Araştırma Verilerinin İzinsiz Paylaşılması Hukuken Suç Sayılır mı?

1. Giriş

Bilimsel çalışmalar, projeler ve akademik araştırmalar, aylar hatta yıllar süren yoğun emek, mali kaynak ve entelektüel birikim sonucu ortaya çıkar. Bu çalışmaların temel unsurlarından biri de araştırma verileridir. Araştırma verileri, elde edilme yöntemleri, derlenme biçimi ve özgünlüğü nedeniyle Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) başta olmak üzere çeşitli hukuk dallarında korunur. Peki, bu verilerin izinsiz olarak paylaşılması veya kullanılması hukuken suç teşkil eder mi? Bu sorunun yanıtı, verilerin hukuki niteliği, paylaşım şekli ve kullanıldığı bağlam dikkate alınarak verilmelidir. Bu makalede, araştırma verilerinin hukuki koruması, izinsiz paylaşımın doğuracağı sonuçlar ve olası hukuki başvuru yolları ayrıntılı şekilde ele alınacaktır.

---

2. Araştırma Verilerinin Hukuki Niteliği

Araştırma verileri, niteliklerine göre farklı hukuki kategoriler altında korunabilir:

1. Fikir ve Sanat Eserleri (FSEK m. 1/B ve m. 2)

   • Eğer veriler özgün bir şekilde derlenmiş, analiz edilmiş veya sunulmuşsa “derleme eser” olarak korunur.

   • Örneğin, “X Araştırma Merkezi” tarafından yıllar süren gözlemlerle oluşturulan deniz canlılarının göç haritası veri tabanı, derleme eser niteliği taşıyabilir.

2. Ticari Sır / Gizli Bilgi (Türk Ticaret Kanunu m. 54 vd.)

   • Henüz yayımlanmamış, sadece belirli kişilerle paylaşılan araştırma verileri ticari sır kapsamında korunur.

   • Örneğin, yeni bir ilaç molekülüne ilişkin laboratuvar sonuçları, ticari sırdır.

3. Kişisel Veriler (6698 sayılı KVKK)

   • Araştırma verileri kişisel veriler içeriyorsa, KVKK hükümleri devreye girer.

   • Örneğin, bir sağlık araştırmasında toplanan hasta bilgileri.

---

3. İzinsiz Paylaşımın Hukuki Sonuçları

Araştırma verilerinin izinsiz paylaşılması, birden fazla hukuki sorumluluğu doğurabilir:

3.1. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu Kapsamında

• Hak sahipliğinin ihlali (FSEK m. 71 vd.) nedeniyle telif hakkı ihlali davası açılabilir.

• İzinsiz çoğaltma, yayma veya internet ortamında paylaşma, eser sahibinin mali ve manevi haklarının ihlali sayılır.

3.2. Ticaret Hukuku Kapsamında

• Araştırma verileri ticari sır niteliğindeyse, izinsiz paylaşan kişi haksız rekabet suçu işlemiş olur (TTK m. 55).

• Tazminat ve men davası açılabilir.

3.3. Kişisel Verilerin Korunması Hukuku Kapsamında

• Veriler kişisel bilgi içeriyorsa, KVKK m. 18 uyarınca idari para cezası uygulanır.

• Ağır ihlallerde TCK m. 136 – Verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme suçu gündeme gelir.

---

4. Örnek Olay Senaryosu

Olay:
Dr. A, bir üniversitenin biyoloji bölümünde görev yapmaktadır. 5 yıl süren araştırma projesi kapsamında toplanan endemik bitki türleri ile ilgili saha verilerini, henüz proje sonuç raporu yayımlanmadan özel bir veri tabanında saklamaktadır. Aynı projede kısa süreli asistanlık yapan B, verileri kendi taşınabilir diski ile kopyalayarak yurt dışında faaliyet gösteren bir biyoteknoloji şirketine satmıştır.

Hukuki Değerlendirme:

• Dr. A’nın derlediği veri seti, özgünlük taşıdığı ve sistematik olarak düzenlendiği için FSEK kapsamında “derleme eser” niteliğindedir.

• B’nin izinsiz paylaşımı hem telif hakkı ihlali, hem de ticari sırların açıklanması suçunu oluşturur.

• Ayrıca, verilerde proje kapsamında elde edilmiş bazı kişisel bilgiler bulunuyorsa, KVKK ve TCK m. 136 hükümleri de uygulanabilir.

---

5. Hukuki Başvuru Yolları

5.1. Hukuk Davaları

1. Telif Hakkı İhlali Davası

   • Eserin izinsiz kullanımı nedeniyle maddi ve manevi tazminat talep edilebilir.

2. Haksız Rekabet Davası

   • Ticari sır niteliğindeki verilerin izinsiz kullanımı nedeniyle men, ref ve tazminat talepleri.

3. Eserin Yayımının Durdurulması

   • Mahkeme kararı ile eserin yayınının veya erişiminin engellenmesi.

5.2. Ceza Davaları

• TCK m. 136 – Verileri hukuka aykırı olarak verme veya ele geçirme suçu (1 yıldan 4 yıla kadar hapis).

• FSEK m. 71 – Hak sahibinin izni olmadan eseri çoğaltma veya yayma (hapis ve adli para cezası).

5.3. İdari Yaptırımlar

• KVKK ihlallerinde 50.000 TL – 1.000.000 TL arası idari para cezası.

• Rekabet Kurumu nezdinde idari yaptırımlar.

---

6. Önleyici Hukuki Tedbirler

1. Telif hakkı tescili (her ne kadar zorunlu olmasa da ispat açısından avantaj sağlar).

2. Gizlilik sözleşmeleri (NDA) ile veri paylaşımını sınırlandırmak.

3. Erişim yetkilendirmesi ve dijital güvenlik önlemleri.

4. Veri paylaşım protokolleri ile hangi durumlarda ve kimlere verinin sunulabileceğini belirlemek.

5. Açık lisanslama (Creative Commons gibi) ile kontrollü paylaşım yapmak.

---

7. Sonuç

Araştırma verilerinin izinsiz paylaşılması, FSEK, TTK, KVKK ve TCK bakımından ciddi hukuki sonuçlar doğurur.

• Eğer veri, özgünlük taşıyorsa telif hakkı ihlali,

• Ticari sır niteliğindeyse haksız rekabet,

• Kişisel veri içeriyorsa KVKK ve TCK hükümleri gündeme gelir.

Bu nedenle araştırmacılar, verilerini hukuken koruyacak tedbirleri önceden almalı, izinsiz paylaşımlarda ise hızlıca hukuki yollara başvurmalıdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut