Asliye Hukuk ve Asliye Ticaret Mahkemeleri Arasındaki Görev Farkı

Giriş

Türk yargı sisteminde davaların hangi mahkemede görüleceğini belirleyen en temel unsur, görev kavramıdır.
Medeni yargı düzeninde en geniş görev alanına sahip mahkeme Asliye Hukuk Mahkemesi iken, ticari uyuşmazlıkların çözümü için özel olarak Asliye Ticaret Mahkemeleri kurulmuştur.

Ancak uygulamada sıkça karşılaşılan sorunlardan biri, davanın ticari nitelikte olup olmadığının tespitidir.
Çünkü bu belirleme doğrudan davanın hangi mahkemede görüleceğini etkiler.

Bu makalede, Asliye Hukuk ve Asliye Ticaret Mahkemeleri arasındaki görev farkları, yasal dayanaklar ve Yargıtay uygulamalarıyla birlikte açıklanacaktır.

---

Asliye Hukuk Mahkemesi Nedir?

Asliye Hukuk Mahkemesi, özel hukuk alanındaki tüm davalara, kanunda aksine bir düzenleme bulunmadıkça bakmakla görevli genel görevli mahkemedir.

HMK m.2 hükmüne göre:

“Kanunda aksine hüküm bulunmadıkça, dava konusunun değerine veya tutarına bakılmaksızın her türlü dava Asliye Hukuk Mahkemesinde görülür.”

Bu madde, Asliye Hukuk Mahkemesi’ni yargı sisteminin temel yargı organı haline getirir.
Görev alanına örnekler:

• Miras,

• Tapu iptali ve tescil,

• Kira,

• Haksız fiil tazminatı,

• Eşya ve borç ilişkileri davaları.

Kısacası, kanunda başka bir mahkeme görevli kılınmamışsa, uyuşmazlık Asliye Hukuk Mahkemesi’ne aittir.

---

Asliye Ticaret Mahkemesi Nedir?

Asliye Ticaret Mahkemeleri, ticari nitelikteki dava ve çekişmelere bakmak üzere kurulmuş ihtisas mahkemeleridir.

Bu mahkemelerin kuruluşu ve görev alanı, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve 6335 sayılı Kanun ile düzenlenmiştir.

Her il merkezi ve büyük ticaret hacmine sahip ilçelerde en az bir Asliye Ticaret Mahkemesi bulunur.
Bulunmadığı yerlerde Asliye Hukuk Mahkemesi, ticaret mahkemesi sıfatıyla görev yapar.

---

Ticari Davaların Tanımı

Ticari davalar, TTK m.4 ve m.5’te ikiye ayrılır:

1. Mutlak Ticari Davalar

Kanunda açıkça ticari olduğu belirtilen davalardır.
Tarafların tacir olup olmaması önemli değildir.

Örnekler:

• TTK’da düzenlenen her türlü dava (örneğin şirket davaları, iflas, çek, bono, ticari temsil yetkisi),

• Sigorta sözleşmesinden doğan davalar,

• Taşıma sözleşmelerinden doğan davalar.

2. Nispi Ticari Davalar

Uyuşmazlık, her iki tarafın da ticari işletmesiyle ilgili olduğu takdirde ticari sayılır.

Örneğin, iki şirket arasında yapılan mal satış sözleşmesinden doğan alacak davası nispi ticari davadır.

---

Asliye Hukuk ve Asliye Ticaret Mahkemeleri Arasındaki Görev Ayrımı

Bu iki mahkeme arasındaki fark, davaya konu işlemin ticari olup olmamasına göre belirlenir.
Aşağıdaki tablo, görev ayrımını net şekilde özetler:

---

Uygulamada Görev Belirleme Kriterleri

Görevin doğru tespiti için aşağıdaki kriterler dikkate alınır:

1. Davanın Konusu:
   Uyuşmazlık ticari bir işten mi kaynaklanıyor?
   Örneğin bir çek, poliçe veya şirket sözleşmesi varsa → ticari dava.

2. Tarafların Sıfatı:
   Her iki taraf da tacir mi?
   Eğer yalnız biri tacirse, uyuşmazlık genellikle Asliye Hukuk Mahkemesi’ne gider.

3. İşin Niteliği:
   İş, tarafların ticari işletmesiyle ilgili mi?
   Değilse ticari sayılmaz.

4. Kanuni Düzenleme:
   Bazı davalar, kanunla doğrudan ticari sayılmıştır (örneğin sigorta sözleşmesi).

---

Görev Uyuşmazlıklarında İzlenecek Yol

Bazen davanın ticari olup olmadığı konusunda mahkemeler arasında görüş ayrılığı yaşanabilir.
Bu durumda:

• Mahkeme, görevsizlik kararı verir.

• Dosya görevli mahkemeye gönderilir.

• Taraf, iki hafta içinde gönderme talebinde bulunmazsa dava açılmamış sayılır (HMK m.20).

Ayrıca, hem Asliye Hukuk hem de Asliye Ticaret mahkemesi davaya bakmak istemezse, merci tayini yoluna gidilir.

---

Yargıtay İçtihatlarıyla Görev Ayrımı

Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, 2020/3312 E., 2021/2784 K.
“Şirket ortakları arasındaki kar payı uyuşmazlıkları ticari nitelikte olup Asliye Ticaret Mahkemesi görevlidir.”

Yargıtay 15. Hukuk Dairesi, 2019/4473 E., 2020/6719 K.
“İki taraf arasında ticari ilişki bulunmayan alacak davası genel mahkeme sıfatıyla Asliye Hukuk Mahkemesinde görülmelidir.”

Bu kararlar, görev ayrımının davanın niteliği üzerinden yapılması gerektiğini göstermektedir.

---

Uygulamada Karışıklık Yaratan Durumlar

1. Sigorta Davaları:
   TTK’da düzenlendiği için her zaman ticari davadır.
   Taraflar tacir olmasa bile Asliye Ticaret Mahkemesi görevlidir.

2. Kredi Kartı ve Bankacılık Uyuşmazlıkları:
   Tüketici işlemi niteliği taşıyorsa → Tüketici Mahkemesi,
   Ticari işletme faaliyeti kapsamında ise → Ticaret Mahkemesi.

3. Ortaklık Davaları:
   Limited veya anonim şirket ortakları arasındaki ihtilaflar ticari dava sayılır.

4. Taşıma Sözleşmeleri:
   Malların taşınmasıyla ilgili tüm davalar ticari niteliktedir.

---

Asliye Hukuk Mahkemesinin Ticari Davaya Bakması

Eğer dava yanlışlıkla Asliye Hukuk Mahkemesinde açılmışsa, mahkeme görevsizlik kararı verir.
Ancak TTK m.5/4 hükmüyle, taraflar itiraz etmezse, Asliye Hukuk Mahkemesi ticari dava hakkında da karar verebilir.
Bu durum, görev kuralının esnekleşmiş hâlidir.

---

Sonuç

Asliye Hukuk ve Asliye Ticaret Mahkemeleri arasındaki görev ayrımı, Türk yargı sisteminin ihtisaslaşma ve adaletin hızlandırılması hedefinin bir yansımasıdır.

Ticari davalarda uzmanlaşmış mahkemelerin varlığı, hem yargı kalitesini artırır hem de ticari hayatın istikrarını sağlar.
Ancak doğru görev tespiti yapılmadığında davalar yıllarca uzayabilir.

Bu nedenle dava açmadan önce, uyuşmazlığın ticari nitelikte olup olmadığı dikkatle değerlendirilmelidir.
Unutulmamalıdır ki:

“Yanlış mahkeme, doğru davayı bile geciktirir.”