticari ilişkilerin güvenliğini ve hızını sağlayan araçlardır. Bu belgeler arasında poliçe, bono ve çek, ekonomik yaşamda en çok kullanılan kambiyo senetleridir. Kambiyo senetlerinin güvenilirliğini artıran en önemli kurumlardan biri de avaldir.
Aval, kıymetli evraklarda üçüncü bir kişinin senet borçlusuna kefil olmasıdır. Ancak aval klasik kefalet sözleşmesinden farklı olarak bağımsız bir taahhüt niteliği taşır. Bu nedenle, avalist (aval veren kişi), senet borçlusunun ödememesi halinde doğrudan sorumlu olur.
Uygulamada, avalistin borcu ödedikten sonra diğer borçlulara karşı rücu davası açması sıkça karşılaşılan bir durumdur.
Avalin Hukuki Niteliği
Tanım
Aval, kıymetli evrakta borçlunun borcunu ödemesini güvence altına alan ve TTK m. 700-702 hükümlerinde düzenlenen özel bir teminat türüdür.
Özellikleri
- Aval, bağımsız bir taahhüttür.
- Avalistin sorumluluğu, asıl borçtan bağımsızdır.
- Aval, şekil şartına tabidir; senedin üzerine “aval” kaydı veya benzeri bir ibare yazılır ve avalistin imzası bulunur.
Kefaletten Farkı
- Kefalette, borçluya ait def’iler kefile de sirayet eder.
- Avalde ise borçluya ait def’iler, avalisti bağlamaz (istisnalar hariç).
- Bu nedenle aval, ticari ilişkilerde daha güçlü bir güvence sağlar.
Avalistin Sorumluluğu
Kapsam
Avalist, aval verdiği kişinin (keşideci, lehtar, ciranta) borcundan sorumludur.
- Avalistin sorumluluğu, teminat verdiği borçlunun borcuyla aynı kapsamda olur.
- Avalist, borcun tamamından sorumlu olur; kısmi aval verilmesi mümkündür ancak bu açıkça belirtilmelidir.
Hamilin Hakları
- Hamil, doğrudan avaliste başvurabilir.
- Avalistin, “önce borçluya git” şeklinde bir defi ileri sürme hakkı yoktur.
- Yargıtay, avalistin sorumluluğunu oldukça katı yorumlamaktadır.
Rücu Hakkı ve Uygulamada Önemi
Avalist, borcu ödedikten sonra, ödediği tutarı asıl borçluya veya diğer sorumlulara rücu edebilir.
Rücu Hakkının Dayanakları
- TTK m. 702: Avalist, borcu ödedikten sonra tıpkı borcu ödemiş diğer sorumlular gibi rücu hakkına sahiptir.
- Borçlar Kanunu m. 596: Bir başkasının borcunu ödeyen kişi, alacaklının haklarına halef olur.
Rücu Davasının Tarafları
- Davacı: Avalist
- Davalı: Asıl borçlu (keşideci veya lehtar) veya borcu paylaşması gereken diğer cirantalar
Rücu Davasının Konusu
- Avalistin ödediği çek, bono veya poliçe bedeli
- Faiz ve masraflar
- Varsa ödenen cezai şartlar
Yargıtay Kararlarında Avalistin Sorumluluğu ve Rücu Davaları
- Yargıtay 11. HD, 2016/7891 E., 2017/2345 K.:
“Aval, bağımsız bir taahhüttür. Aval veren, borcun varlığını ileri süremez. Borcu ödedikten sonra rücu hakkı vardır.” - Yargıtay 19. HD, 2018/4562 E., 2019/8732 K.:
“Aval veren, ödediği miktarı asıl borçluya rücu edebilir; ancak kötü niyetli olarak aval verilmişse farklı değerlendirme yapılabilir.” - Yargıtay HGK, 2020/321 E., 2021/654 K.:
“Avalistin sorumluluğu, teminat verdiği borçla sınırlıdır. Ancak borç ödenmediğinde hamil doğrudan avaliste başvurabilir.”
Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
- Avalin Kefaletle Karıştırılması: Uygulamada birçok borçlu, avalin kefalet gibi olduğunu düşünerek haksız savunmalar yapmaktadır.
- Rücu Hakkının Yanlış Kullanılması: Avalistler, borcu ödedikten sonra rücu haklarını zamanında kullanmadıkları için zamanaşımı sorunları yaşamaktadır.
- Yetersiz Belgelendirme: Avalistin rücu davasında ödemenin yapıldığını ispat etmesi gerekir; banka dekontu veya senet aslının iadesi önemli delillerdir.
- Birden Fazla Borçluya Başvuru: Avalist, ödediği tutarı tüm borçlulara rücu edebilir; ancak sorumluluk oranlarının ispatı sorun yaratmaktadır.
Stratejik Önem
Hamil Açısından
- Aval, hamil için güçlü bir teminat oluşturur.
- Hamil, doğrudan avaliste başvurarak alacağını tahsil edebilir.
Avalist Açısından
- Aval vermek ciddi bir taahhüttür; borçlunun ödeme gücü mutlaka araştırılmalıdır.
- Ödeme yapıldıktan sonra rücu davası açılması hak kaybını önler.
Borçlu Açısından
- Asıl borçlu, borcunu ödemediğinde avalist sorumluluk altına girdiği için, rücu davalarıyla ek yükümlülüklerle karşılaşır.
Çözüm Önerileri
- Aval taahhüdünün bilinçli verilmesi sağlanmalı.
- Rücu davalarında ispat kolaylığı için ödemenin belgelenmesi zorunlu hale getirilmeli.
- Yargıtay içtihatları doğrultusunda uygulamada birlik sağlanmalı.
- Elektronik kambiyo senetlerinde aval sisteminin güvenli şekilde düzenlenmesi gerekmektedir.
Sonuç
Aval, kıymetli evraklarda güveni artıran bağımsız bir teminat türüdür. Avalist, borçlunun borcunu ödememesi halinde doğrudan sorumlu tutulur. Ancak borcu ödedikten sonra, asıl borçluya ve diğer sorumlulara karşı rücu davası açma hakkına sahiptir.
Yargıtay kararları, avalistin sorumluluğunu sıkı şekilde yorumlamakta, hamili koruma yönünde içtihat geliştirmektedir. Ancak avalistin ödediği bedeli geri alabilmesi için rücu davalarında usule uygun hareket etmesi ve ispat yükünü yerine getirmesi gerekir.
Sonuç olarak, aval hem hamil hem borçlu hem de avalist açısından stratejik öneme sahiptir. Doğru kullanılmadığında avalistin ağır sorumluluklarla karşılaşması kaçınılmazdır.
Gözdenur Turna
About Post Author
