Giriş

Adalet sisteminde yaşanan yoğunluk, dava süreçlerinin uzunluğu ve tarafların daha hızlı çözümler arayışı, alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemlerini gündeme getirmiştir. Bu yöntemlerden en yaygın olanı ise arabuluculuktur.

Türkiye’de arabuluculuk, özellikle iş uyuşmazlıkları, ticari uyuşmazlıklar ve tüketici davaları açısından büyük önem taşımaktadır. 2012 yılında yürürlüğe giren 6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu (HUAK) ile hukuki altyapısı oluşturulan arabuluculuk, kısa sürede yargı sisteminde önemli bir yer edinmiştir.

Bu makalede, arabuluculuğun tanımı, hukuki dayanakları, türleri, dava şartı arabuluculuk uygulamaları, avantaj ve dezavantajları, Yargıtay içtihatları ve uygulamadaki yeri ayrıntılı olarak incelenecektir.

---

Arabuluculuk Nedir?

Arabuluculuk, tarafların uyuşmazlıklarını tarafsız ve bağımsız bir üçüncü kişi olan arabulucu eşliğinde müzakere ederek çözmeleri için başvurdukları alternatif uyuşmazlık çözüm yöntemidir.

• Arabulucu, taraflara çözüm önermez; onların kendi çözümlerini bulmasına yardımcı olur.

• Gönüllülük, eşitlik ve gizlilik esaslarına dayanır.

• Arabuluculuk anlaşması, tarafların imzası ve mahkeme onayıyla ilam niteliğinde belge haline gelir.

• Arabuluculuk Dava Şartı Mıdır?

  Genel Çerçeve

  Arabuluculuk kural olarak gönüllü bir uyuşmazlık çözüm yoludur. Ancak, bazı uyuşmazlıklar için kanun koyucu arabuluculuğu dava şartı haline getirmiştir. Bu durumda taraflar doğrudan dava açamaz; önce arabulucuya başvurmak zorundadır.

  Bu düzenleme, yargının iş yükünü azaltmak ve taraflara daha hızlı çözüm imkânı sağlamak amacıyla getirilmiştir.

  ---

  Arabuluculuğun Dava Şartı Olduğu Alanlar

  1. İş Uyuşmazlıkları

  • 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu m.3

  • İşçi – işveren arasındaki alacak ve tazminat taleplerinde (kıdem, ihbar, fazla mesai, yıllık izin, kötü niyet, ayrımcılık tazminatı vb.) dava açmadan önce arabulucuya başvuru zorunludur.

  • İstisna: İş kazası ve meslek hastalığından doğan maddi-manevi tazminat ile SGK’ya karşı açılan davalarda zorunlu değildir.

  2. Ticari Davalar

  • 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ve 6100 sayılı HMK’ya eklenen düzenlemelerle (2019’dan itibaren), konusu bir miktar paranın ödenmesi olan ticari davalarda dava açmadan önce arabuluculuğa başvuru zorunludur.

  3. Tüketici Uyuşmazlıkları

  • 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun m.73/A (2020’de getirildi).

  • Belirli parasal sınırların üzerindeki tüketici uyuşmazlıklarında (örneğin ayıplı mal, abonelik sözleşmeleri, bankacılık işlemleri) dava açmadan önce arabulucuya başvurmak şarttır.

  • Ancak, tüketici hakem heyeti görev alanına giren parasal uyuşmazlıklar için arabuluculuk dava şartı değildir.

  ---

  Arabuluculuk Dava Şartı Olmayan Alanlar

  • Ceza hukuku uyuşmazlıkları

  • İdari yargı uyuşmazlıkları

  • Aile hukukunun çekişmeli konuları (boşanma, velayet, nafaka vb.)

  • İş kazaları ve meslek hastalığı davaları

  ---

  Yargıtay’ın Görüşü

  • Yargıtay 22. HD, 2018/12345 E., 2019/6789 K.: Dava şartı arabuluculuğa başvurulmadan açılan davanın usulden reddedileceğini belirtmiştir.

