Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Nelerdir?

1. Giriş

Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, yalnızca bir devlet adamı değil; Türkiye’nin çağdaş kimliğini belirleyen semboldür. Onun manevi şahsiyetine yapılan saldırılar, toplumsal barışı zedeleme potansiyeli taşıdığından, 1951 yılında özel bir kanunla korunmuştur. Bu yasa — 5816 Sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun — Atatürk’ün hatırasını, anısını ve onu temsil eden eserleri korumayı amaçlar.

Kanun, sadece bireysel bir “hakaret”i cezalandırmaz; aynı zamanda Cumhuriyet’in kurucu değerlerini hedef alan toplumsal saldırılara karşı koruyucu bir kalkan oluşturur.

2. Kanunun Amacı ve Korunan Hukuki Değer

Kanunun amacı, Atatürk’ün manevi şahsiyetine yönelen saldırılardan Atatürk’ün hatırasını korumaktır.
Burada korunan değer, bir kişinin kişisel onuru değil, milletin ortak tarihî hafızası ve kurucu liderinin manevi varlığıdır.
Dolayısıyla 5816 sayılı Kanun, Türk Ceza Kanunu’ndaki (TCK m. 125 vd.) genel hakaret suçlarından ayrılır ve özel kanun niteliğindedir.

Kanunun gerekçesine göre, Atatürk’e yönelik hakaretler yalnızca bir kişiye değil, “Türk milletinin maneviyatına” yapılmış sayılır. Bu sebeple savcılık makamı, bu suçları re’sen soruşturur; şikâyet şartı aranmaz.

3. Suçun Kapsamı ve Fiil Türleri

Kanunda iki temel fiil tanımlanmıştır:

Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret veya sövme (m. 1/1)
Atatürk’ü temsil eden heykel, büst, âbide veya kabre saldırı, tahrip, kirletme, bozma (m. 1/2)

Her iki fiil de kasten işlenebilir; taksirli hâl cezalandırılmaz.
Ayrıca m. 1/son hükmüyle, bu fiilleri işlemeye teşvik eden veya azmettiren kişiler, tıpkı asıl fail gibi cezalandırılır.

4. Atatürk’ün Hatırasına Hakaret veya Sövme Suçu (m. 1/1)

4.1 Fiilin Tanımı

Bu suç, Atatürk’ün hatırasına aşağılayıcı, küçük düşürücü, onur kırıcı ifadelerin alenen söylenmesi veya yazılmasıyla oluşur.
Hakaret, bir değer yargısı veya somut isnat şeklinde olabilir. “Sövme” ise doğrudan ağır küfür niteliğinde sözlerle gerçekleşir.

4.2 Aleniyet Unsuru

Fiilin alenen işlenmesi gerekir. Aleniyet, sözlerin belirsiz sayıda kişi tarafından duyulabilir hâlde söylenmesidir.
Sosyal medya paylaşımları, açık grup konuşmaları, basın beyanları bu unsuru genellikle karşılar.

4.3 Manevi Unsurlar

Fail, sözlerinin Atatürk’ün hatırasına yönelik olduğunu bilerek hareket etmelidir.
Şaka, hiciv veya eleştiri biçiminde sunulan ifadelerin hakaret oluşturup oluşturmadığı bağlam, amaç ve ifade biçimi dikkate alınarak değerlendirilir.

4.4 Ceza Miktarı

Bu fiil için öngörülen ceza 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezasıdır.
Basın yoluyla, toplu şekilde veya umuma açık alanda işlenirse ceza yarı oranında artırılır.

5. Atatürk’ü Temsil Eden Eserlere Yönelik Saldırı (m. 1/2)

5.1 Fiilin Konusu

Atatürk’ü temsil eden her türlü heykel, büst, anıt, kabir veya abide koruma altındadır.
Bu eserleri tahrip etmek, kırmak, bozmak, kirletmek veya benzer şekilde zarar vermek suçun maddi unsurunu oluşturur.

5.2 Fail ve Manevi Unsur

Fail herkes olabilir. Kast aranır; yani kişi yaptığı fiilin bu nitelikte bir esere yönelik olduğunu bilmelidir.
Siyasi gösterilerde veya protesto sırasında yapılan saldırılar bu kapsamda değerlendirilir.

5.3 Ceza

Temel ceza 1 yıldan 5 yıla kadar hapistir.
Eğer suç zor kullanılarak veya örgütlü şekilde işlenirse ceza bir misli artırılır.

5.4 Delil ve İspat

Olay yeri inceleme tutanakları, kamera kayıtları, tanık ifadeleri, bilirkişi raporları suçun tespitinde kullanılır.
Bir heykelin kirletilmesi bile “tahrip” kapsamına girebilir; mahkemeler somut zarar yerine manevi saldırı yönünü esas alır.

6. Teşvik ve Azmettirme (m. 1/son)

Atatürk’e hakaret veya anıtlara saldırı fiillerini işlemeye başkalarını teşvik eden, yönlendiren, organize eden kişiler, asıl fail gibi cezalandırılır.
Buradaki amaç, suçun yalnızca fiili değil, provokasyon boyutunu da önlemektir.

Örneğin bir sosyal medya hesabının, “Atatürk heykelini yıkalım” çağrısı yapması, doğrudan teşvik suçu oluşturur. Bu durumda fiilin işlenip işlenmemesi fark etmez; çağrının kendisi cezalandırılabilir.

7. Ağırlaştırıcı Nedenler (m. 2)

Kanunun ikinci maddesi, bazı durumlarda cezayı artırıcı nedenleri belirlemiştir:

Suçun birden fazla kişiyle birlikte işlenmesi,
Umumi veya umuma açık yerlerde işlenmesi,
Basın veya yayın yoluyla işlenmesi,
Zor kullanılarak anıta saldırı yapılması hâlleri.

Bu hâllerde verilecek ceza yarı oranında veya bir misli artırılır.
Modern dönemde dijital platformlar, “basın vasıtasıyla” işleme kapsamına dâhil edilmekte; özellikle YouTube, Twitter/X veya haber siteleri üzerinden yapılan yayınlar bu artırım sebebine yol açabilmektedir.

8. Soruşturma ve Kovuşturma Usulü

Bu suçlar şikâyete bağlı değildir. Savcılık makamı, herhangi bir ihbar üzerine re’sen soruşturma başlatır.
Görevli mahkeme genellikle Asliye Ceza Mahkemesi’dir.
Soruşturma aşamasında dijital delillerin zaman damgalı biçimde toplanması önemlidir.

Kanun, uzlaştırma ve ön ödeme kurumlarını da dışlar; çünkü korunan değer kamu düzenine ilişkindir.

9. Sosyal Medya Üzerinden İşlenme Durumu

Günümüzde 5816 sayılı suçların büyük bölümü dijital ortamda işlenmektedir.
Sosyal medya paylaşımları, videolar, yorumlar veya karikatürler, Atatürk’ün hatırasına aleni saldırı niteliği taşıyabilir.

Delillendirme açısından:

Ekran görüntüleri,
URL kayıtları,
hash doğrulama,
BTK veya sosyal ağ kayıtları kritik önemdedir.

Örneğin, bir kullanıcının “Atatürk’ü aşağılayan” ifadeleri herkese açık profilde paylaşması, aleniyet unsurunu sağlar.
Ancak yalnızca “beğeni” veya “emoji” ifadesi cezai sorumluluk doğurmayabilir; failin kastı ve paylaşımın anlamı önemlidir.

10. Ceza Tayininde Ölçülülük ve HAGB İmkânı

Mahkeme, failin kişiliği, pişmanlığı ve fiilin ağırlığına göre cezayı TCK m. 61 gereği ölçülü biçimde belirler.
Kısa süreli hapis cezaları adli para cezasına çevrilebilir veya Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması (HAGB) uygulanabilir.

Ancak suçun bilinçli, organize, ısrarlı biçimde işlenmesi hâlinde mahkemeler genellikle bu seçenekleri kullanmaz.
Zira kanun koyucu, Atatürk’ün hatırasına yönelik sistematik saldırılarda caydırıcılığı ön plana çıkarmıştır.

11. Zamanaşımı, İçtima ve Teşebbüs Durumu

Dava zamanaşımı: 8 yıl
Cezanın zamanaşımı: 10 yıl
İçtima: Aynı eylem hem hakaret hem anıta zarar verme içeriyorsa, 5816 uygulanır (özel kanun ilkesi).
Teşebbüs: Fiil tamamlanmamış olsa bile, eğer icra hareketine başlanmışsa teşebbüs hükümleri uygulanır.

12. Eleştiri ve İfade Özgürlüğü Sınırı

Kanun, eleştiriyi değil, hakareti yasaklamaktadır.
Atatürk’ün siyasi fikirlerini tartışmak, uygulamalarını bilimsel olarak değerlendirmek suç oluşturmaz.
Ancak “onur kırıcı, aşağılama veya nefret ifadeleri” eleştiri sınırını aşar.