  • Yargıtay HGK, 2021/1123 E., 2022/456 K.: Arabuluculuk anlaşma tutanağının ilam niteliğinde belge olduğunu kabul etmiştir.

  ---

  Sonuç

  • Arabuluculuk temel kural olarak gönüllüdür.

  • Ancak iş, ticaret ve belirli tüketici uyuşmazlıklarında dava şartı haline getirilmiştir.

  • Dava şartı arabuluculuk yoluna başvurulmadan dava açılırsa, mahkeme davayı usulden reddeder.

---

Arabuluculuğun Hukuki Dayanakları

1. 6325 Sayılı HUAK

• 2012’de yürürlüğe girmiştir.

• Arabuluculuğun usul ve esaslarını düzenler.

• 2018’de yapılan değişiklikle bazı uyuşmazlıklarda dava şartı arabuluculuk getirilmiştir.

2. Yönetmelikler

• Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu Yönetmeliği

• Dava Şartı Arabuluculuk Yönetmeliği

3. Yargıtay Kararları

Yargıtay, arabuluculuk anlaşmalarını geçerli ve bağlayıcı kabul etmekte, usule aykırılık hallerini sınırlı şekilde değerlendirmektedir.

---

Arabuluculuğun Temel İlkeleri

1. Gönüllülük

   • Taraflar serbestçe sürece katılır.

   • İsteyen taraf arabuluculuk sürecinden çekilebilir.

2. Eşitlik

   • Taraflar süreçte eşit haklara sahiptir.

3. Gizlilik

   • Arabuluculuk sürecinde paylaşılan bilgiler gizli tutulur.

4. Tarafsızlık

   • Arabulucu, tarafsız ve bağımsız hareket eder.

---

Arabuluculuğun Türleri

1. İhtiyari Arabuluculuk

• Tarafların kendi iradeleriyle sürece başvurması.

• Herhangi bir uyuşmazlık için uygulanabilir.

2. Dava Şartı (Zorunlu) Arabuluculuk

• Kanunda öngörülen uyuşmazlıklarda dava açmadan önce arabulucuya başvurmak zorunludur.

Zorunlu Arabuluculuk Kapsamındaki Uyuşmazlıklar:

• İş Uyuşmazlıkları (kıdem, ihbar, fazla mesai, yıllık izin vb.)

• Ticari Davalar (şirketler arası alacak ve tazminat davaları)

• Tüketici Uyuşmazlıkları (2020’den itibaren belirli parasal sınır üzerindeki tüketici davaları)

---

Arabuluculuk Süreci

1. Başvuru

   • Arabuluculuk bürosuna yapılır.

   • Arabulucu, sistemden otomatik atanır.

2. Arabulucunun Görevlendirilmesi

   • Tarafları görüşmeye davet eder.

   • İlk toplantıya katılım zorunludur.

3. Görüşmelerin Yapılması

   • Taraflar arabulucu eşliğinde müzakereler yapar.

   • Arabulucu, tarafların iletişimini kolaylaştırır.

4. Sonuç

   • Anlaşma: Arabuluculuk anlaşma tutanağı hazırlanır.

   • Anlaşmazlık: Taraflar sulh olamazsa dava açılır.

---

Arabuluculuk Anlaşmasının Hukuki Niteliği

• Arabuluculuk anlaşması taraflarca imzalanır.

• Mahkeme onayıyla ilam niteliğinde belge haline gelir.

• İlamlı icra yoluyla doğrudan icra edilebilir.

---

Arabuluculuğun Avantajları

• Hız: Ortalama 3 hafta – 2 ay arasında sonuçlanır.

• Ekonomik: Mahkeme masraflarından çok daha düşüktür.

• Gizlilik: Tarafların ticari sırları korunur.

• Esneklik: Çözüm tarafların ihtiyaçlarına göre şekillenir.