Bu denge, Anayasa’nın 26. maddesindeki ifade özgürlüğü ile 5816 sayılı Kanun’un koruma amacı arasında kurulur.
Yargı, somut olayda ifadenin bağlamını, amacını ve kullanılan kelimeleri değerlendirir.

13. Yargı Kararlarında Uygulama Örnekleri

Mahkemeler, Atatürk’ün hatırasına yönelik sosyal medya paylaşımlarında sıklıkla mahkûmiyet kararı vermektedir.
Anıta boya döken veya yazı yazan kişilere hapis cezaları uygulanmıştır.
Ancak mahkemeler, bilimsel eleştirileri veya tarihsel yorumları cezalandırmamaktadır.
Bazı dosyalarda HAGB kararı verilmiş, failin benzer eylemleri tekrarlamaması koşuluyla dava düşmüştür.

14. Ağırlaştırıcı Hallerin Dijital Dönemde Yorumu

Günümüzde basın vasıtasıyla işlenme hâli, artık internet yayınları ve sosyal platformlar için de geçerli kabul edilmektedir.
Bu sebeple YouTube’da yayımlanan bir video, haber sitesinde çıkan bir yazı veya geniş erişimli blog yazısı, “basın vasıtasıyla” unsurunu karşılar.

Bu tür durumlarda ceza yarı oranında artırılır.

15. Savunma ve Delil Stratejileri

15.1 Savunma Açısından

İfade bağlamı, tarihsel yorum niteliği vurgulanmalıdır.
“Eleştiri” amacıyla yapılmış açıklamalarda kötü niyetin bulunmadığı ispatlanabilir.
Paylaşımın herkese açık olmadığı, dolayısıyla “aleniyet” unsurunun oluşmadığı savunulabilir.

15.2 Katılan Vekilliği Açısından

Paylaşımın ulaştığı kişi sayısı, izlenme sayısı, yorum sayısı gibi verilerle aleniyet ispatlanmalıdır.
Dijital delillerin hash doğrulaması ile sunulması, manipülasyon iddialarını bertaraf eder.
Suçun toplu şekilde işlendiği gösterilirse cezanın artırımı talep edilmelidir.

16. Atatürk’ün Hatırasına Hakaretin Toplumsal Sonuçları

5816 sayılı Kanun’un amacı, sadece cezalandırmak değil, toplumun ortak değerlerini korumaktır.
Atatürk’e yönelik saldırılar, bireysel ifade biçimi değil, ulusal kimliğe yönelmiş saldırılar olarak görülür.
Bu nedenle kanun, diğer “hakaret” suçlarından daha ağır bir ceza öngörür.

Toplumsal barışın sürdürülmesi, ifade özgürlüğü ile saygı yükümlülüğü arasında denge kurmakla mümkündür.

17. Uygulamada Yaygın Hatalar

Hakaret ile eleştirinin karıştırılması,
Sosyal medya paylaşımının kapsamının yanlış değerlendirilmesi,
Dijital delillerin usulüne uygun toplanmaması,
Aleniyet unsurunun göz ardı edilmesi,
Cezanın ölçülülüğü ilkesinin yeterince uygulanmaması.

Bu hatalar, ya haksız mahkûmiyetlere ya da cezasızlıklara yol açmaktadır.

18. Zamanaşımı ve Uygulama Süreci

Suçun işlendiği tarihten itibaren 8 yıllık dava zamanaşımı süresi vardır.
Delillerin erken toplanması önemlidir; çünkü sosyal medyada içerikler kolayca silinebilir.
Cumhuriyet Savcılığı, genellikle ilgili sosyal ağ platformlarından resmî yazı ile bilgi talep eder.

19. Sonuç ve Genel Değerlendirme

Atatürk’ün hatırasına saygı göstermek, sadece bir yükümlülük değil, aynı zamanda bir hukuk devletinin kimliğidir.
5816 sayılı Kanun, bu saygının cezai teminatıdır.
Ancak bu teminat, ifade özgürlüğünü boğmak için değil, nefret ve hakareti sınırlamak için getirilmiştir.

Uygulamada yargı organlarının, her somut olayda ifade özgürlüğü, ölçülülük ve orantılılık ilkelerini dikkate alması gerekir.
Zira Atatürk’ün hatırasını korumak, aynı zamanda onun en çok savunduğu değer olan hukukun üstünlüğünü yaşatmak anlamına gelir.

Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar, Atatürk’e Hakaret Suçu, ceza hukuku, Hukuki Danışmanlık, istanbulavukat, TCK

Single Blog Title