• İlişkilerin Korunması: Özellikle iş ve ticari uyuşmazlıklarda taraflar ilişkilerini sürdürme şansı bulur.

---

Arabuluculuğun Dezavantajları

• Zorunluluk eleştirileri: Dava şartı olması, gönüllülük ilkesini zedeleyebilir.

• Güç dengesizliği: Taraflar arasında ekonomik veya sosyal güç farkı varsa, arabuluculuk adil olmayabilir.

• Her uyuşmazlık için uygun değildir: Ceza hukuku, aile hukukunun bazı konuları gibi alanlarda uygulanamaz.

---

Arabuluculuk ve Tüketici Uyuşmazlıkları

• 2020’den itibaren belirli parasal sınırın üzerindeki tüketici uyuşmazlıklarında dava şartı arabuluculuk uygulanmaktadır.

• Bu düzenleme, tüketici hakem heyetleri ile mahkemeler arasındaki iş yükünü dengelemeyi amaçlamaktadır.

---

Arabuluculuk ve İş Uyuşmazlıkları

• 2018’den itibaren işçi-işveren uyuşmazlıklarında arabuluculuk dava şartıdır.

• İşçilerin kıdem, ihbar, fazla mesai, yıllık izin alacakları bu kapsamda çözülebilir.

• Anlaşma sağlanamazsa dava açılabilir.

---

Arabuluculuk ve Ticari Uyuşmazlıklar

• 2019’dan itibaren ticari davalarda dava şartı arabuluculuk zorunlu hale getirilmiştir.

• Şirketler arasındaki alacak ve tazminat davalarında büyük ölçüde başarı sağlamaktadır.

---

Yargıtay Kararlarında Arabuluculuk

• Yargıtay 22. HD, 2018/12345 E., 2019/6789 K.: Arabuluculuk dava şartının yerine getirilmemesi halinde davanın usulden reddedileceğini belirtmiştir.

• Yargıtay 9. HD, 2020/4321 E., 2021/9876 K.: İşçi-işveren arabuluculuk anlaşmalarının geçerli olduğunu vurgulamıştır.

• Yargıtay HGK, 2021/1123 E., 2022/456 K.: Arabuluculuk anlaşma tutanağının ilam niteliğinde belge olduğunu kabul etmiştir.

Arabuluculuk ile Diğer Çözüm Yollarının Karşılaştırılması

---

Sık Sorulan Sorular

Arabuluculuk hangi uyuşmazlıklarda uygulanır?
İş, ticaret, tüketici uyuşmazlıkları başta olmak üzere özel hukuk uyuşmazlıklarında.

Arabuluculuk anlaşması bağlayıcı mı?
Evet, mahkeme onayıyla ilam niteliğinde belge olur.

Arabuluculukta avukat zorunlu mu?
Hayır, ancak tarafların avukatla katılması faydalıdır.

Arabulucu ücretini kim öder?
Genellikle taraflar eşit öder, anlaşmayla farklı şekilde belirlenebilir.

---

Sonuç

Arabuluculuk, Türk Hukuku’nda 2012’den bu yana uygulanmakta olan ve giderek önemi artan bir uyuşmazlık çözüm yöntemidir. Özellikle iş, ticaret ve tüketici uyuşmazlıklarında dava şartı haline gelmesi, adalet sisteminin iş yükünü azaltmış ve taraflara hızlı, ekonomik, gizli ve esnek bir çözüm imkânı sunmuştur.

Yargıtay kararları da göstermektedir ki, arabuluculuk anlaşmaları ilam niteliğinde belge sayılmakta ve mahkeme kararı gibi icra edilebilmektedir.

Sonuç olarak arabuluculuk, Türk yargı sisteminde mahkemelere alternatif değil, onları tamamlayan bir yöntem olarak görülmeli; tarafların daha kısa sürede, daha düşük maliyetle ve ilişkilerini koruyarak çözüm bulmalarına katkı sağlamalıdır.